Aktywność twórcza osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną.

„Istota ludzka żyje nie tylko w świecie fizycznym, ale też w świecie symbolicznym.
Częściami tego świata są: język, mit, sztuka, religia, które tworzą symboliczną sieć ludzkiego doświadczenia.”
Ernest Cassirer
Dziecko to mała istota, która się uczy- poznając, poznaje – ucząc się. Takie słowa utwierdzają w przekonaniu, że marzenia o zdrowym, prawidłowo rozwijającym się dziecku to kwestia wychowania. Tymczasem nie zawsze te marzenia się spełniają, gdyż coraz częściej wiele dzieci dotknięte jest różnego rodzaju niepełnosprawnością, a wtedy każdy dzień codziennego życia jest walką o szczęście swojego dziecka.
Środowisko społeczne jest jednym z podstawowych czynników warunkujących rozwój dziecka. W interakcjach z otoczeniem, jego form symbolicznych dziecko zdobywa doświadczenie, które stanowi podstawę jego społecznego zachowania. W ten sposób rozwija się proces kształtowania osobowości dziecka i przystosowania go do życia w zbiorowości.
Formy symboliczne pojawiają się wraz z rozwojem języka oraz najprostszych wyrazów twórczości, do których należy chociażby rysunek.
Przedstawienie rzeczywistości oraz jej naśladowanie za pomocą symboli językowych i rysunkowych jest więc niezwykle ważnym etapem i początkiem nie tylko twórczego życia, ale tez początkiem rozwoju dziecka. Człowiek zdolny jest poruszać się po świecie pełnym symboli o określonych znaczeniach. Jego wewnętrzna siła wzbudza jego potrzebę tworzenia uzewnętrzniając swoje emocje, pokazując siebie nadając nową formę wszystkiego co go otacza.
Z drugiej strony jeśli ta moc ekspresji zdawałaby się być zahamowana, a człowiek bez okazywania swoich uczuć, gaśnie jak latarnia, tworzy barierę pomiędzy sobą, a otoczeniem, ma problem z wyrażaniem niby prostych dla innych podstawowych uczuć – nie potrafi mówić o swoich przeżyciach, doznaniach i wewnętrznych rozterkach, zamyka tzw. okno na świat.
Taki człowiek pogłębiając się w swojej samotności ulega zniszczeniu, gdyż tłumiąc emocje w sobie, nie ma możliwości spełnienia, które daje mu chęć do życia.
A zatem czy głębsza niepełnosprawność intelektualna jest przeszkodą w rozwoju twórczych zdolności u osób z tego typu niepełnosprawnością?
Początkiem tematu niech będą słowa J. Doroszewskiej: „wielki błąd popełniają ci, którzy uważają twórczość za przywilej dostępny tylko jednostkom o wyższym poziomie rozwojowym, tzn., ci, którzy uważają twórczość tylko za etap rozwojowy wyższy w stosunku do niższego- jak nazywają niesłusznie – receptywnego, jedynie, jak sądzą, dostępnego dla jednostek o słabszym rozwoju intelektualnym (…) jeśli nauczanie jednostek
z trudnościami poznawczymi oprze się na dostępnych dla nich formach ich twórczej eksploracji materiału poznawczego i twórczej ekspresji poznanych treści, to rozwój tych dzieci jest o wiele bardziej pomyślny i szybszy niż wtedy, gdy szkoła nie uwzględnia w procesie nauczania konieczności oparcia go na twórczym wkładzie samych dzieci”. Tworzenie to nie tylko rozwijanie aktywności twórczej danego człowieka, ale też impuls dany intelektowi, stymulując funkcje poznawcze. Ważne jest więc, aby również osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną mogły brać aktywny udział w kreowaniu świata zewnętrznego. W przypadku ludzi niepełnosprawnych umysłowo pozostanie na rozwojowym etapie doznań dziecka nie oznacza, że także działania artystyczne tych osób mogą być identyfikowane z twórczością dziecięcą. Sam rozwój intelektualny może, ale nie musi mieć wpływ na kreatywność osób niepełnosprawnych.
Ważne jest aby rozpoznać zdolności, określone umiejętności, a nie tylko poziom ilorazu inteligencji. Proponowana aktywność twórcza powinna być dostosowana do możliwości manualnych i ekspresyjnych danej osoby.
Metodą wykorzystywana na początkowym etapie tworzenia,
w szczególności z osobami głębiej upośledzonymi umysłowo, jest malowanie dziesięcioma palcami. Jej największym atutem jest brak ograniczeń ruchowych, a także brak określonych wzorców, które mogły być dyskwalifikujące przy pracy, czy posiadały by brak akceptacji przez społeczeństwo. Cechy te malowania palcami sprawiają, że osoby z głęboką niepełnosprawnością chętnie podejmują aktywność.
Sprawniejsze osoby, czy usprawnione przez działania twórcze mogą sięgać po narzędzia plastyczne co wzbogaca i zachęca do pracy. Osoby niepełnosprawne intelektualnie mogą malować obrazy jak również tworzyć
w innych materiałach ogólnie dostępnych środkach artystycznych.
Znaczenie zajęć twórczych jest ogromne. Okazuje się bowiem, że odgrywają rolę psychoterapeutyczną i chętnie wykorzystywane są do poprawienia ogólnej kondycji psychicznej dziecka i jego funkcjonowania.
Możliwość zastosowania aktywności twórczej osób niepełnosprawnych intelektualnie w celu podniesienia poziomu funkcjonowania społecznego, poprawienia rozwoju intelektualnego czy też emocjonalnego zdaje egzamin.
Okazuje się, że malowanie na wspólnym arkuszu, lepienie kompozycji z plasteliny na wspólnym terytorium, robienie wspólnej kompozycji
w piaskownicy może mieć ogromny wpływ na funkcjonowanie uczestników zajęć. Wykorzystanie elementu współpracy przy tworzeniu wyzwala wokalizację i werbalizację, uczy współpracy i wspólnej radości z efektów działań, pozwala nawiązywać bliższe relacje osób współpracujących.
Twórczość zyskała zatem zaszczytne miejsce w procesie rehabilitacji dzieci jak również osób dorosłych, przygotowując ich do podjęcia ewentualnej pracy, a także jako forma aktywności zawodowej.
W warsztatach jedna z form rehabilitacji i aktywizacji osób niepełnosprawnych są szeroko pojęte zajęcia związane z tworzeniem. Realizowanie programu rehabilitacji w pracowniach plastycznych, rękodzielniczych czy uczestnictwo w zajęciach związanych z teatrem jest różnego rodzaju twórczością. Zajęcia te mają charakter terapeutyczno-integracyjny. Ich rola to podniesienie własnej wartości, rozwijanie talentów artystycznych, wrażliwości emocjonalnej i estetycznej, pobudzający do rozwoju.
Także twórczość literacka, uznawana za ponadprzeciętność intelektualna, jawi się nam jako niedostępna osoba z głębszą niepełnosprawnością intelektualną, ale nie jest to jednak do końca prawda. Osoby z głębsza niepełnosprawnością intelektualna zostały objęte programem „terapii przez narrację i pisanie twórcze”. Niepełnosprawni mają okazje nie tylko rozmawiać, ale tez zapisywać spostrzeżenia dotyczące świata, życia własnego i innych swoich pasji, pobudzić do refleksji. Taki krok wykonali terapeuci z Dziennego Ośrodka Adaptacyjnego w Poznaniu. W 1993 roku ukazała się książeczka pt,: „ Rozmowy o nas”, w której treść stanowią wypowiedzi osób niepełnosprawnych intelektualnie na ważne dla każdego człowieka tematy. Autorzy mówią w niej o relacjach interpersonalnych, przyjaźń, miłości, marzeniach…
Niepełnosprawni intelektualnie twórcy mogą zostać pisarzami
i poetami. Zdarzają się takie przypadki, kiedy ograniczenia intelektu nie powodują zahamowania wyobraźni. Świetnym przykładem jest postać Karola Nahlika, który – mimo, że jest osoba z Zespołem Downa i ukończył ‘szkołę życia” – spisuje własne refleksje i wiersze, które są drukowane i chętnie czytane.
Niepełnosprawni intelektualnie twórcy są również doceniani
i podziwiani w swojej pracy. Kolejnym przykładem jest publikacja „Dziwny jest ten świat. Artyści Niepełnosprawni Warmii i Mazur” (2003r.), w której wśród 43 twórców przedstawiono 8 osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. Są to dorośli ludzie, którzy mimo niższego funkcjonowania intelektualnego realizują się poprzez twórczość plastyczną lub haftowaną. Wypowiedzi niepełnosprawnych artystów świadczą o znaczeniu, jakie odgrywa twórczość w ich życiu:
„Dzięki w uczestnictwie w zajęciach terapeutycznych w różnych pracowniach mogę urzeczywistniać swoje marzenia: wyszywać lub malować, to co podpowiada mi wyobraźnia lub otaczający świat. To wielka nagroda, wiedzieć, że ktoś zapragnął posiąść na własność rzecz, którą wykonałem (R.G., osoba z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej).
„Uważam, że maluję ładne obrazki, innym osoba też się podobają”
(J.K., osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej).
Z wypowiedzi widać, jak ogromne znaczenie w życiu tych niepełnosprawnych twórców odgrywa sam proces tworzenia. Jest impulsem do dalszego rozwoju, nadaje sens życia, jest rodzajem pracy. Wzrasta ich poczucie własnej wartości, sensu tworzenia, chęci dalszego działania, ale najważniejsze jest to, że artyści zostali zauważeni nie z racji niepełnosprawności, ale dlatego, że ich twórczość jest godna podziwu
i wartościowa sama w sobie.
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, nawet w stopniu głębszym, jak to zostało wcześniej zaprezentowane, mogą uprawiać aktywność twórczą również jako najwyższe wzloty ducha ludzkiego.
Iwona Międlar
Nauczyciel plastyki, arteterapeuta

Wyświetleń: 0