Zakres i możliwości integracji dyscyplin przyrodniczych na wybranym poziomie nauczania szkolnego

Uczyć się, jak się uczyć - to jeden z celów nauczania. Uczeń w szkole nie tylko zdobywa konkretną wiedzę, nie tylko nabywa umiejętności, ale uczy się także techniki uczenia się. Uczy się:

gromadzenia, selekcjonowania i porządkowania informacji;

eliminacji błędów;

wyciągania wniosków, stawiania hipotez, weryfikowania ich, uogólniania, tworzenie modeli i teorii.

Nauczanie to tworzenie optymalnych warunków uczenia się. Nauczanie tylko wtedy ma sens, jeśli jego skutkiem jest uczenie.

Integracja oznacza połączenie różnych dyscyplin wiedzy w jednym programie nauczania. Korelacja to starannie planowana współpraca pomiędzy różnymi dziedzinami.
Argumenty przemawiające za integracją:

Wiedza jest niepodzielna i tylko dla ułatwienia jej studiowania arbitralnie podzielona została na różne dziedziny.

Integracja umożliwia wprowadzenie takich nauk jak, astrofizyka, biofizyka, biochemia, psychofizjologia itp. Zamknięcie tradycyjnych dziedzin w oddzielnych szufladach powoduje zaniedbanie kierunków interdyscyplinarnych.

Integracja w nauczaniu pozwala uniknąć powtórzeń, oszczędza czas i środki oraz zwiększ efektywność nauczania.

Integracja prowadzona przez jednego nauczyciela daje mu szansę lepszego kontaktu z dziećmi. Nauczyciel może odnieść korzyści, jeśli wzbogaci własne metody nauczania, zrewiduje podejście do przedmiotów nauczanych w sposób zintegrowany. Jeśli program spełniający warunki integracyjności prowadzony jest przez kilku nauczycieli, to stwarza to potrzebę znacznie bliższej współpracy, dzielenia się doświadczeniami, uświadamiania sobie problemów, jakie mają inni.

Integracja ukazuje, że pewne schematy racjonalnego myślenia są wspólne wszystkim naukom przyrodniczym.

Maxwell pisał: "Nauka objawia się nam od całkiem innej strony, kiedy stwierdzimy, że zjawiska fizyczne możemy obserwować nie tylko w salach wykładowych za pomocą światła rzucanego na ekran, lecz możemy znaleźć ilustracje najogólniejszych teorii nauk w grach sportowych i w gimnastyce, w podróży lądem i w ogóle wszędzie tam, gdzie materia jest w ruchu".

Propozycje nowej reformy kształcenia przedstawione przez MEN stanowią niewątpliwie punkt do refleksji i rozważań nad celami, treścią i metodami kształcenia. U podstaw reformy poza aspektami wychowawczymi leży integracja ( korelacja, nauczanie blokowe, współpraca, współdziałanie, dopełnianie się, wiązanie różnych dziedzin, zazębianie, kooperacja, jedność, itp.) , która prowadzić ma między innymi do usuwania nadmiaru pojęć często trudnych i nie dostosowanych do wieku ucznia. Integracja to pojęcie bardzo szerokie, o różnych zakresach i różnie rozumiane przez nauczycieli. W najogólniejszym znaczeniu integracja w edukacji dotyczy scalenia przedmiotów nauczania. Rozumie się przez to tworzenie spójnej, logicznej struktury wiedzy z treści wielu przedmiotów połączonych w jeden przedmiot. Powinna nastąpić wówczas eliminacja wielokrotnego omawiania pojęć i położenia nacisku na wiedzę bardziej uogólnioną. Istnieje jednak niebezpieczeństwo łączenia niezbyt logicznie powiązanych ze sobą elementów treści, jak również przeciążenia treści scalonego przedmiotu pojęciami z przedmiotów składowych. Takim przedmiotem o spójnej, logiczne powiązanej strukturze powinna być przyroda. Integrację przedmiotową można realizować poprzez scalenie wiedzy zdobytej przez uczniów z różnych przedmiotów monodyscyplinarnych na drodze korelacji treści. Przy poprawnie przygotowanych korelacjach można przez wielostronne omawianie realizowanych tematów na oddzielnych przedmiotach uzyskać dużą efektywność i realizację celów. Korelacja jest jednak niepełną formą integracji. Jeżeli jest jednak poprawnie przeprowadzona, może dać bardzo dobre efekty. Korelacja międzyprzedmiotowa wymaga dobrej organizacji procesu nauczania nie tylko w jednym przedmiocie, lecz we wszystkich skorelowanych przedmiotach. Wymaga ona współpracy nauczycieli między sobą oraz nauczycieli z uczniami. Korelacja międzyprzedmiotowa może korzystnie wpływać na zdobywanie wiedzy w realizowaniu tematów na ścieżkach edukacyjnych, zwłaszcza w przypadku, kiedy ten sam problem jest realizowany w tym samym czasie przez wszystkich nauczycieli w szkole. Integracja może wyrażać się także w łączeniu rozdrobnionych haseł programowych poszczególnych przedmiotów w tematy dnia, tygodnia, lub kręgi tematyczne. W obecnej reformie szkolnej zakłada się taką integrację w nauczaniu wczesnoszkolnym. Integracja przedmiotowa może pozytywnie wpływać na efekty nauczania, ponieważ zintegrowany materiał ma charakter ogólny, ale zarazem kompleksowy. Uczeń poznaje świat całościowo, angażując wszystkie sfery osobowości, koncentrując uwagę na rozwiązywaniu problemu głównego. Ideą przewodnią takiego nauczania jest poznawanie przez uczniów scalonego obrazu świata: to jest rozpatrywania faktów, zjawisk, procesów i wydarzeń z różnych punktów widzenia. Integracja wewnątrzprzedmiotowa właściwie rozumiana eliminuje zbędne pojęcia, posługując się pojęciami koniecznymi do wyjaśnienia zjawisk i procesów. Ten sposób nauczania -uczenia się przezwycięża izolację przedmiotową dotyczącą przekazywania wiedzy według dyscyplin biologicznych. Jak już wspomniałam, wiedza w poszczególnych dyscyplinach narasta, jest rozległa i często wymaga pamięciowego opanowania wielu zbędnych dla ucznia pojęć. Integracja może mieć negatywne znaczenie zwłaszcza dla uczniów, którzy wybiorą w przyszłości studia przedmiotowe np. biologiczne, chemiczne itp. Dla nich wiedza może być zbyt powierzchowna. Powinni oni pogłębiać swoją wiedzę w kołach zainteresowań.

W świetle wprowadzonych zmian w strukturze szkoły i reformie programowej modyfikacji musi ulec przygotowanie nauczyciela. Powinien on nabyć nowe kompetencje do wykonywania zadań zawodowych. Za podstawę kształcenia nauczycieli należy przyjąć zasadę komplementarności treści polegającą na wykorzystaniu elementów różnych dziedzin wiedzy wchodzących w zakres omawianego tematu czy problemu. Celem tej drogi byłoby osiągnięcie umiejętności i statusu nauczyciela, wieloprzedmiotowego - kreatywnego, umiejącego pracować w zespole z innymi, potrafiącego aranżować i stosować rozmaite metody nauczania. W większym niż dotychczas stopniu wyeksponować trzeba kompetencje do czerpania wiedzy z natury. Istnieje obawa, że stopień uogólnienia i popularyzacji wiedzy może prowadzić do jej deformacji, dlatego ważne jest wyrabianie kompetencji związanej z umiejętnością popularyzowania wiedzy przy wykorzystaniu najbliższego środowiska i naturalnych środków dydaktycznych - można to umownie nazwać kompetencją operatywności wiedzy i jej odpowiedniej transformacji. Wprowadzenie odpowiedniego zasobu wiadomości i ukształtowanie pewnego określonego zasobu umiejętności jest możliwe w ramach działań zespołu pedagogicznego szkoły. Można ją obarczyć odpowiedzialnością za dwie kategorie kształcenia. Niezależnie od ostatecznego sformułowania celów szkoły można wnosić, że nauczycieli do nowej reformy należy kształcić szerokoprofilowo: kształtować kompetencje naukowe z podstaw biologii, chemii, geografii, fizyki, wychowania obronnego i zdrowia. Równolegle kształtować umiejętności transformacji i doboru wiedzy z wymienionych dziedzin do percepcji dziecka, a także umiejętność właściwej popularyzacji. Kompetencje praktyczno - wychowawcze, umiejętności integracji wiedzy i komplementarnego traktowania rozwiązywanych problemów pozwolą nauczycielowi na:

ewaluację programów, podręczników i środków dydaktycznych prowadząc do właściwego ich wyboru,

podejmowanie innowacji pedagogicznych - tworzenie własnych autorskich programów, projektów pozalekcyjnych, uczestnictwo w projektach międzynarodowych i ogólnokrajowych,

właściwe, efektywne prowadzenie procesu dydaktycznego i jego samoocenę,

sprawiedliwe i konsekwentne ocenianie wymiernych efektów pracy ucznia. Należy postawić na motywacje - rozumienie - działanie edukacyjne poprzez wiedzę - osobowość życzliwą ( przychylną ) zdobywaniu wiedzy przez ucznia.

W dydaktyce rozróżnia się dwa rodzaje korelacji; bierną i czynną. W korelacji biernej prawidłowa sekwencja czasowa odpowiednich haseł programowych poszczególnych przedmiotów zostaje ustalona z góry przez zapis w programach nauczania. W treści podręcznika dla ucznia należy wówczas uwzględnić układ i tematykę podręcznika innego przedmiotu, np. w podręczniku chemii należałoby uwzględnić treści zapisane w podręcznikach biologii, geografii czy fizyki. W korelacji czynnej przed realizacją określonego tematu lekcji nauczyciel analizuje hasła programowe wprowadzane wcześniej na lekcjach z innych przedmiotów wydobywając z nich te treści, które pozwolą mu na pogłębienie lub uzupełnienie tematu. Jednocześnie nauczyciel na swojej lekcji tak powinien przedstawić treści nauczania, aby mogły być one wykorzystane na przyszłych lekcjach innych przedmiotów.
W związku z dowolnością w wyborze programów nauczania oraz czasu wprowadzenia danych działów nauczyciele w różnych szkołach mogą inaczej realizować wytyczne zapisane w Podstawach Programowych. W związku z tym w każdej szkole nauczyciele przedmiotów przyrodniczych powinni wspólnie przeanalizować realizowane programy nauczania i rozkłady materiału, aby móc na lekcjach uwzględnić korelację międzyprzedmiotową.

Umiejętności integrowania i interpretowania wiedzy z różnych dziedzin nabywają już częściowo uczniowie na poziomie szkoły podstawowej, której zadaniem jest w ramach przedmiotu "Przyroda" wykazanie związku między biologią, geografią, fizyką, chemią i astronomią. W gimnazjum stwarzamy uczniom warunki do poznania wielu dyscyplin naukowych. Zajmują się one między innymi wyjaśnieniem procesów życiowych warunkujących funkcjonowanie organizmów żywych. Zagadnienie to występuje w każdej z klas i dotyczy organizmów roślinnych, zwierzęcych i człowieka. Dla prawidłowego wyjaśnienia zależności między organizmami uczeń musi wykazać się znajomością wiedzy z zakresu biologii, geografii, chemii czy fizyki.

Nauczyciel kontrolując osiągnięcia uczniów powinien zwracać uwagę na sposób wykorzystania przez nich wiedzy z różnych dyscyplin dla wyjaśnienia procesów życiowych.

Osiągnięcia uczniów mają charakter złożony i dotyczą zdobywania przez nich wiadomości i umiejętności. Obowiązkiem nauczyciela jest ocena wieloaspektowa osiągnięć uczniów. Ocena ta odnosi się do ich myślenia, poszukiwań, działania, doskonalenia się komunikowania i współpracy.

Opracowanie: Małgorzata Kieszkiewicz

Wyświetleń: 1950