Katalog

Agnieszka Snella , 2022-06-02
Wrocław

Historia, Artykuły

Trudności w uczeniu się historii dzieci i młodzieży bez zaburzeń oraz dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim (ogólna charakterystyka)

- n +

Wstęp

Podstawowym celem tej pracy jest przyjrzenie się trudnościom i problemom, które towarzyszą na co dzień uczniom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim w uczeniu się historii. Historia jest bardzo obszernym przedmiotem, który sprawia duże trudności młodzieży w normie intelektualnej, dlatego zapoznanie się ze specyfiką nauczania i uczenia się tego przedmiotu dla uczniów z niepełnosprawnością w stopniu lekkim, wydaje się tym bardziej ciekawe i konieczne. Do podjęcia tego tematu skłonił mnie szczupły zbiór źródeł na temat funkcjonowania historii jako przedmiotu obowiązkowego w szkołach specjalnych oraz fakt, że jestem historykiem. Stąd też jako historyk, ale również oligofrenopedagog i pedagog terapeuta patrzę na problem w trudnościach z uczeniem się przez pryzmat sporego wyzwania zarówno od strony nauczycielskiej, jak i uczniowskiej, zarówno uczniów bez zaburzeń, jak i tych z niepełnosprawnościami.

Historia jest bardzo obszernym przedmiotem, który sprawia duże trudności młodzieży w normie intelektualnej, dlatego zapoznanie się ze specyfiką nauczania i uczenia się tego przedmiotu w szkole podstawowej, w której mają prawo uczyć się dzieci z niepełnosprawnościami wydaje się tym bardziej ciekawe i konieczne. Często jednak wskazówki zalecane do pracy z tymi uczniami, nie zawsze tyczą się dokładnie każdego przedmiotu, a jedynie dają sygnały dla poszczególnych dziedzin nauki co należy robić. Chciałabym przyjrzeć się bliżej takim uczniom i ocenić, jak radzi sobie młodzież w przyswajaniu i zrozumieniu treści historycznych oraz jakich sposobów chwytają się nauczyciele, aby młodzież zachęcić, a nie zniechęcić do tego przedmiotu.
Wiedza historyczna stanowi podstawę budowania u młodych ludzi wartości patriotycznych, miłości do ojczyzny, do polskich tradycji narodowych, zwyczajów i obyczajów, a co za tym idzie szacunku do naszych przodków. W ich rozumieniu do dziadków, rodziców, starszych osób. Dlatego powinniśmy pielęgnować pamięć o naszej przeszłości, żyć w społeczeństwie i państwie w teraźniejszości i myśleć o przyszłości. Tylko historia naszego państwa i narodu może nam pokazać jakich błędów nie powtarzać po naszych przodkach i jak żyć we współczesnym świecie.

Wartość i poziom rozwoju każdego społeczeństwa wyraża się jego stosunkiem do ludzi niepełnosprawnych. Jesteśmy tyle warci, ile potrafimy dać od siebie drugiemu człowiekowi, zwłaszcza choremu i potrzebującemu. Przez stulecia zmieniał się stosunek do osób niepełnosprawnych od wrogości i odrzucenia do zrozumienia i tworzenia systemów i miejsc realnej pomocy. Na przemianę tą wpłynęło wiele czynników, do których zaliczymy rozwój nauki, podniesienie poziomu wiedzy w społeczeństwie, poświęcenie i ciężka praca ludzi zaangażowanych w działalność na rzecz niepełnosprawnych. Trudno jest przezwyciężyć stereotypy i uprzedzenia dotyczące osób niepełnosprawnych umysłowo, które ciągle pokutują w środowiskach o niskim rozwoju kulturowym. Z niejasnych powodów społeczeństwo ciągle boi się niepełnosprawności. Wolimy stać z boku lub udawać, że problem nas nie dotyczy, a przecież niepełnosprawność może nas spotkać w każdym momencie naszego życia. Przystępując do charakterystyki dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, musimy pamiętać, że należy określić, które z nich można zakwalifikować do tej kategorii. Nieodpowiedzialne i bezpodstawne używanie tego pojęcia wobec dziecka jest niedopuszczalne, ponieważ może urażać jego godność. Pierwszym sygnałem, mogą być trudności w uczeniu się. Pamiętajmy, że powierzchowna obserwacja młodego człowieka nie daje nam ani prawa ani podstaw do określenia go jako niepełnosprawnego intelektualnie. Musi być postawiona diagnoza poprzedzona wszechstronnymi badaniami psychologicznymi, pedagogicznymi i lekarskimi. W Polsce i w innych krajach używa się terminów takich jak: upośledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowy, oligofrenia, obniżenie sprawności umysłowej, zahamowanie rozwoju umysłowego czy opóźnienie rozwoju umysłowego. Tylko nieliczna grupa ludzi zajmująca się problematyką niepełnosprawności umysłowej widzi różnice w znaczeniu tych pojęć i sugeruje właściwe posługiwanie się nimi.

Nasuwa się pytanie. Czym jest upośledzenie umysłowe? Dla Grzegorzewskiej jest terminem nadrzędnym w stosunku do pojęć oligofrenia i otępienie. Oligofrenia to niedorozwój umysłowy istniejący od urodzenia lub najwcześniejszego dzieciństwa związany ze wstrzymaniem rozwoju mózgu. Otępienie to uszkodzenie czynności umysłowych wcześniej pełnowartościowych. Spionek oligofrenią nazywa ,,ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym dziecka’’. Ciekawą definicję upośledzenia umysłowego, sięgającą do genezy zjawiska proponuje Kościelska, która nie negując wpływu czynników biologicznych na powstawanie niepełnosprawności intelektualnej, podkreśla dwubiegunowość tego oddziaływania. Z jednej strony, zdaniem autorki, czynniki biologiczne determinują przebieg procesów psychicznych, z drugiej natomiast funkcjonowanie psychiczne wpływa na funkcje biologiczne. Przywołuje ona przykład dzieci, które doznawszy uszkodzeń we wczesnym okresie życia, żyją różnym życiem i osiągają rozmaite stopnie rozwoju. Dla Kościelskiej upośledzenie umysłowe to „niepowodzenie rozwojowe, do którego dochodzi się w rezultacie nieprawidłowego przebiegu procesu rozwojowego o specyficznym charakterze. Proces rozwojowy może być zaburzony w różnym okresie i pod wpływem różnych czynników”. Zgodnie z myślą autorki upośledzenie umysłowe jest stanem, który w głównej mierze jest wynikiem zablokowania aktywności poznawczej dziecka i właściwego korzystania z doświadczeń. Kirejczyk określa je jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania. Może być spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzeniu wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Na podstawie ustaleń Światowej Organizacji Zdrowia upośledzenie umysłowe jest stanem charakteryzującym się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w przystosowaniu się. Poziom funkcjonowania intelektualnego uznaje się za istotnie niższy od przeciętnego, gdy jest większy od dwóch odchyleń standardowych od normy w badaniach powszechnie uznanymi testami inteligencji. Przykładem może być test inteligencji D. Wechslera, w którym dwa odchylenia standardowe wynoszą 30 punktów, a przeciętną rozwoju umysłowego wyraża iloraz inteligencji równy liczbie 100. Gdy od przeciętnej odejmiemy dwa odchylenia standardowe, otrzymamy iloraz inteligencji równy 70. Wszystkie ilorazy inteligencji poniżej 70 stanowią wskaźnik określonego stopnia upośledzenia umysłowego. Lekkie upośledzenie umysłowe rozpoznajemy wtedy, gdy: iloraz inteligencji waha się od 50/55 do 70 oraz
gdy ilorazy rozwoju poszczególnych sprawności intelektualnych wahają się w granicach 50/55 do 70. Iloraz dojrzałości społecznej mierzony Skalą Dojrzałości Społecznej E. Dolla, waha się w granicach 64 do 83, bądź wskaźniki uzyskane w pierwszej części Skali Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci, Młodzieży i dorosłych K. Nihiry i współpracowników znajdują się między -2,01 a 3,00 odchyleniem standardowym. Zgodnie z ustaleniami przyjętymi przez Światową Organizację Zdrowia także w Polsce obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja, zgodnie z którą upośledzenie umysłowe dzieli się na: głębokie, znaczne, umiarkowane i lekkie. Dawniej funkcjonowały trzy stopnie upośledzenia umysłowego znane z literatury i języka potocznego jako debilizm, imbecylizm i idiotyzm.

Charakterystyka dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim.

Dzieci i młodzież upośledzona umysłowo w stopniu lekkim na ogół nie wyróżnia się swym wyglądem zewnętrznym wśród rówieśników i dopiero po wnikliwej obserwacji można zauważyć istotne odchylenia w funkcjonowaniu określonych czynników psychofizycznych. Rozpoznanie stwarza często poważne trudności, które wynikają na przykład z podobieństwa objawów zachowania się dziecka zaniedbanego i upośledzonego umysłowo. Okazuje się, że warunki środowiskowe, z których dziecko pochodzi, mogą wpłynąć niekorzystnie na jego rozwój ogólny. W populacji upośledzonych umysłowo najliczniejszą grupę stanowią upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim czyli około 75%. Opinia Borzyszkowej jest podobna „ nawet w czasie rozmowy prowadzonej z nim na tematy z życia codziennego trudno jest nieraz zorientować się w jego defektach intelektualnych. Szczególnie jest to utrudnione, gdy dziecko dysponuje dość bogatym słownictwem, łatwością wypowiadania się. Jednak przy głębszej analizie i wnikliwym poznaniu można dostrzec różnice” Ze względu na dużą złożoność upośledzenia umysłowego trudno jest wymienić wszystkie cechy osoby upośledzonej w stopniu lekkim. W obrębie tej samej grupy mamy do czynienia z dziećmi czy młodzieżą o różnych możliwościach, dlatego nauczyciele powinni mieć w tym zakresie prawidłowe rozeznanie. Dla procesu nauczania bardzo ważna jest orientacja w zakresie procesów instrumentalnych (uwaga, pamięć, mowa, spostrzeganie, myślenie, motoryka), procesów ustosunkowań (emocje, motywacje, dojrzałość społeczna), przyswajania wiedzy i nabywania umiejętności. Dzieci czy nastolatki dotknięte tym zaburzeniem rozwojowym nie potrafią opanować programu dostosowanego do uczniów z inteligencją przeciętną w szkole powszechnej. Zaburzone jest u nich przede wszystkim myślenie abstrakcyjne, które ma charakter myślenia konkretno-obrazowego co z kolei bardzo niekorzystnie wpływa na tworzenie i przyswajanie pojęć. Na ogół nie potrafią zdobytych wiadomości wiązać w logiczną całość, a stąd wypływa brak umiejętności wnioskowania i sądów. Według Grzegorzewskiej ,,debil różni się od normalnego dziecka między innymi obniżoną zdolnością orientacji w nowej, bardziej złożonej sytuacji.’’ Brakuje im samodzielności w myśleniu, ale mogą same wykonywać różne, proste prace i przystosować się do warunków życia.

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim charakteryzuje również mała ruchliwość procesów intelektualnych, zwolnione tempo myślenia, trudności w skupieniu uwagi oraz ubóstwo mowy. Bywają osoby, które posiadają dość dobrą pamięć mechaniczną czy fotograficzną, dobrze zapamiętują teksty piosenek i wierszy, ale uczą się przeważnie bez zrozumienia. Pamięć mechaniczna pozwala przyswoić sporo słów, którymi posługują się najczęściej w sposób nieadekwatny do ich rzeczywistego znaczenia. Zaburzenia mowy wpływają na powstawanie zaburzeń emocjonalnych, które mogą pogłębiać trudności w porozumiewaniu się z otoczeniem. U młodzieży występują rzadziej, ale ważne są ćwiczenia usuwające te zaburzenia. Widoczne są trudności z wypowiadaniem myśli i z formułowaniem wypowiedzi. Spostrzeżenia ich są niedokładne, przebiegają wolniej i mają węższy zakres w stosunku do osiągnięć dzieci normalnych. Mają upośledzone różne rodzaje percepcji na przykład kształtów geometrycznych, percepcji wzrokowej stosunków przestrzennych. U osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim występuje uwaga dowolna. W miarę upływu lat oraz nauczania, wzrasta trwałość uwagi dowolnej oraz podzielność uwagi. Procesy pamięciowe są zaburzone, ograniczona jest jej pojemność, upośledzona jest przede wszystkim pamięć logiczna, stąd też wynikają trudności w trwałym zapamiętaniu treści powiązanych logicznie. Na ogół pracują wolniej, brakuje im samodzielności, pomysłowości i przemyślanego planu działania, dlatego często wymagają nadzoru aby dokończyć zaczętą pracę. Potrzebują pochwał, zachęt i nagród. U osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim częściej niż u normalnych występuje niestałość emocjonalna, agresywność, impulsywność, niepokój, brak wykształconych mechanizmów w zakresie kontroli i samooceny. Są mniej odpowiedzialni i uspołecznieni. Osoby z lekkim upośledzeniem charakteryzują się opóźnionym rozwojem motoryki. Zazwyczaj jako dzieci później zaczynały siadać i chodzić. Grupa ta charakteryzuje się małą precyzją ruchów, upośledzona jest ich szybkość oraz umiejętność wykonywani ruchów równoczesnych. Mają słabą koordynację wzrokowo-ruchową i słuchowo-ruchową, często się męczą przy pracach pisemnych i manualnych. Mimo usilnych starań zeszyty uczniów z tej grupy są pod względem graficznym i estetycznym prowadzone niestarannie.

U dzieci i młodzieży z tej grupy często występują niedomagania w sferze uczuciowo-emocjonalnej. Wykazują pewne ograniczenia w zakresie przeżywania uczuć społecznych, moralnych, patriotycznych czy estetycznych. Słabo panują nad swoim zachowaniem, na co wpływ ma zapewne dobrze rozwinięta lecz nie w pełni kontrolowana sfera popędowa. ,,Jednostki lekko upośledzone umysłowo potrafią troszczyć się o siebie i innych. Same dbają o swój ubiór i wygląd, opanowują umiejętność czytania, pisania, operowania pieniędzmi. Kończą szkołę specjalną, zdobywają zawód, który wykonują. Biorą udział w organizacjach społecznych; włączają się w życie społeczne.’’ U dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim można wyróżnić dwie grupy zaburzeń w zachowaniu. Są to zaburzenia eretyczne, niestabilne, niezrównoważone, z przewagą pobudzenia. Grupę tą charakteryzuje nadmierna ruchliwość, skłonność do wybuchów, mają trudności z koncentracją uwagi, szybko się męczą. W grupie drugiej osoby apatyczne wykazują bierność, nieśmiałość, płaczliwość, zwolnione tempo reakcji. Z powodu zaburzeń sfery poznawczo-motywacyjnej dzieci i młodzież upośledzona w stopniu lekkim ma ograniczone możliwości uczenia się w szkołach powszechnych. Trudności wykazują w przyswajaniu pojęć zwłaszcza z przedmiotów ścisłych, w opanowaniu reguł gramatycznych, pojęć historycznych, społecznych, moralnych i estetycznych. Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim podlegają rewalidacji w szkołach specjalnych, gdzie realizowany jest program nauczania dostosowany do ich możliwości poznawczych. ,,Równie szkodliwe i krzywdzące jest np. umieszczenie dziecka zaniedbanego pedagogicznie, o powolnym przebiegu procesów intelektualnych w szkole specjalnej, jak i pozostawienie dziecka upośledzonego umysłowo w szkole powszechnej. W pierwszym przypadku nie zostaną wykorzystane potencjalne możliwości rozwojowe, w drugim zaś stopień trudności materiału nauczania przekracza możliwości poznawcze dziecka.’’ W obu przypadkach mogą wystąpić nie tylko zaburzenia emocjonalne ale także obniżenie samooceny młodego człowieka. Bardzo istotnym problemem w ostatnich latach jest przygotowanie osób upośledzonych umysłowo do życia w środowisku społecznym. Pokazanie wzorów zachowania prospołecznego stwarza szansę na uczenie się dzięki możliwościom naśladowania. Wyniki badań młodzieży upośledzonej umysłowo pokazały, że bardzo ważną rolę w kształtowaniu zachowań prospołecznych mają rodzice, których kontakt z dzieckiem jest prawidłowy. Zdarza się często, że rodzice wobec swoich dzieci przyjmują postawę bierną i okazują bezradność.
Młodzież niepełnosprawna intelektualnie w stopniu lekkim w społeczeństwie.

Wiek dorastania to przejście od dzieciństwa do dojrzałości fizycznej i psychicznej, przypadającej na 13-18 rok życia. Następuje osiągnięcie dojrzałości płciowej, zmiana i utrwalenie nowych systemów wartości i motywów działania. Zmienia się miejsce i rola młodego człowieka w społeczeństwie, który z ucznia staje się osobą dorosłą podejmującą pracę zawodową. Następuje ,,przekształcenie się dziecięcych form życia uczuciowego w dojrzałe, którym to zmianom często towarzyszą konflikty z otoczeniem i trudności wychowawcze.’’ Problemy związane z okresem dojrzewania i przejściem w dorosłe życie są zawsze i nie odstępują młodego człowieka na krok. Wśród ogółu dorastającej młodzieży mamy też tą niepełnosprawną intelektualnie, której funkcjonowanie w środowisku jest jeszcze bardziej utrudnione. Obecnie zwraca się szczególną uwagę na przygotowanie młodych, upośledzonych ludzi do życia w środowisku społecznym. Mamy coraz więcej zwolenników systemu integracyjnego. Wskazują oni na szereg wynikających z integracji korzyści, która pozwala podmiotowo traktować każdego człowieka, eliminuje postawę litości, nadmiernej opiekuńczości, uczy wzajemnej akceptacji itp. Badania pokazały, że sama młodzież upośledzona umysłowo w stopniu lekkim czy innymi problemami zdrowotnymi powodującymi trudności w uczeniu się nie akceptuje w pełni potrzeby uczenia się w szkole ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami. Uzasadnienia niechęci badanej grupy młodzieży upośledzonej do integrowania się ze swoimi zdrowymi rówieśnikami były różne, na przykład: ,,jak w klasie czy szkole coś złego się stanie to zawsze myślą, że to my z klasy specjalnej to zrobiliśmy’’, albo ,,namawiają nas i napuszczają – byśmy z nimi zrobili jakąś grandę, jakąś hecę- a jak się to wyda, to wtedy z wszystkiego się wykręcą, wszystko na nas zwalą’’. Najbardziej przykrym w moim odczuciu stwierdzeniem jest: ,,śmieją się z nas, że chcemy być jak oni, że myślimy, iż mamy takie same prawa jak oni.’’
Trudności z nauką szkolną i jednocześnie chęć dorównania pełnosprawnym rówieśnikom w osiąganiu sukcesów szkolnych powoduje poczucie bezradności i niższości, które w miarę upływu czasu może się tylko pogłębić i doprowadzić nawet do utraty sensu życia. Wydaje się, być słusznym nasuwający się wniosek o konieczności utrzymania i rozwijania szkolnictwa specjalnego w tym również zawodowego. Z drugiej strony jest rodzina – rodzice, którzy nie zawsze potrafią pogodzić się z faktem, że ich dziecko uczęszcza do szkoły specjalnej. Dzieci nie spełniają ich marzeń i oczekiwań, narażone są często na porównywanie ze zdrowym rodzeństwem czy rówieśnikami. Takie postępowanie wywołuje u dzieci i młodzieży niepełnosprawnej umysłowo poczucie winy za ten stan rzeczy. Poważnym problemem jest brak możliwości dorównania rówieśnikom co wywołuje poczucie niższości i lęk przed odrzuceniem przez pełnosprawnych. Brak akceptacji powoduje konflikty, na które reakcja młodzieży niepełnosprawnej umysłowo jest często nieadekwatna do ciężkości problemu. Poprawne funkcjonowanie w środowisku społecznym utrudnione jest w dużej mierze brakiem kontroli swoich reakcji. Są więc źli na siebie, że: ,,z nerwów krzyczą i obrażają inne osoby, które w niczym nie zawiniły.’’ Problemów, z którymi musi uporać się społeczeństwo, aby młodzież niepełnosprawna umysłowo w stopniu lekkim mogła swobodnie integrować się ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami jest bardzo wiele. Spośród nich za najważniejszy uznano brak pełnej akceptacji praw tej grupy ludzi do zintegrowania się w środowisku i ,,przyznania im prawa do traktowania ich w kategoriach normalności na poziomie ich indywidualnych ograniczonych możliwości psychofizycznych.’’ Nadal mamy problem z akceptacją tej grupy młodzieży wśród zdrowych rówieśników i wreszcie należałoby pomóc rodzinom rozwiązywać problemy związane z posiadaniem niepełnosprawnego potomstwa. W społeczeństwie poza niewielką jego częścią brak przekonania o tym, że niepełnosprawni nie tylko odczuwają takie same potrzeby jak ich pełnosprawni rówieśnicy, ale posiadają liczne zainteresowania, zamiłowania i marzenia, które chcieliby realizować. Analiza wymienionych wyżej biografii badanej grupy uczniów pokazała, że nie bardzo mogli liczyć na czyjąś pomoc w rozwiązywaniu problemów. Wiadomo, że zdrowe dzieci i młodzież często nie mając wsparcia w rodzinie i środowisku społecznym popada w liczne konflikty. Bez pomocy dorosłych nie radzą sobie z różnymi, często dla dojrzałych ludzi wydawałoby się prostymi sprawami. Młodzież upośledzona umysłowo w stopniu lekkim jak pokazują badania najczęściej liczyć może na pomoc ze strony matki, mniej ojca a prawie w ogóle ze strony rodzeństwa pełnosprawnego. W szkole pomocny okazuje się wychowawca klasy, który pomaga często w rozwiązywaniu trudnych sytuacji w środowisku nie tylko szkolnym ale również w domu wychowanka. Mniej pomocni czy zaangażowani są natomiast nauczyciele przedmiotów, pedagog czy psycholog. Należałoby zatem przyjrzeć się bliżej problemowi integracji i ciągle ten system doskonalić uwzględniając potrzeby i problemy dorastających dzieci i dojrzewającej młodzieży niepełnosprawnej umysłowo w stopniu lekkim.

Młodzież upośledzona umysłowo w stopniu lekkim najczęściej funkcjonuje w życiu dorosłym jak większość społeczeństwa. Szkoła jest miejscem, które poza domem rodzinnym spełnia najważniejszą rolę w przygotowaniu tej grupy do życia w społeczeństwie. Jest placówką gdzie mogą poznać swoich rówieśników, uczestniczą w życiu szkoły nie tylko na lekcji zdobywając wiedzę, ale również w imprezach szkolnych, zabawach integracyjnych, apelach, spotkaniach klasowych z okazji zbliżających się świąt okolicznościowych (Boże Narodzenie i związana z nim wigilia klasowa), czy świąt państwowych (rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości). Moje niewielkie doświadczenie pokazało, że młodzież ta funkcjonuje dobrze wśród swoich upośledzonych rówieśników. Nie czują się gorsi, nie są wskazywani jako ci inni. Wspólnie poznają życie szkoły, czują się lubiani i rozumiani, ponieważ sprzyja temu atmosfera tam panująca. Nauczyciele, z którymi miałam przyjemność przez krótki czas pracować to wyjątkowi ludzie, wrażliwi i otwarci na zaspokojenie potrzeb swoich uczniów. Mają odpowiednie przygotowanie przedmiotowe i pedagogiczne umożliwiające pracę z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Ważną rolę spełniają tu osobiste predyspozycje nauczycieli.
Edukacja historyczna – metody, formy pracy i środki dydaktyczne w pomocy uczniom z niepełnosprawnością w stopniu lekkim.

,,W Polsce nauczanie historii pełniło zawsze szczególną rolę – wiedza historyczna uznawana jest za jeden z czynników, kształtujących narodową tożsamość, a także za spoiwo cywilizacyjno – kulturowej wspólnoty.’’ Edukacja historyczna zmierza do wyposażenia uczniów w rzetelną wiedzę historyczną, ma zapoznać ich z elementarnymi zasadami badań historycznych, ukształtować naukową postawę wobec przeszłości, rozwinąć zdolności intelektualne, wpoić odpowiedni system wartości czy ukształtować pożądane postawy społeczne. Wymieniono tu tylko niektóre cele, jakie aktualnie stawia się przed nauczaniem historii. W polskiej literaturze dydaktyczno-historycznej mocno ugruntował się podział celów nauczania historii na poznawcze, kształcące i wychowawcze. Cele poznawcze dotyczą wiedzy historycznej uczniów, która sprowadza się nie tylko do znajomości konkretnych zjawisk dziejów narodowych czy powszechnych, ale obejmuje również ogólną wiedzę o procesie historycznym i jego mechanizmach, nauce historycznej i innych formach przekazu historycznego. Młodzież zdobywa zatem określony zasób wiedzy historycznej z zakresu dziejów narodowych i powszechnych. Historia ma kształtować ogólne wyobrażenia o życiu społecznym i jego mechanizmach. Przedmiot ten ma być pewną dziedziną wiedzy ludzkiej i zarazem doniosłym zjawiskiem kulturowym. Cele kształcące związane są z procesem rozwijania zdolności poznawczych uczniów, mają kształtować naukowe myślenie historyczne i opartą na podstawach naukowych kulturę historyczną. Cele wychowawcze mają za zadanie zaszczepienie młodzieży określonego systemu wartości, kształtowanie jej poglądów i postaw.
Innym ważnym elementem w nauczania historii, jak i zaprezentowaniu uczniom pomocy dydaktycznej jest podręcznik przedmiotowy. ,,Podręcznik historii jest zespołem środków przekazu wiedzy historycznej, mogącym funkcjonować w wersji poszerzonej pod postacią środków pozapodręcznikowych, tworzących jego obudowę’’ Uznano, że podręcznik nie może być jedynie środkiem wspomagającym nauczyciela. Autorzy muszą uwzględniać konieczność godzenia przekazu tekstowego ze środkami komunikacji obrazowej, symbolicznej, fonicznej itp. Muszą sprostać konieczności utrzymania treści w zgodności z podstawami programowymi. Podręczniki historii mają uwzględniać najnowsze osiągnięcia nauki historycznej, a uczeń powinien tam znaleźć główne przesłania historii powszechnej i ojczystej. Należy wziąć pod uwagę wiek dziecka a więc klasę, do której chodzi, oraz rodzaj szkoły (np. powszechna czy specjalna). Wśród środków dydaktycznych podręcznik jest najważniejszy i spełnia rolę dominującą. Można go wykorzystywać osobno lub razem z innymi pomocami naukowymi. Decyzję o wyznaczeniu miejsca podręcznika w procesie edukacyjnym pozostawić należy nauczycielowi, chociażby ze względu na dużą ilość pomocy pozapodręcznikowych jako źródeł informacji. W zestawie środków uzupełniających podręcznik historii powinny niewątpliwie znaleźć się przede wszystkim środki uzupełniające elementy składowe podręcznika. Są to: teksty źródłowe, popularnonaukowe, fragmenty literatury pięknej, słowniki, słuchowiska, ekranizacje, obrazki podręczne, albumy, obrazy ścienne, podręczne mapki, atlasy, mapy ścienne, foliogramy, tabele statystyczne i chronologiczne, drzewa genealogiczne. Wymieniono tu oczywiście tylko część najczęściej stosowanych przez nauczycieli pomocy naukowych. Oprócz tych wskazanych wyżej, cennym uzupełnieniem dla nauczyciela a przede wszystkim dla ucznia z trudnościami w uczeniu się będą zeszyty ćwiczeń, testy, zestawy zadań i pytań, poradniki i instrukcje mówiące o sposobie korzystania z danej pomocy naukowej, oraz zestaw podstawowych urządzeń technicznych i materiałów audiowizualnych. Zestaw materiałów metodycznych dla nauczyciela jest jak najbardziej wskazany. Ułatwi historykowi pracę, wskazując możliwości wyboru metod pracy itp. Wszystkie dostępne środki dydaktyczne z całą pewnością ułatwią naszej młodzieży proces uczenia się, pobudzą ich wyobraźnię. Pokażą, że tak jak w życiu tak i w procesie uczenia się historii możemy dokonywać wyborów, nawet jeśli mówimy tu tylko o doborze źródeł, z których chcemy czerpać naszą wiedzę. Sprawią, że przy dużym wsparciu ze strony nauczyciela, uczniowie nie będą się nudzić na lekcji. Umożliwią utrzymanie dyscypliny, szczególnie wśród uczniów niepełnosprawnych intelektualnie i nadpobudliwych ruchowo. Warto także pamiętać, że są liczne źródła wiedzy o przeszłości, z którymi nie można zetknąć ucznia w czasie lekcji. Dlatego młodzież powinna być wprowadzona do sposobów samodzielnego uczenia się i korzystania z różnych źródeł wiedzy. Z jednej strony wzbogacamy ich wiedzę historyczną, a z drugiej strony kształtujemy u uczniów pewne umiejętności i sprawności o cechach uniwersalnych. Dla młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie może to być dodatkowym bodźcem do zrozumienia trudnej prawdy historycznej, tym bardziej, że w teraźniejszym jak i przyszłym życiu ważne jest i będzie samodzielne myślenie i działanie a także umiejętność obserwacji. Zakres pomocy dydaktycznych zależy głównie od warunków finansowych szkoły, ale o urozmaiceniu stosowanych pomocy często decyduje inwencja nauczyciela i jego osobiste predyspozycje. Dodam, że warto wykorzystywać prasę, ponieważ w domach rodzinnych wielu uczniów kupowana jest rzadko. O ile warunki lokalowe na to pozwolą, korzystnie dla młodzieży z trudnościami w uczeniu się byłoby zorganizowanie lekcji historii w bibliotece szkolnej.


Procedury osiągania celów edukacyjnych. Przewidywane osiągnięcia uczniów. Ocenianie.
Ocenianie jest jednym z najważniejszych składników nauczania. Z jednej strony dyscyplinuje pracę uczniów, a drugiej pozwala nauczycielowi i młodzieży zorientować się na ile opanowany został materiał przewidziany programem nauczania. Punktem wyjścia dla oceny osiągnięć ucznia na lekcji historii i wiedzy o społeczeństwie jest wewnątrzszkolny system oceniania w zasadniczej szkole zawodowej specjalnej. W jego oparciu został opracowany przedmiotowy system oceniania dla przedmiotu. Bardzo ważnym elementem jest zasada indywidualizacji. W ocenie ucznia uwzględnia się postawę i aktywność na lekcji, wiedzę i umiejętności, zadania domowe, sprawdziany i kartkówki, przygotowanie do zajęć, prowadzenie zeszytu, samodzielność myślenia i wnioskowania, udział w konkursach, zainteresowanie problemami społeczności lokalnej. Konieczne jest zapoznanie ucznia i rodziców z przedmiotowym systemem oceniania. Prowadzenie lekcji oraz ocenianie uczniów ułatwi zeszyt przedmiotowy. Obok notatek i zadań warto pozostawić dodatkowe miejsce na wycinki z gazet, rysunki, dodatkowe ćwiczenia, które umożliwią młodzieży uzyskanie dodatkowej oceny. W tym miejscu nie będziemy opisywać sytuacji związanych ze sprawdzaniem i ocenianiem uczniów, ponieważ nie jest to tematem przewodnim tej pracy. Na koniec naszych rozważań o nauczaniu i uczeniu się historii należy powiedzieć o przewidywanych osiągnięciach ucznia, wpisanych w podstawę programową. Każdy nauczyciel powinien indywidualnie do potrzeb swojego przedmiotu ten wątek rozwinąć.

Metody i formy kształcenia.
,,Metoda jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowany świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości’’. W tym miejscu zajmiemy się omówieniem metod kształcenia znanych i najczęściej stosowanych przez nauczycieli historii we wszystkich typach szkół. Ich wybór zawsze pozostaje w ręku nauczyciela, od którego zależy przebieg lekcji. Jak dotąd nie wymyślono metody nauczania, która stanowiłaby złoty środek dla nauczyciela i ucznia. Analizując problemy związane z nauczaniem i wychowaniem dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną trudno byłoby pominąć zagadnienia roli nauczyciela - wychowawcy. ,,Nauczyciel – wychowawca specjalny musi być nastawiony na szukanie nowych pól i metod działania wobec dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo. Wychowanie specjalne jest raczej sztuką niż nauką. Oznacza to wielką rolę wychowawcy w zakresie poznania dziecka i dostosowania metod pracy do jego psychiki (…). Jako generalną zasadę można polecić każdemu wychowawcy dążenie do bezwarunkowej akceptacji wychowanka. Istnieje tu zależność wprost proporcjonalna - im więcej empatii, bezwarunkowej akceptacji i autentyczności nauczyciela - wychowawcy, tym lepsze wyniki jego pracy.’’

Istotne znaczenie przy doborze metod i form pracy z uczniami ma środowisko, możliwości, ambicje i zainteresowania edukacyjne dzieci i młodzieży. Obok podających metod nauczania stosuje się również takie, które pomagają uczniom samodzielnie dochodzić do wiedzy. Praca z podręcznikiem jest ważna ze względu na konieczność przygotowania ucznia do samodzielnej pracy. Najczęściej stosowaną formą jest postawienie pytań, na które odpowiedzi należy znaleźć w tekście. Trzeba liczyć się z możliwością, że wielu uczniów będzie miało kłopoty z czytaniem i rozumieniem tekstu. Wskazane będzie więc wspólne czytanie na głos wybranych fragmentów podręcznika. Praca z mapą może być stosowana przy realizacji większości tematów. Materiały kartograficzne z podręcznika oraz z atlasów powinny być konfrontowane z mapami ściennymi. Wykorzystanie map, pozwala skoncentrować i skonkretyzować uwagę uczniów. Praca z materiałem źródłowym odwołuje się do wielu sfer uczniowskiej percepcji. Lekcja staje się dla młodzieży atrakcyjna i oryginalna. Warto zadbać o różnorodny charakter materiałów. Wykład w zasadniczej szkole zawodowej powinien być stosowany bardzo rzadko. Należy łączyć go z innymi metodami i stosować tylko wtedy, kiedy tekst z podręcznika okaże się zbyt trudny dla zrozumienia omawianego zagadnienia. W tym przypadku musimy liczyć się z tym, że część uczniów przestanie nas słuchać i zacznie przeszkadzać innym i nauczycielowi. Rozmowa nauczająca pozwala w sposób płynny łączyć różne sposoby prowadzenia lekcji. Należy pamiętać, aby pytania nauczyciela były dostosowane do możliwości intelektualnych uczniów. Ta forma prowadzenia zajęć pozwala na rozwijanie i sprawdzenie umiejętności wnioskowania przyczynowo – skutkowego. Analiza SWOT jest metodą, która daje możliwość różnego podziału uczniów na grupy zadaniowe. Wymaga jednak od nauczyciela czuwania nad dyscypliną czasową. Debata ,,za’’ i ,,przeciw’’ daje możliwość prezentowania swoich poglądów oraz reagowania na argumenty przeciwnika. Rozwija więc umiejętność wyszukiwania i formułowania argumentów. Symulacja jest metodą, która ma duże znaczenie w przygotowaniu uczniów do udziału w życiu publicznym. Najbardziej skuteczna bywa przy tematach dotyczących funkcjonowania organów władzy. Jest więc informacją na konkretny temat, kształtuje określone umiejętności związane z życiem publicznym i sprawdzaniem określonych umiejętności. Lekcja w terenie daje możliwości i efekty nauczania poza tradycyjną klasą szkolną. Dobrze zorganizowane zajęcia mają bardzo wiele zalet, ale nie mogą odbywać się zbyt często. Warto tego typu lekcje prowadzić w małych miejscowościach, aby młodzież dostrzegła w codzienności ślady historii oraz zasady funkcjonowania ważnych zjawisk codziennych. Istotne znaczenie przy doborze metod i form pracy z uczniami mają możliwości i umiejętności ucznia niepełnosprawnego intelektualnie. Konieczność pobudzania aktywności uczniów i pełnej realizacji zadań prowadzi do potrzeby wykorzystania na każdej lekcji różnych, wzajemnie się uzupełniających i wzbogacających metod nauczania i form pracy. Trzeba pamiętać, że przyniosą dobre efekty jeśli będą realizowane w sposób dostosowany do możliwości konkretnego zespołu klasowego. W szkole specjalnej szczególnego znaczenia nabiera indywidualizacja procesu nauczania.


Zakończenie
W pracy przedstawiłam ogólną charakterystykę dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim. Zwróciłam szczególną uwagę na sytuację tej grupy w rodzinie i społeczeństwie, pokazując, że proces kształcenia i nauczania historii zależy od warunków panujących w tych środowiskach. Opisałam formy i metody pracy jakie stosują nauczyciele historii, aby zainteresować swoich uczniów przedmiotem jakim jest historia i zachęcić ich do nauki. Pragnę podkreślić, że młodzież niepełnosprawna intelektualnie w stopniu lekkim ma duże szanse i możliwości na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie i państwie. Potrzebują jedynie, aby poświęcić im więcej czasu i uwagi, traktować na równi z innymi. Aby ten cel osiągnąć konieczna jest współpraca sztabu ludzi. Historia jest przedmiotem, który wychowuje i uczy jak żyć. Wystarczy dobry, kochający swoją pracę i szanujący swoich uczniów nauczyciel, aby przekaz jaki kryje treść podręcznika historii została przez młodzież zrozumiana.



Agnieszka Snella
Nauczyciel historii i edukacji dla bezpieczeństwa
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Bielanach Wrocławskich





Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.