Katalog

Danuta Piotrowicz
Język polski, Artykuły

Wpływ wymowy na wyniki w nauce uczniów klas gimnazjalnych

- n +

Wpływ wad wymowy na trudności w nauce uczniów klas gimnazjalnych

Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia w szkole w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażenie własnych sądów, uczuć i upodobań. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole.

Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. Jest uwarunkowany genetycznie i zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka. Jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. Z tego powodu u niektórych dzieci mowa jest nieprawidłowa.

O nieprawidłowości mowy mówimy wówczas, gdy różni się ona od tej, która jest w użyciu danej grupy społecznej. To stwierdzenie odnosi się do mowy już ukształtowanej.

Zaburzenia mowy przejawiają się w różny sposób. Mogą dotyczyć artykulacji tylko niektórych głosek, jak w przypadku seplenienia, rerania lub wszystkich głosek, co powoduje brak rozumienia mowy.

Pod nieprawidłowościami mowy mogą się kryć różne pojęcia, zarówno zaburzenia mowy, wady mowy jak i wady wymowy.

Zaburzenia mowy polegają na tym, że nie potrafimy właściwie zbudować wypowiedzi. Wypowiedź w całości lub w jakiejś części, w różnym stopniu ulega zniekształceniu.

Wada mowy jest terminem węższym, o mniejszym zakresie znaczeniowym niż zaburzenie mowy. Zaburzenie mowy może być wywołane zarówno czynnikiem biologicznym jak i psychospołecznym, natomiast wada mowy jest spowodowana wyłącznie czynnikiem biologicznym.
W praktyce jednak nie przestrzega się tego rozróżnienia i terminy te są używane zamiennie.

Termin wada wymowy jest najwęższy, stosowany do określenia wadliwych realizacji fonemów, odbiegających od ustalonej przez tradycję normy. Wady wymowy mogą przejawiać się zniekształcaniem głosek (ich deformacją - dyslalia właściwa), zastępowaniem głosek (substytucją - paralalia), bądź ich opuszczaniem (elizją - mogilalia).

Istnieje wiele podziałów zaburzeń mowy. Innych używają językoznawcy, innymi posługują się lekarze. Rozróżnia się klasyfikacje objawowe, przyczynowe i mieszane (objawowo - przyczynowe).

Objawowy podział zaburzeń mowy polega na tym, iż dźwięki mowy, w określonym porządku ulegają zniekształceniu ze względu na patomechanizm leżący u podstaw tego zniekształcenia.

Ze względu na zniekształcone dźwięki mowy, rozróżnia się:
- reranie
- seplenienie
- szeplenienie
- kappacyzm

W logopedii stosuje się również podział zaburzeń wymowy wyodrębniający zaburzenia pochodzenia słuchowego, ruchowo - kinestetycznego a także pochodzenia obwodowego i ośrodkowego.

Zaburzenia pochodzenia obwodowego to takie, których przyczyną jest nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego lub defekty w obrębie receptora słuchowego, natomiast zaburzenia pochodzenia ośrodkowego - to takie zaburzenia wymowy dziecka, u podstaw których leżą zakłócenia struktury oraz funkcji ośrodkowego układu nerwowego.

Zaburzenia rozwoju mowy stanowią częste zjawisko, a jego statystycznie znacząco większa częstotliwość występowania wśród uczniów doznających trudności w nauce czytania i pisania, sugeruje istnienie związku przyczynowego między tymi zjawiskami.

Wśród wszystkich trudności, w edukacji szkolnej, na czoło wysuwają się problemy w czytaniu i pisaniu. Trudności te mogą występować u uczniów o normie intelektualnej i dobrych ogólnych zdolnościach do nauki.

Wpływ na trudności w nauce mają zaburzenia mowy. Związki zaburzeń mowy z niepowodzeniami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy są przyczyną powstawania trudności w nauce, z drugiej strony natomiast, przedłużające się niepowodzenia w nauce, powodują powstawanie zaburzeń mowy. Trudności w nauce występują w przedmiotach, które wymagają od ucznia poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się. Uczniowie z wadami artykulacyjnymi popełniają błędy w czytaniu i pisaniu a potem w mowie spontanicznej.

Wyniki badań wykazują, że o trudnościach szkolnych uczniów ujawniających zaburzenia mowy, decydują przede wszystkim deficyty funkcji, które leżą u podstaw tych zaburzeń.

Zaburzenia mowy u uczniów są najczęściej spowodowane deficytami w zakresie funkcji słuchowych i kinestetyczno - ruchowych, zakłóceniami procesu lateralizacji oraz zaburzeniami uczuciowymi. Równocześnie te same zaburzenia stanowią o trudnościach uczniów w nauce. Uczniowie wadliwie mówiący, źle piszą i nieprawidłowo czytają. Wszelkie zaburzenia działają ujemnie na ich psychikę. W szkole uczeń wstydzi się swojej wady. Zacina się przed trudnymi dla niego wyrazami, odczuwa strach przed odpowiedzialnością. Jest milczący, woli udawać swoje nieprzygotowanie do lekcji niż demonstrować swoją wadę. Zdobywa złe oceny, pogłębia się jego frustracja.

Wśród prac dotyczących zagadnienia wpływu wad wymowy dziecka na jego pracę szkolną, stosunkowo najwięcej uwagi poświęca się wpływowi bełkotania na czytanie i pisanie. Uczniowie z wadami artykulacyjnymi mają trudności w omawianiu lektur. Nie czytają książek w ogóle lub czytają bardzo powierzchownie. Nie lubią wypowiadać się na temat książkowych bohaterów.

W miarę upływu lat nauki szkolnej powstaje coraz większa różnica w zasobie pojęciowym między uczniami z wadami wymowy a ich rówieśnikami. W grupie rówieśników z niepowodzeniami, zaburzenia mowy występują najczęściej w powiązaniu z innymi, niekorzystnymi dla szkolnej nauki dziecka, deficytami rozwojowymi. Deficyty te są jednak znacznie mniej widoczne niż objawy zaburzeń mowy i dlatego pozostają często niezauważalne. Prawidłowy rozwój mowy jest niezmiernie ważnym elementem dojrzałości szkolnej dziecka.

Pod pojęciem "prawidłowy rozwój mowy" należy rozumieć zdolność jednostki do posługiwania się mową, odpowiedni zasób słownikowy a także umiejętność poprawnej wymowy wszystkich głosek języka polskiego.

Do najczęściej spotykanych wad wymowy, u uczniów, zalicza się dyslalię i jąkanie.

Badania wykazują, iż w grupie uczniów doświadczających trudności szkolnych, dzieci z wadami wymowy jest 30 - 38%. Większa częstotliwość występowania uczniów z wadami wymowy wśród tych, którzy przeżywają niepowodzenia szkolne, świadczy o istniejącej między tymi zjawiskami zależności.

Wady wymowy, występujące u uczniów, wpływają niekorzystnie na naukę szkolną i przyczyniają się do powstawania niepowodzeń szkolnych, opóźniają rozwój umysłowy, utrudniają naukę a niekiedy wręcz ją uniemożliwiają. Ograniczają także możliwość wyboru zawodu. Są źródłem trudności szkolnych. Objawiają się głównie na lekcjach języka polskiego, ale także na innych przedmiotach (historia, geografia, języki obce). Uczeń nieprawidłowo wymawiający poszczególne głoski w mowie spontanicznej, będzie popełniał takie same błędy artykulacyjne przy czytaniu i pisaniu.

Zdarza się, iż u uczniów z wadami wymowy mogą występować błędy hiperpoprawności, które polegają na tym, że dodaje trudne dla siebie artykulacyjnie głoski w miejscach, w których one w ogóle nie występują.

Uczeń z wadami wymowy będzie miał trudności w opanowaniu materiału proponowanego z poszczególnych przedmiotów. Będzie się zachowywał inaczej. Zamknięty w sobie, nieśmiały, lękliwy, trudno mu będzie nawiązać kontakt z grupą rówieśniczą, wykazać się swoimi umiejętnościami w czasie lekcji.

Największą trudność w nawiązywaniu kontaktu z otoczeniem mają dzieci jąkające się. Odczuwają silny lęk przed mówieniem. Na lekcji są bierne i "pasywne". Na zadane przez nauczyciela pytanie, po dłuższym namyśle odpowiadają najczęściej: "nie wiem".

Uczniowie jąkający się są z reguły nadwrażliwi i przeżywają trudności emocjonalne, są nieodpornymi na stres. Boją się ośmieszenia i drwin kolegów. Stresująca jest dla nich każda sytuacja wymagająca mówienia, a napięcie emocjonalne, które ze sobą dana sytuacja niesie, pogłębia jąkanie. Tak więc wiele zależy od atmosfery w klasie, cierpliwości, życzliwości
i właściwego podejścia nauczyciela.

Z powyższego wynika, iż sytuacja ucznia jąkającego się jest bardzo trudna i skomplikowana. Przy braku akceptacji ze strony otoczenia, jąkanie będzie się pogłębiać. Uczeń staje się lękliwy, zahamowany, agresywny.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż wady wymowy mają negatywny wpływ na naukę szkolną, ponieważ:
- utrudniają porozumiewanie się słowne z otoczeniem
- opóźniają i obniżają kształtowanie się poziomu myślenia pojęciowego
- powodują zubożenie słownictwa a także trudności w wypowiadaniu się, formułowaniu myśli
- są przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu
- przyczyniają się do występowania ogromnej ilości błędów ortograficznych
- wpływają negatywnie na nawiązywanie kontaktów z grupą rówieśniczą
(są przyczyną docinków i drwin ze strony otoczenia)
- utrudniają powstawanie i tworzenie się poczucia własnej wartości oraz budowanie pozytywnego obrazu siebie
- są przyczyną powstawania zaburzeń emocjonalnych
- powodują zamykanie się w sobie, lękliwość, nieśmiałość

Wady wymowy utrudniają naukę szkolną i wraz z innymi czynnikami (zaburzenia procesu lateralizacji, zaburzenia funkcji słuchowych, zaburzenia emocjonalno - uczuciowe, zaburzenia sprawności motorycznej), są przyczyną trudności szkolnych dziecka.

Niepowodzenia w nauce oddziaływują na osobowość ucznia. Długotrwały brak sukcesów szkolnych wpływa ujemnie na rozwój emocjonalny i społeczny jednostki.

Dziecko czuje żal do otoczenia za zaistniałą sytuację. Czasami prosi o kontakt indywidualny z nauczycielem, aby nie wypowiadać się i nie kompro-mitować na forum klasy.

Często, czynnikiem zakłócającym proces prawidłowego rozwoju jest sytuacja domowa ucznia. Rodzice nie przywiązują wagi do prawidłowego mówienia, toteż dzieci nie mają poprawnych wzorców językowych i artykulacyjnych.

Większość zaburzeń, w mniejszym lub większym stopniu, wpływa ujemnie na wyniki w nauce. Do trudności szkolnych przyczyniają się również wady wymowy, które utrudniają pełne funkcjonowanie ucznia w społeczności szkolnej.


BIBLIOGRAFIA

Balejko A. Zaburzenia mowy u młodzieży szkolnej [w:] Problemy Opiekuńczo - wychowawcze, nr 6.
Skorek E. Sytuacja szkolna dzieci z zaburzeniami mowy [w:] Scholasticus, nr 1 - 2.
Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, W - wa, WsiP.
Tyszkowa M. Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, W - wa, WsiP.

Opracowanie: mgr Danuta Piotrowicz
nauczycielka języka polskiego
w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 4 w Gdyni

Wyświetleń: 841


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.