Katalog

Agnieszka Miecznikiewicz
Różne, Program nauczania

Bajkoterapia w Domu Dziecka - program terapeutyczny

- n +

Bajkoterapia w Domu Dziecka - program terapeutyczny

Pomysł skonstruowania programu relaksacyjno-terapeutycznego adresowanego do dzieci przebywających w domu dziecka powstał w wyniku mojej ośmioletniej pracy w tej instytucji.

Kompensacja doznanych przez wychowanków krzywd i urazów psychicznych wymaga długotrwałej pracy terapeutyczno-wychowawczej i zapewnienie pozytywnych doświadczeń.

Historia życia i warunki ich rozwoju powodują, że trudniej im niż innym dzieciom przychodzi zdobycie dobrych doświadczeń, a także umiejętności korzystania z nich. Należy, zatem podjąć próbę poprawienia warunków życia społecznego wychowanków w ich najbliższym otoczeniu, tzn. w grupie wychowawczej, która jest ważną grupą odniesienia i jednocześnie wzorem pozytywnych i negatywnych kontaktów społecznych.

Dzieci z placówek są z reguły słabiej rozwinięte w stosunku do wieku życia pod względem fizycznym, intelektualnym i emocjonalnym. Ponadto przejawiają różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne oraz zaburzenia zachowania. Najczęściej jest to nadpobudliwość psychoruchowa i objawy nerwicowe: lęki, trudności z zasypianiem. Trzecim czynnikiem odróżniającym dzieci "placówkowe" od przeciętnej populacji szkolnej jest konieczność dostosowania się do ograniczeń domu dziecka. Wychowanek ma mniejszą szansę odnalezienia siebie jako odrębnej i indywidualnej jednostki niż jako członka grupy.

Program złożony jest z 13 podstawowych spotkań, które można rozbudowywać o sytuacje i problemy dziejące się aktualne w grupie lub zgłaszane przez uczestników.
Adresowany jest do dzieci w różnym wieku znajdujących się w danej grupie wychowawczej. W naszym domu dziecka funkcjonuje tzw. system rodzinkowy. W jednej grupie mieszkają dzieci w różnym wieku i płci a także rodzeństwa. Program terapeutyczny jest tak dobrany żeby pokazać dzieciom, że mimo codziennego przebywania razem wielu rzeczy nie wiedzą osobie, a mogą być to ważne i interesujące. Empatię oraz rozwój więzi grupowej starałam się stymulować wprowadzając ćwiczenia ukierunkowane na to, co wspólne i podobne. Zastosowałam także wiele ćwiczeń ruchowych umożliwiających odreagowanie napięć i zadań nastawiających na odkrywanie poczucia własnej wartości. Jest to bardzo ważne, ponieważ większość dzieci "placówkowych" cierpi na duże braki w tym zakresie i nawet chwilowe podniesienie wartości jest bardzo potrzebnym doświadczeniem. Zmienia stan emocjonalny z negatywnego na pozytywny i zwiększa motywację do korzystania z zajęć i przebywania razem. Proponowane gry, zabawy i ćwiczenia wybrałam i zmodyfikowałam dla potrzeb grupy z propozycji zawartych w dostępnej literaturze psychologiczno-pedagogicznej. Wykorzystałam również doświadczenia zdobyte na różnego rodzaju kursach doskonalących.

Program opiera się głównie na złożeniach bajki relaksacyjnej jako metodzie pomagającej dzieciom w ich problemach emocjonalnych. Pierwotnym celem baśni nie była rozrywka czy zwykłe przedstawienie świata, lecz przekazanie ich treści stanowiło sposób na oswojenie ciemnych i potężnych sił, które kierują ludzkim życiem. Mity i baśnie były scenariuszem do życia. Niestety świat, w którym żyjemy w dużym stopniu utracił to. Można jednak spróbować przywrócić baśni jej dawne, znaczące miejsce poprzez danie dzieciom szansy przeżycia jej, uczestnictwa w niej i w pewnym sensie współtworzenia. Do programu wprowadziłam także rysunek jako projekcję wewnętrznych doświadczeń jednostki, odzwierciedlenie emocjonalnych konfliktów, pragnień, fantazji i postaw. Dziecko jest w stanie graficznie przedstawić problem, który nie potrafiłoby wyrazić słowami. Rysowanie pozwala przepracować lęki wynikające z problemów. Zastosowałam także muzykę relaksacyjną jako podkład do przeprowadzonych zajęć. Melodie, efekty dźwiękowe dodatkowo spotęgowały przeżycia i pomogły dzieciom wyciszyć się gdy wymagała tego sytuacja zadaniowa.

Program oparłam na motywach zaczerpniętych z książeczek Tova Janssona pt. "Opowiadania z Doliny Muminków" i " Zima Muminków".

Założyłam następujące cele przeprowadzenia cyklu zajęć z bajkoterapii:
-cel relaksacyjny ( rozluźnienie, uspokojenie dzieci)
-cel terapeutyczny ( uwolnienie dzieci od zalegających emocji, okazanie im uwagi, akceptacji, bliskości emocjonalnej, dostępności fizycznej i psychicznej dorosłego)
-cel psychoedukacyjny ( dostarczenie dzieciom informacji o nowych, korzystnych dla nich zachowaniach, reakcjach emocjonalnych, sposobach rozwiązywania problemów, poszerzanie wachlarza możliwych zachowań w danej sytuacji).

Wychowawca prowadzący te zajęcia powinien przede wszystkim zwrócić uwagę, aby nie osądzać dzieci, przyjmować je takimi jakimi są. Być sobą, budować zaufanie, ciepłą atmosferę. Musi umieć obserwować to co dzieje się w grupie i być elastycznym. Każde dziecko traktować jako odrębną osobę, szanować jej prawa ale także swoje. Powinien być otwarty i często mówić o swoich uczuciach.

Przed rozpoczęciem zajęć bardzo ważna jest dla wychowawcy informacja o samopoczuciu dzieci. Świadomość nastroju grupy pomaga dopasować tempo i tematykę zajęć. Rytuał określania samopoczucia uczy dzieci skupiania uwagi na swoich emocjach i nazywania ich. Każde zajęcia rozpoczynają się opowiadaniem lub zaangażowanym czytaniem odpowiedniego fragmentu "Muminków". Dobrze jest także przygotować portrety postaci , co będzie symbolizowało dany problem. W międzyczasie prowadzenia zajęć zachęcam zawsze dzieci do samodzielnego czytania "Muminków".

Cykl zajęć przeprowadzałam w specjalnie przygotowanym pokoju. Jest on usytuowany w "cichej" części domu dziecka. Pomalowany na przyjazny i wyciszający, jasno-zielony kolor. Podłoga wyłożona jest ciepłym dywanem. Jest tam miło i przytulnie. Udział w zajęciach tego typu dzieci traktują jako przyjemność i dobrą zabawę.

Zajęcia oparte na czytaniu bajek przeprowadzałam w porze "pokolacyjnej", gdy dzieci przygotowywały się już do spania.

Wszystkie zajęcia były prowadzone według wcześniej opracowanych scenariuszy, oto kilka z nich:


SPOTKANIE I " Wiosenna piosenka''

Dzieci wraz z prowadzącym siedzą wygodnie w kręgu.
1.Określenie samopoczucia:
Każde dziecko otrzymuje trzy kartonowe kółka i wykonuje symboliczne twarze: jedną wyrażającą smutek, drugą obojętność, trzecią radość.(Zachowujemy te twarze, będą potrzebne przez cały cykl trwania zajęć )
Rundka: każde dziecko pokazuje twarz określającą jego nastrój.
2. Zabawy rozgrzewające: "Autoprezentacja"- dzieci podają taką formę swojego imienia, w jakiej chciałyby, aby się do nich zwracano. Wszyscy powtarzają je chórem.
"Kto tak jak ja lubi..." np. lody- prowadzący podaje hasło dzieci, których to dotyczy zmieniają miejsca między sobą.
"Gra w imiona"- pierwsza osoba z kręgu podaje swoje imię, następne dziecko mówi:" Nazywam się..., a to jest..." i wskazuje swojego poprzednika.
3. Osoba prowadząca czyta opowiadanie "Wiosenna piosenka" z książeczki "Opowiadania z Doliny Muminków" i pokazuje rysunek To-ti-uu.
4. Dzieci ilustrują opowiadanie.
Następnie każde dziecko pokazuje swój rysunek i opowiada o nim. Wychowawca zwraca uwagę na to jak czuło się zwierzątko kiedy nie miało imienia i wtedy gdy już je otrzymało.
5. Każde dziecko pokazuje gestem i ciałem zwierzątko" przed" (nieśmiałe, niepewne, małe) i "po"(duże, śmiałe).
6. Zabawa :"Gwiazda"- dzieci tworzą szpaler, po kolei każde dziecko przechodzi przez niego, towarzyszą temu bardzo żywe owacje, zachwyty i oklaski.
7. Określenie samopoczucia.
8. Pożegnanie: "Prąd"- wszyscy po kolei puszczają " prąd", czyli uścisk dłoni niewidoczny dla innych, który musi dojść z powrotem do osoby, która go zapoczątkowała.


SPOTKANIE III "O Filifionce, która wierzyła w katastrofy."

1. Określenie samopoczucia.
2. Zabawa " Zwierzęta''- prowadzący rozdaje karteczki z nazwami zwierząt. Dzieci naśladując odgłosy i gesty zwierzątek dobierają się w pary.
3. Czytanie opowiadania" O Filifionce..." i pokazanie rysunku postaci.
4. Rozmowa na temat: Jak Gapsa mogła pomóc Filifionce? Jak pomóc komuś kto się boi?
5. Zabawa w" Przyznawanie się do lęków". Dzieci kucają w kręgu. Na wypowiadaną kategorie wstają dzieci, które np." boją się psów, obcych, dentysty" itd.
6. Dzieci rysują rysunki na temat tego co stało się z Filifionką po katastrofie. Opowiadają o swoich rysunkach.
7. Zabawa: "Wrzuć strach do kosza"- dzieci piszą na karteczkach lub rysują to czego się boją i wrzucają do przygotowanego koszyka. Następnie każdy wyciąga karteczkę i czyta na głos to, co jest napisane.
8. Określenie samopoczucia.
9. Pożegnanie : "Zzum"- dzieci stoją w kręgu, pierwsze wraz z ruchem głowy przesyła dźwięk "zzum..." , następna osoba odpowiednim ruchem głowy przesyła ten dźwięk dalej.


SPOTKANIE V "Historia o ostatnim smoku na świecie"

1. Określenie samopoczucia.
2. Zabawa rozgrzewająca:
"Ludzie do ludzi"- dzieci stają w parach i wykonują ćwiczenia, które podaje prowadzący np. "noga do nogi""nos do nosa" partnera itp. Na hasło "ludzie do ludzi" pary zmieniają się, kto nie znajdzie pary staje się prowadzącym.
3. Wychowawca czyta:" Historię o ostatnim smoku na świecie". Pokazuje ilustrację Włóczykija. Zwracamy uwagę na jego kłopoty gdy chciał pozbyć się smoka.
4. Dzieci dobierają się w trójki i odgrywają scenki. Jedno z nich jest Smokiem, drugie Włóczykijem a trzecie Muminkiem. Zadaniem Muminka jest przywołanie Smoka do siebie, Włóczykija- przekonanie Smoka żeby sobie poszedł.
5. Zabawa "Czy mogę?"- prowadzący pyta dzieci zaczynając od słów "Czy mogę..." np. całą noc oglądać telewizję?, kąpać się zimą w jeziorze?. Wskazana osoba odpowiada "tak" lub "nie". Po każdym "nie" pytamy "dlaczego". Dziecko musi uzasadnić swój zakaz.
6. Drugi wariant tej zabawy: grupę dzielimy na pół, jedna zadaje pytania druga odpowiada. Po 10 minutach następuje zmiana ról i omówienie argumentów.
7. Dzieci wykonują ilustrację do opowiadania. Omówienie rysunków.
8. Określenie samopoczucia.
9. Pożegnanie zabawą "Zzum" lub "Prąd"


SPOTKANIE VII "Opowiadanie o niewidzialnym dziecku"

1. Określenie samopoczucia.
2. Ćwiczenie:
"Manekin"- Dzieci dobierają się w pary. Jedno dziecko ustawia drugie w pozie wybranego zwierzątka .Dzięki temu ćwiczeniu znika nieśmiałość i zahamowanie przed dotykiem.
3. Prowadzący czyta "Opowiadanie o niewidzialnym dziecku" z tomiku "Opowiadania z Doliny Muminków".
4. Rozmowa na temat bajki:" Kto pomógł Nini stać się widzialną?" W wypowiedziach akcentujemy miłość, czułość.
5. Dzieci rysują Nini i jej przygodę.
6. "Otwieranie niewidzialnego dziecka"- jedno dziecko wchodzi do środka kręgu i siada skulone na podłodze. Zadaniem dzieci jest "otworzenie" tego dziecka przez czułe, delikatne głaskanie. Każde dziecko musi mieć okazję bycia w środku kręgu. Zwracamy uwagę na odczucia dzieci gdy były głaskane i gdy głaskały.
7. Określenie samopoczucia.
8. Pożegnanie: "Prąd" lub "Zzum"



SPOTKANIE X "Cedryk"

1. Określenie samopoczucia.
2. Zabawa: "Kosz" - dzieci siedzą w kręgu, na środku stoi kosz wypełniony cukierkami. Każde dziecko po kolei bierze jeden cukierek, podrzuca go do góry i w tym czasie stara się wyciągnąć z koszyka drugi. Jeśli mu się uda zatrzymuje oba. Wygrywa dziecko, które zbierze najwięcej cukierków. Mówi wtedy: "Ja mam dużo" i wsypuje wszystkie z powrotem do kosz, aby zabawa mogła toczyć się dalej.
3. Prowadzący czyta opowiadanie" Cedryk".
4. Omówienie" Jak czuła się ciotka Paszczaka, kiedy miała wszystko dla siebie a jak wtedy, gdy wysłała wszystkim prezenty."
5. Dzieci rysują ilustrację do przeczytanego opowiadania. Omówienie rysunków.
6. Dzieci przypominają sobie osoby, które chciałyby czymś obdarować, coś dla nich zrobić, chętne opowiadają o tym.
7. "Cichy przyjaciel"- na karteczkach robimy losy z imionami członków grupy i przeprowadzamy losowanie. Umawiamy się, że robimy drobne prezenty dla wylosowanych dzieci. Wręczamy je anonimowo w ciągu następnego dnia i dodatkowo staramy się być dla wylosowanych dzieci szczególnie mili.
8. Określenie samopoczucia.
9. Pożegnanie- "Zzum" i na zakończenie rozdanie cukierków z sugestią aby podzielić się z innymi dziećmi.


SPOTKANIE XI "Zima Muminków"

1. Określenie samopoczucia.
2. Próbujemy odgadnąć kto był naszym "Cichym przyjacielem" poprzedniego dnia.
3. Zabawa wstępna:
Prowadzący mówi równomiernym i spokojnym głosem na tle wyciszonej muzyki relaksacyjnej" Kołysanki, przytulanki"- "Ponieważ jesteśmy sennymi Muminkami, kładziemy się wygodnie na dywanie, na wznak, zamykamy oczy, rozluźniamy wszystkie mięśnie, oddychamy równo, lekko i swobodnie. Spróbujemy skupić swoją uwagę na własnym ciele: Nasza podróż zacznie się od głowy i poprowadzi nas w głąb naszego organizmu. Poprzez piersi, ręce, brzuch, podbrzusze, nogi i stopy. W środku nas bije duże dobre serce, pomagają mu naczynia krwionośne, którymi płynie i pulsuje krew. Nasze płuca wciągają czyste powietrze i rozprowadzają je po naszych komórkach. Nasz żołądek trawi smaczny pokarm i daje nam siłę. Potrafisz to sobie wyobrazić? Pomyśl o tym przez chwilę. A teraz w tempie dla siebie odpowiednim wróć do tu i teraz."
4. Osoba prowadząca czyta fragment z "Zimy Muminków", w którym podczas zimowego ogniska z przyjaciółmi przyszła Buka.
5. Omówienie "Jak wygląda Buka i jej mieszkanie, skąd pochodzi, dlaczego nie ma przyjaciół?".
6. Malowanie farbami na dużym arkuszu papieru kraju Buki.
7. Omówienie rysunków.
8. Określenie samopoczucia.
9. Pożegnanie"Prąd".


SPOTKANIE XII "Historia o Wiewiórce z Puszystym Ogonem."

1. Określenie samopoczucia.
2. Pokazujemy dzieciom bryłę lodu. Na czas zajęć odstawiamy ją w pojemniku na bok.
3. Czytanie historii o Wiewiórce z tomiku " Zima Muminków"
4. Rozmowa na temat tego: " Co się stało z Wiewiórką, myślicie, że na wiosnę pojawiła się ta sama, która umarła zimą, dlaczego jest nam przykro gdy ktoś umiera, co się dzieje po śmierci?".
5. Dzieci dzielą otrzymaną kartkę na trzy części i w każdej z nich rysują siebie: gdy byli bardzo mali, takimi jak są teraz i jakimi będą mając 70 lat. Wspólne omawianie rysunków.
6. Zabawa "Rekin"- dzieci siadają płasko na dywanie w kręgu i trzymają mocno koc na wysokości brody. Jedno z dzieci- "rekin" wchodzi pod koc i próbuje wciągnąć wybraną osobę. Rozmowy z dziećmi jak czuły się w roli ofiary i rekina.
7. Zobaczmy teraz co się stało z lodem.
8. Określenie swoich uczuć za pomocą twarzy.
9. Jeśli nastrój grupy jest bardzo niski proponuję zastosowanie zabaw np. "Zaproszenie"- pierwsze dziecko mówi" Moje prawe miejsce jest puste, zapraszam na to miejsce..."
"Kto to jest"- dzieci zamykają oczy, prowadzący dotyka wybraną osobę, która ma powiedzieć swoje imię pozostali mówią: nazwisko, wiek i klasę do, której uczęszcza.
10. Serdeczne pożegnanie.


SPOTKANIE XIII "Dolina Muminków"

1. Określenie samopoczucia.
2. Zabawa "Muminkowo" -
wcześniej przygotowujemy potrzebne materiały: bibułę w różnych kolorach, kapelusze, fartuszek itp., arkusze papieru pakowego, farby do malowania twarzy. Każde dziecko wybiera sobie postać z Doliny Muminków i przebiera się za nią.
"Powitanie"- dzieci chodzą swobodnie po pokoju i witają się przez podanie ręki. Wymieniają parę słów na dowolny temat.
3. Na tle wyciszonej muzyki z nagranymi odgłosami przyrody: śpiewu ptaków, szumu drzew, odgłosów deszczu, wiatru, burzy prowadzący mówi:
"Gdzieś daleko, daleko stąd a może zupełnie blisko jest dolina, w której mieszkają Muminki. Wyobrażasz sobie jak ona wygląda? Mieszka tam cała rodzina Muminków - Mama Muminka, Tato, Panna Migotka, Muminek i ich przyjaciele - Włóczykij, Paszczak, Filifionka, Nini. Może ktoś jeszcze? I wiesz co wydarzyło się pewnego dnia? Zerwał się straszny wiatr, drzewa zaczęły głośno szumieć, spadł deszcz. Przyszła zaczarowana burza, która uśpiła Muminki i zniszczyła dom wraz z całą doliną. Jednak gdy burza ustała, Muminki i ich przyjaciele zbudzili się. Rozejrzeli się smutno wokół ale bardzo się ucieszyli, że wszyscy ocaleli. Gdy usłyszeli piękny śpiew ptaków postanowili wszystko odbudować. Myślicie, że im się udało? Czy byli szczęśliwi, może szczęśliwsi niż przed katastrofą?"
Spróbujcie odegrać tę scenkę. Zbudować nowy dom.
4. Zabawa plastyczna: na dużym papierze dzieci rysują wspólny rysunek - dom Muminków, każde dziecko rysuje w nim siebie.
5. Zabawa "Stonoga"- dzieci tworzą pociąg i idą śpiewając: "Idzie sobie stonoga, stonoga, stonoga- hej". Na słowo-" hej" zatrzymują się. Pierwsze dziecko odstawia nogę mówiąc "Pierwsza noga...Agata itd.". Ostatnie dziecko mówi "odwłok" i biegnie na początek pociągu.
6. "Siad grupowy"- dzieci stoją w kręgu jedno za drugim, blisko siebie, obejmują partnera w talii, kolana i stopy są razem. Na dany znak wszyscy powoli siadają opierając się o kolana osoby z tyłu. Wszyscy wstają i siadają w tym samym czasie.
7. Określenie nastroju.
8. Pożegnanie- dzieci kładą się na dywanie, układając głowę na brzuszku drugiej osoby. Pierwsze dziecko mówi "ha", drugie dwa razy, trzecie trzy. Po chwili wszyscy wesoło i głośno śmieją się. Zabawę powtarzamy kilka razy.



Praca z grupą według tego programu była uzupełnieniem codziennej, ukierunkowanej na podobne cele, ale realizowanej innymi metodami pracy wychowawczej. Relacje w społeczności domu dziecka dostarczają jej członkom wielu problemów do rozwiązania, powodują różne konflikty i często dodatkowo stymulują i tak na ogół wysoki poziom napięcia i agresji. Większość tych dzieci to dzieci nadpobudliwe z tendencją do agresywnych zachowań, posługujące się ograniczonym językiem, ze słabo rozbudzonymi potrzebami poznawczymi i ubogimi doświadczeniami społecznymi.
Planując zajęcia zwracałam uwagę przede wszystkim na :
- dobór atrakcyjnych ćwiczeń na początku zajęć aby zachęciły dzieci do udziału
- zabawy o charakterze ruchowym jako element rozładowujący napięcia
- maksymalnie proste i precyzyjne instrukcje poprzedzające ćwiczenia
- użycie jak największej liczby konkretnych przedmiotów: lód, cukierki, losy, rysunki, kosz, kartki papieru, stroje, aby pozwoliły dziecku skupić uwagę i zainteresować tematem.


"Muminkowe bajki" i przeprowadzone na ich bazie ćwiczenia pozwoliły dzieciom zidentyfikować się z bohaterem i sytuacją, przeżyć refleksję nad słuchanym tekstem i samym sobą, także przeżyć katharsis, który jest rodzajem" oczyszczenia", odreagowania, pozwalającym na dokonanie wglądu w samego siebie, co może doprowadzić do zmian w postawach i zachowaniach.

Cykl zajęć związanych z czytaniem bajek wdrożyłam w swojej grupie w przeciągu roku. Program ten przyniósł wiele wymiernych efektów.
Bezpośrednim skutkiem obserwowanym po zakończeniu czytania opowiadań było uspokojenie, wyciszenie dzieci a także:
1. Nastąpił ogólny spadek napięcia w codziennym funkcjonowaniu dzieci, zauważany nie tylko przeze mnie ale także przez innych wychowawców, pedagoga i psychologa (pracujących w naszym domu) a także nauczycieli szkół, do których uczęszczają wychowankowie.
2. Dzieci stały się bardziej spokojne, rozluźnione, ich emocje uległy stonowaniu.
3. Zaobserwowałam także u niektórych dzieci bardzo silne przeżywanie baśniowych wydarzeń podczas prowadzonych zajęć, których konsekwencją było uwolnienie od silnych, zalegających emocji.
4. Ustąpiły reakcje lękowe związane z konkretną sytuacją np. lęk przed dotykiem, głaskaniem.
5. Po przeprowadzonych zajęciach dzieci lepiej zasypiały i spokojniej spały w ciągu całej nocy.
6. Relacje między dziećmi poprawiły się, stały się bardziej przyjacielskie, wyrozumiałe.
7. Moje relacje z dziećmi zmieniły się na bardziej korzystne. We wzajemnym kontakcie z niektórymi dziećmi nastąpił spadek zauważanego wcześniej napięcia, większa bliskość emocjonalna, akceptacja i zrozumienie.
8. Łatwiej jest teraz stawiać wymagania i dzieci chętniej je przyjmują.
9. Zabawowa konwencja prowadzenia zajęć z książką wpłynęła także na podniesienie dotąd minimalnego zainteresowania czytaniem.

Opracowany program polecam przede wszystkim tym wychowawcom, którym nie wystarczają tradycyjne metody i tym, którzy podziwiają dzieci za ich ogromny potencjał i nieograniczoną wyobraźnię.

Opracowanie: Agnieszka Miecznikiewicz

Wyświetleń: 8082


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.