Rozumienie czytanego tekstu na pierwszym etapie kształcenia

Do najważniejszych zadań języka polskiego w klasach początkowych zalicza się naukę czytania. Umiejętność ta jest integralnie powiązana z umiejętnością pisania. Najpierw jednak, dziecko uczy się czytać. Aby czytanie stało się umiejętnością użyteczną dla dziecka, ważne jest by już na początku nauki uczyło czytać się na materiale, który coś oznacza i który jest w stanie zrozumieć.

M. Plenkiewicz traktuje czytanie jako umiejętność wieloaspektową. Wymienia trzy dające się zmierzyć aspekty czytania do których należą: rozumienie, technika czytania i szybkość.

Umiejętność rozpoznawania znaków, słów, zdań czy tekstów i ich przekładanie na język mówiony oznacza tylko opanowanie techniki czytania, która jest ważna, a nawet niezbędna jako warunek rozumienia treści, ale nie wystarczająca. Zatem istotą czytania jest przede wszystkim rozumienie treści czytanego tekstu, gdyż zawsze należy czytać w celu uzyskania określonej informacji.

W szkole uczniowie poznają różnego rodzaju teksty, wśród których przeważają materiały popularnonaukowe i literackie. Teksty popularnonaukowe pełnią przede wszystkim funkcję poznawczą-zawierają informacje czyli pewną wiedzę o świecie. Rzeczywistość ta jest zazwyczaj opisana wprost, a zatem czytelnik nie musi poszukiwać sensu dodatkowego. Z kolei literatura pełni funkcję estetyczną. Opisane w tekstach literackich zdarzenia, nie odnoszą się wprost do obiektywnej rzeczywistości. Poznanie idei utworu często wymaga wnikania w treść; odczytywania tego, co nie jest dane wprost słowami (J. Bałachowicz).

Poza wymienionymi wyżej rodzajami, uczniowie w klasach I-III stykają się z innymi specyficznymi tekstami, takimi jak: zadania tekstowe, instrukcje działania praktyczno- technicznego lub plastycznego. Każdy z wymienionych "gatunków", ma swój specyficzny język i właściwości oraz metody badania jego rozumienia. Miernikiem zrozumienia zadania tekstowego będzie jego prawidłowe rozwiązanie, czyli dojście do określonego wyniku; a miarą zrozumienia instrukcji będzie wykonanie przedmiotu bądź rysunku.

Zdolność rozumienia zależna od całego szeregu podstawowych składników umiejętności czytania.

Ważne jest opanowanie takich mechanicznych nawyków, jak spostrzeganie strony od lewej do prawej, dokładne przenoszenie wzroku z końca jednego wiersza do początku następnego i przyswajanie zasobu nowego słownictwa.. Bez utrwalenia tych nawyków czytelnik nie będzie w stanie osiągnąć maksymalnego rozumienia czytanego tekstu. Ich zautomatyzowanie pozwoli skupić całą uwagę na rozumieniu i interpretacji tekstu, jednak nie należy przesadnie podkreślać roli techniki czytania, gdyż może to doprowadzić do werbalizmu, który ma niewiele wspólnego z prawdziwym czytaniem i nie przynosi wymiernych efektów w procesie zdobywania wiedzy.

Czytanie bez rozumienia jest czynnością umysłową pozbawioną sensu, która w procesie uczenia się jest nieprzydatna. Zrozumienie czytanego tekstu, czyli uchwycenie jego sensu nie ogranicza się do rozumienia poszczególnych słów. Ważne jest uchwycenie związków i zależności występujących w tekście, a zwłaszcza relacji przyczynowo-skutkowych.

Na gruncie dydaktyki, poziomy rozumienia czytanego tekstu wyodrębnił
m. in. R. Więckowski. Wyróżnił trzy podstawowe poziomy rozumienia tekstu
- poziom wyodrębniania faktów i zdarzeń,
- poziom ustalenia związków i zależności,
- poziom formułowania myśli głównej tekstu.

Na etapie nauczania zintegrowanego w pracy z tekstem literackim, ważne jest przede wszystkim, rozumienie na trzecim poziomie czyli umiejętność wyodrębniania myśli głównej. Sprzyja to lepszemu odbiorowi i przeżyciu czytanego tekstu.

Innego, bardziej szczegółowego podziału dokonała M. Plenkiewicz. Wyróżniła cztery poziomy rozumienia czytanego tekstu. Wyróżnione przez nią poziomy oznaczają pewne typy czynności ucznia. Wykonanie tych czynności umożliwia uzyskanie określonego poziomu osiągnięć w czytaniu. Czynności te to zbiór umiejętności niezbędnych w prawidłowym czytaniu, które dla poszczególnych poziomów przedstawiają się następująco:

Poziom b1
Rozumienie słów i związków frazeologicznych oznacza, że uczeń potrafi
prawidłowo spostrzegać i rozpoznawać znaki graficzne i słowne oraz umie określić ich znaczenie. Uczeń jest świadomy, że wyrazy informują o różnych zjawiskach występujących w rzeczywistości. Potrafi wiązać odpowiednią nazwę z przedmiotem, czynnością bądź zjawiskiem, rozumie wieloznaczność wyrazów, stosuje trafne związki frazeologiczne dla określonej treści.

Poziom b2
Rozumienie szczegółowej informacji oznacza, że uczeń rozpoznaje zdania, a przede wszystkim myśli i informacje zawarte bezpośrednio w poszczególnych zdaniach czy fragmentach tekstu. Oznacza to, że uczeń potrafi podać określonego rodzaju informacje na podstawie tekstu, rozumie stosunki przestrzenne i czasowe, a także umie ustalić, co było przyczyną, a co skutkiem.

Poziom b3
Rozumienie myśli przewodniej jest to umiejętność samodzielnego określenia istotnego sensu przeczytanego tekst. W tym przypadku, uczeń ma zdolność uchwycenia całości tekstu, drogą rozróżniania i oceny, potrafi zidentyfikować wypowiedz, którą zrozumiał i dokładnie określa istotną wartość danego mu tekstu.

Poziom b4
Umiejętność wyciągania prawidłowych wniosków - na tym poziomie uczeń potrafi wyciągać prawidłowe wnioski, które nie zostały bezpośrednio podane w tekście. Wymaga to umiejętności dokonywania selekcji i łączenia ze sobą istotnych danych podczas czytania. Zakładając, iż uczeń ma zdolność projektowania dalszego ciągu zdarzeń, potrafi krytycznie oceniać fakty, zdarzenia i postawy. Identyfikuje gatunek literacki (baśń, legenda), charakter przekazywanych treści (realizm, fantazja), a także poprawnie określa nastrój."

Opisane wyżej poziomy w szczegółowy sposób ujmują rozumienie czytanego tekstu, ponieważ nie ograniczają się tylko do rozumienia słów i związków frazeologicznych (b1) oraz szczegółowej informacji (b2), ale także kładą nacisk na rozumienie myśli przewodniej (b3) i wyciąganie prawidłowych wniosków (b4).

Czynności te wymagają od czytającego wykonywania skomplikowanych
operacji umysłowych, takich jak analiza i synteza, dzięki którym możemy mówić o pełnym rozumieniu tego co się czyta.

Ukierunkowanie nauki czytania od początku na rozumienie sprzyja kształceniu umiejętności w sposób funkcjonalny, pozwalający rozwiązać różnorodne problemy wynikające z tekstu, zdobyć pewną zdolność do refleksji,
krytycznego myślenia, a także podstaw do nowej działalności w postaci pytań, problemów czy pomysłów.

Literatura:
J.Bałachowicz, Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem, WsiP,Warszawa1988
M. Plenkiewicz, Efekty w czytaniu dzieci 9-10 letnich, WSP, bydgoszcz1994
R. Więckowski, Początkowa nauka czytania i czytelnictwo, Nauczanie Początkowe 1982/ 83, nr.6

Opracowanie: Ewa Hoffmann

Wyświetleń: 5041