Czynniki zniekształcające ocenę szkolną

Praktyka szkolna dowiodła, że oceny nie zadowalają uczniów, często ich rodziców. Punktem wyjścia badań naukowych oceniania szkolnego stały się zatem słabości ocen, dotyczące ich prognostycznej i diagnostycznej wartości. Doprowadziło to w efekcie do różnorodnych krytyk zwracających uwagę na fakt, że nie zawsze ocena szkolna odzwierciedla stan wiadomości, określony przy jej pomocy. Uniemożliwia to rzetelne przewidywanie sukcesów szkolnych uczniów na wyższych stopniach programów edukacyjnych oraz kierunków ich kariery zawodowej. Badania nad słabością oceniania prowadzono w trzech kierunkach:
1) czynniki wpływające na umiejętność formułowania odpowiedzi przez ucznia,
2) czynniki będące efektem niedoskonałości oceniania przez nauczyciela (subiektywizmu),
3) czynniki związane z techniką oceniania prowadzą przez
nauczyciela.

Umożliwiają one identyfikację czynników zniekształcających oceny szkolne i ustalenie ich wpływu, a tym samym zmniejszenie ich negatywnych skutków.

Najczęstsze błędy w ocenianiu:

1) Błędy atrybucji - ten błąd polega na tym , że np. uczniom wyglądającym "gorzej" lub "inaczej" ( oczywiście w przekonaniu nauczyciela ), przypisywane są niższe kompetencje intelektualne, złe intencje, spostrzega się go w gorszym świetle. Gorzej oceniani są uczniowie zachowujący się ekstrawagancko, z wadami wymowy lub z pewnymi defektami wyglądu, także z rodzin o niskim statusie materialnym. Szczególnym przypadkiem tego błędu jest atrybucja totalna: kiedy zła opinia o uczniu jednego nauczyciela wpływa na decyzje o ocenianiu tego ucznia przez nauczycieli innych przedmiotów.

2) Efekt samospełniającej się przepowiedni - uczeń sklasyfikowany jako "lepszy" lub "gorszy" jest stale widziany jako "lepszy" lub "gorszy" z konsekwencją takiego oceniania jego pracy. W efekcie powstaje klasyczna sytuacja tzw. jechania na opinii. Dla ucznia dobrego, z psychologicznego punktu widzenia, jest to oczywiście sytuacja komfortowa. Dla ucznia słabszego - jest to sytuacja patowa, bez wyjścia, produkująca tzw. wyuczoną bezradność. Czasem dopiero zmiana nauczyciela lub szkoły daje szansę uczniowi, aby zmienić swoją etykietkę.

3) Subiektywizm w ocenianiu poziomu i jakości pracy - efekt braku standardów i efekt relatywizmu w ocenianiu. Znane są badania, gdzie ta sama praca, tego samego ucznia, została oceniona z wykorzystaniem pełnego spectrum możliwości: od oceny "miernej", z komentarzem: "praca beznadziejna"; do oceny "wybitnej", z komentarzem "praca wyjątkowa, niezwykle oryginalna i dojrzała.

4) Reglamentowanie czasu odpowiedzi i liczby pytań naprowadzających na właściwy tok rozumowania - uczniowie lepsi mają więcej czasu na odpowiedź, ich niepełne wypowiedzi są traktowane jako intelektualny namysł i poszukiwanie, otrzymują wskazówki naprowadzające. Od uczniów gorszych oczekuje się błyskawicznej odpowiedzi, w doskonałym brzmieniu. Mają niewielkie szanse na otrzymanie podpowiedzi i pomocy od nauczyciela.

5) Preferencja zadań rozwiązywanych na czas - kiedy jest to jedyna forma weryfikacji wiedzy lub nagminnie stosowana, trudno to ocenić inaczej niż zajęcie ogłupiające i preferujące tylko osoby wysoko odporne na stres.

6) Błędy perspektywy i generalizacje - im lepiej znam i lubię dane dziecko, tym lepiej je oceniam - znajduję korzystniejsze dla niego argumenty. Powiększam granice tolerancji. I odwrotnie - im większy dystans dzieli mnie od konkretnego ucznia, tym radykalniej (ostrzej) oceniam.

7) Błąd wzmacniania negatywnych stanów rzeczy - bardziej podkreślane jest to, czego uczeń nie umie, nie potrafi niż akcentowanie tego, co potrafi, w czym jest dobry i co może jeszcze ulepszyć. W tradycyjnym stanie rzeczy uczeń coraz dokładniej wie, czego nie umie, nie potrafi, coraz lepiej zdaje sobie sprawę: w czym jest zły; natomiast dość słabo się orientuje, w czym jest dobry. Ponadto rzadko uczeń jest informowany, jak ma poprawić swoje braki. Bo przecież rada typu "ucz się więcej " niewiele mu pomoże. Prawdopodobnie te sytuacje uczą nas przekonań na temat naszych możliwości, umiejętności (lub co gorsza - ich braku) na całe życie. Wpływają też na samoocenę i poczucie własnej wartości.

8) Narzucanie własnych kryteriów i preferencji - dotyczy to narzucania np. własnego stylu uczenia się, własnego obrazu świata (słynne już gombrowiczowskie namawianie do kochania Słowackiego). Szczególnym przypadkiem jest oczekiwanie, że np. prace ucznia będą miały postać - pod względem treści i formy - taką, jaką nauczyciel "ma w głowie", bez ujawniania oczekiwanych kryteriów.

Każdy człowiek popełnia błędy w swoim życiu. Każdy z nas - jako nauczyciel - popełnia błędy w ocenianiu. Ważne jest, aby uświadomić sobie tę prawdę, odnaleźć czynniki wpływające negatywnie na naszą ocenę i starać się je wyeliminować.

Opracowanie: Żaneta Łęczycka

Wyświetleń: 546