Organizacja czasu wolnego i jego znaczenie w procesie wychowania osób niepełnosprawnych

Każdy lubi mieć wolny czas, ponieważ kojarzy się on ze swobodą, brakiem obowiązków, z przyjemnościami. Odpoczynek jest w dzisiejszych czasach luksusem, na który - wielu jest o tym przekonanych - nie stać przeciętnego Polaka. Gospodarka wolnorynkowa pozbawiła poczucia bezpieczeństwa, wymogła natomiast ciągłą aktywność, nieustanne dążenie do zabezpieczenia bytu rodziny. Pędzimy, zabiegamy, martwimy się, a potem... padamy ze zmęczenia przed telewizorem. Wielu uważa, że czas wolny w naszym życiu nie istnieje, czasu wolnego nie ma, gdyż całe życie, cały dzień wy-pełnia nam praca zawodowa i inne obowiązki, które w żadnym wypadku nie mogą być uważane za czas wolny. Czy tak jest naprawdę?

Wydaje się, że główną przyczyną braku czasu wolnego jest u większości nieumiejętność organizowania sobie racjonalnego rozkładu dnia. A przecież dla każdego powinien to być czas, którym człowiek dowolnie dysponuje, dokonując własnego wyboru i przeznaczając go zgodnie z indywidualnymi potrzebami i zainteresowaniami na wypoczynek, rozrywkę, regenerację sił, rozwój intelektualny, integrowanie życia rodzinnego oraz udział w życiu społecznym.

Należy przy tym rozróżnić czas wolny dzieci i młodzieży od czasu wolnego dorosłych, gdyż czas wolny dzieci i młodzieży powinien być objęty nadzorem i kontrolą ze strony dorosłych, szkoły oraz innych instytucji lub pla-cówek (np. klubu sportowego). Dorośli pamiętający spokojne czasy ośmiogodzinnego stałego zatrudnienia, znają "smak" odpoczywania w gronie rodziny lub znajomych, natomiast młodych trzeba tego nauczyć. W życiu konieczna jest równowaga pomiędzy wysiłkiem i regeneracją, zagonieniem i refleksją.

Czas wolny dzieci, jest nie tylko skutecznym równoważnikiem czasu nauki i zajęć w domu rodzinnym, ale staje się poważnym gwarantem dobrej pracy w szkole oraz działalności pozaszkolnej. Właściwie rozumiany i organizowany zapewnia siłę fizyczną i psychiczną, które są niezbędne do nauki szkolnej i do osiągania w niej najlepszych wyników. Czas wolny i sposób jego spędzania bardzo wyraźnie wpływa na charakter dzieci. Dzieci odznaczające się takimi cechami jak bojaźliwość, lenistwo, niezaradność, skłonność do samotności mogą się wyzbyć tych ujemnych cech charakteru, a co najmniej je osłabić przez udział w zbioro-wej zabawie czy innym zajęciu pozaszkolnym. Różnorodne zajęcia w czasie wolnym sprzyjają też wytwarzaniu się pozytywnych cech charakteru jak koleżeńskość, uprzejmość, oddanie innym oraz serdeczny, społeczny stosunek do otoczenia.

Dziecko poszukuje nowych wrażeń, zachwyca się poznawanymi zjawiskami i rzeczami, odkrywa, rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia. Rozwijającej się psychice dziecięcej nie wystarcza nauka szkolna i związana z nią praca. Dziecko pragnie samodzielności i w gronie rówieśników poszukiwać interesujących je rzeczy, zjawisk i przedmiotów. Dziecko nie powinno spędzać czasu wolnego w samotności, gdyż to nie tyko stawałoby na przeszkodzie jego uspołecznieniu, lecz ponadto uniemożliwiałoby mu porównywanie własnego postępowania, własnych czynów z postępowa-niem i czynami innych.

Z wypoczynkiem jest ściśle związana rozrywka. Zajęcia typu roz-rywkowego sprowadzają dziecko w niecodzienność, zabawę, angażują żądną wrażeń psychikę dziecięcą, czynią dziecko szczęśliwym i radosnym. Rozrywka stwarza okazję do rozwijania i pogłębiania zainteresowań, do przejawiania indywidualnych umiejętności i zdolności.

Czas wolny dla osób niepełnosprawnych jest, tak jak dla osób zdrowych, czasem wypoczynku i odprężenia. Przeznaczony jest na zdobycie nowych sił, przywrócenie równowagi psychicznej i fizycznej po mę-czących zajęciach szkolnych. Spełnia ważną funkcję kompensacyjną i rekreacyjną, gdyż niepełnosprawni spożytkowują więcej energii i sił na działalność szkolną i zawodową niż osoby pełnosprawne. Stąd też właści-we jego zagospodarowanie ma tym większe znaczenie.

Bardzo ważne jest też zdrowotne znaczenie czasu wolnego. Czyn-nikiem sprzyjającym relaksowi jest świeże powietrze i ruch fizyczny. Dla osób niepełnosprawnych szczególne znaczenie mają gry i zabawy , a emo-cje z nimi związane wpływają korzystnie na samopoczucie psychiczne i fizyczne. Aby czas wolny młodzieży niepełnosprawnej spełniał wartość rehabilitacyjną, należy stwarzać sytuacje, w których osoby te będą przejawiały inicjatywę, aktywność i umiejętność organizowania zajęć ( okazja do samodzielności i samostanowienia o sobie). Takie wykorzystywanie czasu wolnego daje im poczucie swobody, przyjemności i satysfakcji. Należy uświadomić młodzież o konkretnych celach dotyczących działań organiza-cyjnych w czasie wolnym, gdyż brak świadomości celów i podejmowanych działań może spowodować niezadowolenie, obojętność, brak koncentracji uwagi, oraz chęć rezygnacji. Stawianie celów uwzględniających ich upodobania i potrzeby, a także poziom dojrzałości społecznej, pozwala wy-zwolić ich aktywność, samodzielność oraz nawiązać kontakt emocjonalny z grupą wspólnie spędzającą czas wolny.

Według L. Plocha do celów organizacji czasu wolnego należy zaliczyć:
- uspołecznienie, które kształtuje umiejętność dostosowania się do otoczenia, lojalność, dyscyplinę, poczucie odpowiedzialności przed grupą,
- rozwijanie kultury osobistej tj. przygotowanie dzieci i młodzieży do udziału w kulturze i sztuce, kształtowanie potrzeb, zaintereso-wań, nawyków kultury dnia codziennego, samoobsługi,
- humanizm tzn. dostrzeganie spraw ludzkich w różnych przejawach życia, kształtowanie takich cech jak poszanowanie godności człowieka, jego wolności, uczuciowość, uczynność, niesienie pomocy potrzebującym,
- rozwój poczucia demokracji, który wyraża się w kształtowaniu gotowości do działań mających na celu popieranie lub obronę demokratycznych form i zasad współżycia w grupie,
- przygotowanie do zawodu pojmowane jako pracowitość, obowiąz-kowość, dokładność, opanowanie, szacunek dla wykonywanej pra-cy, oraz umiejętność zorganizowania sobie stanowiska pracy,
- optymizm życiowy przejawiający się w kształtowaniu postaw, przekonań dotyczących sensu życia, poczucia sprawiedliwości, wiary w swoje umiejętności,
- twórcze zaangażowanie mające na celu dążenie do poznawania i aktywnego kontaktu z rzeczywistością, rozbudzanie zainteresowań i wrażliwości estetycznej,
- reedukacja czyli wyrównywanie poziomu umysłowego i uzupeł-nienie braków wiedzy nabywanej ,
akceptacja społeczna polegająca na wprowadzaniu do udziału w życiu społecznym, pokazanie wzorów zachowań według przyjętych norm, uczenie rozumienia kultury , przygotowanie do przyszłych ról społecznych.

Wypoczywać tzn. prowadzić taki tryb życia, który zapewni organizmowi potrzebne do pracy lub nauki odprężenie, będzie stwarzał warun-ki do odnowy sił, a równocześnie umożliwi ciekawe i pasjonujące organizowanie różnych zajęć, co zapewni dobry rozwój psychofizyczny, intelektualny i społeczny dziecka.

Błędem wydaje się więc ograniczanie zajęć dodatkowych wymuszone koniecznością oszczędzania w szeroko pojętej oświacie. Środki na ciekawe i pożyteczne formy organizacji czasu wolnego powinny być zabezpieczone w każdej placówce oświatowej. Istnieje bowiem uzasadniona obawa, że te dzieci i młodzież, których nie przyciągnie szkoła czy organizacja młodzieżowa, znajdą swoje miejsce poza wszelką kontrolą dorosłych.


Bibliografia:
Felistak A.: Gry i zabawy w placówkach wychowania pozaszkolnego. Warszawa. WSiP. 1976.
Burno -Nowakowa, Polkowska I. Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim. Warszawa. WSiP.1982.
Kot t T. : Wychowanie pozalekcyjne dzieci o obniżonej sprawności
umysłowej. Warszawa. WSPS im. M. Grzegorzewskiej. 1999.
Ploch L. : Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzo-nych umysłowo. Warszawa. WSiP.1992.

Opracowanie: Agnieszka Czerniecka

Wyświetleń: 7433