Katalog

Danuta Grabicka, 2021-01-14
RZESZÓW

Pedagogika, Artykuły

GLOTTODYDAKTYKA (NAUKA CZYTANIA I PISANIA METODĄ FONETYCZNO-LITEROWO-BARWNĄ BRONISŁAWA ROCŁAWSKIEGO)

- n +

Glottodydaktyka pochodzi od słów glottis - język i dydaktyka - kształcenie
i wychowanie (glottodydaktyka jest wychowaniem i kształceniem językowym).
Glottodydaktyka to nowa metoda nauki czytania i pisania, która łączy technikę płynnego czytania ze zrozumieniem z nauką pisania, ponieważ zdaniem autora
B. Rocławskiego nie należy odrywać czytania od pisania i uczyć czytania bez pisania . Poznawanie liter wyzwala u dziecka spontaniczną chęć pisania, dlatego nauka czytania postępuje równolegle z nauką prawidłowego kreślenia i łączenia liter.
Metodę stworzył i opracował profesor Bronisław Rocławski - językoznawca, logopeda. Koncepcja metody została oparta na 44 literowym alfabecie zawierającym zmiękczenia i wieloznaki. Alfabet ma następującą postać: a, ą, b, c, ch, ci, cz, ć, d, dz, dzi, dź, dż, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ni, ń, o, ó, p, r, rz, s, si, sz, ś, t, u, w, y, z, zi, ź, ż .
Autor metody „domaga się właściwego do potrzeb każdego dziecka wydłużenia czasu na przygotowanie do nauki czytania i oraz skrócenia do minimum czasu opanowania względnie płynnego pisania i sprawnego czytania ze zrozumieniem” . Metoda ta umożliwia indywidualną pracę z każdym dzieckiem wg. jego możliwości i umiejętności. Praca z grupą dzieci przebiega wielopoziomowo. Kolejne etapy nauki dziecko osiąga we własnym tempie.
W metodzie tej nauczyciel podąża za dzieckiem, a nie odwrotnie.

Podstawowe zasady glottodydaktyki:

I zasada - Wyjście od języka mówionego, a niepisanego, czyli takiego, z jakim styka się dziecko już od momentu narodzin i jaki jest mu najbliższy.
II zasada - Świadome wprowadzenie zabaw doskonalących rozwój mowę już od najmłodszej
grupy przedszkolnej.
III zasada - Maksymalne wydłużenie czasu na przygotowanie do czytania i pisania
i skrócenie do minimum czasu opanowywania płynnego pisania i sprawnego czytania
ze zrozumieniem.

U podstaw nauki czytania i pisania leży doskonalenie:
1. Percepcji wzrokowej poprzez różnorodne ćwiczenia, polegające na wyszukiwaniu różnic
i podobieństw przedmiotów, obrazków itp.
2. Pamięci wzrokowej poprzez ćwiczenia w odtwarzaniu układów przestrzennych, wyszukiwaniu i dobieraniu w pary takich samych elementów,
3. Percepcji słuchowej poprzez ćwiczenia w rozpoznawaniu źródeł dźwięku, syntetyzowaniu i analizowaniu mowy ludzkiej,
4. Pamięci słuchowej poprzez ćwiczenia w odtwarzaniu kolejności występowania dźwięków, ich rodzajów, itp.

Glottodydaktyka to kilka etapów, które są po kolei wprowadzane:
1. Ćwiczenia emisyjne, oddechowe i artykulacyjne - dzieci uczą się prawidłowego oddychania, regulowania siły wydechu, usprawnia swojego aparat artykulacyjnego. Ćwiczenia są bardzo atrakcyjne dla dzieci, ponieważ stosuje się w nich pomoce takie jak: piórka, piłeczki, chusteczki, świece itp.
2. Porównywanie i identyfikowanie liter - dzieci uczą się tego, obcując z klockami Logo. Bawią się nimi, manipulują, układają budowle, jednocześnie poznają wygląd i kształt poszczególnych liter. Poznają, że każda litera ma 4 warianty (mała pisana i drukowana, wielka pisana i drukowana). Każdy z wariant jest umieszczony na klockach.
3. Synteza i analiza wyrazów - dzieci dzielą na sylaby, potem na głoski poszczególne wyrazy, poznają samogłoski, następnie spółgłoski. Nauczyciel korzysta z rozsypanek wyrazowych, pociętych na sylaby, morfemy, logotomy.
4. Czytanie techniką "ślizgania" - polega ona na płynnym „przechodzeniu” z głoski
na głoskę poprzez wydłużenie artykulacji samogłosek (oprócz nosowych: ą, ę)
oraz spółgłosek trwałych (zabronione jest głoskowanie).
5. Trudności ortograficzne - dzieci samodzielnie odkrywają zasady ortograficzne.
6. Ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania - dzieci ćwiczą umiejętność poprawnego trzymania narzędzia do pisania, kreślenia linii bez odrywania ręki.





Najważniejsze założenia metody prof. B. Rocławskiego:
1. Wydłużenie czasu przygotowania do czytania i pisania (od 3 lat).
2. Dbanie o osiągnięcie przez dziecko najwyższej sprawności analizatora słuchowego
i wzrokowego.
3. Efektywne rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej.
4. Rozwijanie orientacji przestrzennej, jako ważnego elementu w nauce czytania i pisania.
5. Przygotowanie do czytania i pisania rozpoczyna się od syntezy, a później analizy: sylabowej (np. ko – tek), morfemowej (np. kot – ek), logotomowej (np. dom – ek), logotomowo – fonemowej (np. kote – k), fonemowo – logotomowej (np. k – otek), fonemowej (np. k – o – t – e – k).
6. Doskonalenie pamięci fonetycznej i wzrokowej.
7. Ćwiczenie odczytywania z ust głosek i prostych wyrazów.
8. Wydłużanie głosek „trwałych” w wyrazach.
9. Wdrażanie do czytania metodą „ślizgania się” z litery na literę.
10. Wprowadzenie liter podstawowych i niepodstawowych.
11. Wyróżnienie lewej strony w zeszycie przez umieszczenie serduszka.
12. Wprowadzenie pisma pętelkowego, które jest tak przygotowane, aby można było łączyć litery w wyrazie bez odrywania narzędzia pisarskiego od kartki papieru. Jest to naturalny sposób pisania, którym posługują się dorośli.
13. Samodzielne odkrywanie zasad ortograficznych.













ETAPY PRZYGOTOWANIA DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA
Zgodnie z założeniami B. Rocławskiego nauka czytania i pisania powinna rozpoczynać się wówczas, gdy zostanie ustalony poziom sprawności komunikowania się dziecka, jak również stan jego percepcji słuchowej, wzrokowej i realizacji jednostek językowych. Poznanie dziecka oparte na wnikliwej obserwacji, wiedzy i doświadczeniu nauczyciela pozwala na rozpoczęcie właściwych ćwiczeń, umożliwiających dziecku naukę czytania i pisania.
1. DOSKONALENIE SPRAWNOŚCI NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH
Kształcenie językowe jest procesem długotrwałym, złożonym i trudnym. Istotnym elementem jest bardzo wczesne rozpoczęcie ćwiczeń i zabaw z dzieckiem, które powinien być dostosowane do poziomu rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka oraz do jego sprawności artykulacyjnej i słuchowej.
Zwracamy dzieciom uwagę na narządy mowy, na ich pracę w czasie mówienia. Dzieci
w zabawie mogą odkrywać pracę wiązadeł głosowych, pracę warg i języka. Dla wzbogacenia tej informacji wprowadzamy plansze ortofoniczne ukazujące układ artykulatorów w czasie wymawiania samogłosek oraz spółgłosek syczących i szumiących.
Dużą wartość dla dzieci mają ćwiczenia emisyjne, które powinny być prowadzone codziennie. Podczas ćwiczeń uczymy dzieci odpowiedniego operowania głosem, ćwiczymy otwieranie ust, wysuwanie do przodu i zaokrąglanie warg, unoszenie języka do góry
i niewsuwanie go między zęby w czasie wymawiania niektórych głosek np.: ł, d, n, s, z, c, dz. Tego rodzaju ćwiczenia powinny być prowadzone krótko, by nie zniechęcić dzieci, ale często powtarzane.

2. ĆWICZENIE SPRAWNOŚCI ANALIZATORA SŁUCHOWEGO
Stan przygotowania dziecka z zakresu syntezy i analizy fonemowej będzie świadczył o jego sukcesie w czytaniu i pisaniu. Opanowanie analizy fonemowej jest podstawą nauki pisania, zaś synteza jest podstawą nauki czytania.
Pierwszym krokiem na drodze do rozłożenia wyrazów na najmniejsze jednostki jest synteza i analiza sylabowa. Poprzez rozłożenie wyrazów na sylaby ukazujemy ich linearną postać.
Dzieci do syntezy fonemowej, która stanowi jeden z głównych celów zabaw przygotowujących do czytania znacznie zbliżają syntezy: morfemowa, logotomowa
i logotomowo-fonemowa. Morfemy i logotomy należy dobierać w ten sposób, aby na granicy między morfemami lub logotomami była spółgłoska i samogłoska.
W syntezie logotomowo-fonemowej dzieci stykają się z pojedynczymi fonemami
na końcu wyrazu. Mogą to być samogłoski lub spółgłoski. Samogłoski będą dzieci łatwo przyłączały. Należy jednak pamiętać, że kiedy przejdziemy do spółgłosek, zawsze zaczynamy od tych, które można trwale wydłużać.
Po syntezie logotomowo-fonemowej należy wprowadzić syntezę fonemowo-logotomową. Łącznikiem do tej syntezy powinna być synteza sylabowa wyrazów o strukturze – samogłoska, spółgłoska – samogłoska (np.: o-sa, o-ko, O-la, A-la itp.). Ćwiczymy wydłużanie głosek w wyrazach (będzie to potrzebne do nauki czytania techniką „ślizgania się”). Ten rodzaj syntezy zbliża dzieci do syntezy fonemowej, która polega na składaniu wyrazów z głosek. Na początku do syntezy podajemy fonemy z wyrazów dwufonemowych np.: u-l, A-s, m-a, t-o itp. Potem przechodzimy do wyrazów trzyfonemowych np.: n-o-s,
o-s-a, r-a-k. Najwięcej czasu na tym etapie należy poświęcić na syntezę sylab, ponieważ opanowanie syntezy sylab dwufonemowych znacznie ułatwi dzieciom analizę fonemową.
W początkowym okresie analizy fonemowej uczymy dzieci na śladach syntezy. Dzieciom proponujemy zabawy, w których będą miały ustalić, z jakich głosek składają się sylaby lub krótkie wyrazy. Do zabaw tych można wykorzystać rozsypanki obrazkowe i klocki Logo.
a) Wprowadzenie liter- wykorzystanie klocków LOGO oraz rozsypanek obrazkowych
Stały kontakt dzieci podczas zabaw z klockami Logo, z rozsypankami obrazkowymi spowodował, że litery stały się dla nich bliskimi i znanymi znakami graficznymi. Litera jest znakiem graficznym fonemu. Jest wiele różnych fonemów. W czasie różnorodnych zabaw dzieci razem z nauczycielem wymawiają głoski i szukają ich graficznych symboli.
Poszukiwania należy rozpocząć od samogłosek (i, y, e, a, o, u, ą, ę). Potem wiążemy odpowiednie litery z fonemami półotwartymi (j, r, l, ł, m, n, ń), potem z fonemami trącymi
(f, w, s, z, ś, sz, ż, ch), na końcu z przytartymi (j, r, l, ł, n, ń) i wybuchowymi (p, b, t, d, k, g).
Litery są wprowadzane według następującego schematu:
1. Litery podstawowe małe pisane różniące się kształtem oznaczające samogłoski,
2. Litery podstawowe małe pisane podobne oznaczające samogłoski,
3. Litery podstawowe małe pisane oznaczające spółgłoski,
4. Litery podstawowe wielkie pisane,
5. Bloki literowe:
 l, t, ł, T
 d, b, p
 w, m, n
 W, M, N
Litery niepodstawowe wprowadzamy dopiero po związaniu liter podstawowych
z odpowiednimi fonemami. Porównywanie liter powinno prowadzić do poznania ich cech dystynktywnych, zwracając uwagę na różnice i podobieństwa oraz ułożenie ich
w przestrzeni. Do zabaw możemy wykorzystać: dywanik literowy, klocki LOGO
i rozsypanki obrazkowe.

b) Nauka poprawnej wymowy, czytania, pisania, matematyki z użyciem klocków LOGO
Klocki Logo ułatwiają nauczycielom i rodzicom organizowanie dzieciom różnorodnych zabaw, których celem jest doskonalenie mowy, przygotowanie do czytania
i pisania oraz nauka czytania i pisania, ortografii i matematyki.
Dzięki nim dzieci poznają litery obcując z pełnym 44 literowym alfabetem.
Do alfabetu dołączono wieloznaki: ni, si, zi, ci, dzi. Oprócz liter polskiego alfabetu znajdują się trzy dodatkowe litery (q, v, x), z którymi dzieci zetkną się np. w czasopismach.
Dzieci mają kontakt z czterema wariantami (liter małe i wielkie drukowane oraz małe
i wielkie pisane), które są umieszczone w liniaturze. Na klockach jest wyraźnie określony punkt odniesienia, w postaci zielonej podstawki (trawki), który umożliwia poprawną obserwację litery lub cyfry, poprawne zapamiętanie jej obrazu oraz ustawienie.
Litery są w dwóch kolorach: czarne – to litery podstawowe, czerwone – to litery niepodstawowe. Pomaga to dzieciom zrozumieć, że nie wszystkie wyrazy zapisujemy tak, jak słyszymy (np. piszemy babka, a słyszymy, mówimy bapka).
Najmłodszym dzieciom klocki LOGO służą głównie do zabaw konstrukcyjnych, podczas których budują wieże, mury, płotki i oswajają się z literami. Informujemy dzieci,
że na klockach są litery. Zwracamy również uwagę na zielony szlaczek, który powinien być zawsze na dole. Taki sposób układania klocków zapewni poprawne spostrzeganie liter, cyfr
i innych znaków.
Rozpoczynamy również zabawy służące rozpoznawaniu liter, np.: budujemy mury tylko z klocków, które mają kółeczko, kropeczkę lub kreseczkę. Należy pamiętać,
aby w zabawie dzieci układały klocki od lewej strony do prawej, utrwalając w ten sposób nawyk czytania i pisania od lewej strony do prawej.
Zabawy stopniowo urozmaicamy, dostosowując stopień trudności do wieku, a przede wszystkim do intelektualnego rozwoju każdego dziecka. W czasie zabaw posługujemy się poprawnym słownictwem. Mówimy, więc o literach, a nie o znaczkach, mówimy o literze
o, a, i, m, s (nie używamy nazw liter: em, es, zet, jot, itp. i nie dodajemy do spółgłosek samogłoski y). Nazwą litery jest głoska związana z fonemem, który ta litera oznacza.
Graficzna postać liter pisanych przedstawiona na klockach nieznacznie różni się
od obecnej pisowni. Taka grafika podyktowana jest płynnością, jest to wyraźnie widoczne
w wieloznakach, np. litery s i z w wieloznaku sz łączy się płynnie, przechodząc od s do z. Taki sposób pisania zdaniem autora jest wygodniejszy i bardziej racjonalny, ponieważ nawiązuje on do pisma liter dorosłych.
Litery podstawowe i niepodstawowe
B. Rocławski wyróżnia w swoim alfabecie dwa rodzaje liter, które są oznaczone dwoma kolorami. Litery podstawowe wyróżnione kolorem czarnym to litery do zapisania tej samej głoski (głosce odpowiada tylko jedna litera). Litery niepodstawowe wyróżnione kolorem czerwonym są kolejnymi (drugimi, trzecimi, czwartymi) literami używanymi
do zapisania tej samej głoski.
Litery podstawowe ( 36 liter): a ą b c ć cz d dz dź dż e ę f g ch i j k l ł m n ń o p r s sz ś t u w y z ź ż. Litery niepodstawowe: ci dzi h ni ó rz si zi. Liter niepodstawowych jest więcej
( są to: ą b c cz ć d dz dź dż ę g i k n s ś u w y z ź ż) i tym różnią się od wyżej wymienionych, że kształt mają taki sam, jak litery podstawowe, ale zawsze oznaczają inną głoskę, np.: litera
b zawsze oznacza głoskę p, np.: babka.
Litery niepodstawowe (czerwone) wskazują miejsce, gdzie powinna towarzyszyć dziecku szczególna ostrożność ortograficzna. Reguły ortograficzne tworzymy na bazie ortofonicznej. Razem z dzieckiem szukamy pisowni na drodze dedukcji, np. wóz, bo wozy, jad, bo jadowity. Wprowadzamy je dopiero po związaniu liter podstawowych z odpowiednimi fonemami. Dzieci powinny same zauważyć zmianę w sposobie zapisywania wyrazów
i odkryć przyczynę oznaczania niektórych liter kolorem czerwonym.

c) Rozsypanki obrazkowe
Ulubioną pomocą do nauki i zabaw są „Rozsypanki obrazkowo-literowe”. Dzieci samodzielnie składając lub przecinając obrazek w określony sposób, uświadamiają sobie,
że każdy wyraz składa się z mniejszych cząstek (liter), które następują po sobie w określonej kolejności. Rozsypanie zawsze powinno poprzedzić składanie wyrazów (synteza).
Obrazki można podzielić na tyle części z ilu sylab, morfemów, logotomów
czy fonemów (głosek) składają się wyrazy. Dziecko kontaktuje się najpierw z obrazkami, które nie są pocięte. Powinno je dobrze poznać, umieć nazywać to, co one przedstawiają. Pocięte na tyle części, z ilu sylab składa się wyraz przedstawiony na obrazku, staną się rozsypankami obrazkowymi sylabowymi. Pocięte na tyle części, z ilu fonemów składa się wyraz przedstawiony na obrazku, staną się rozsypankami obrazkowymi fonemowymi itp. Należy pamiętać, by tak pociąć obrazki, aby zbytnio nie utrudniać dziecku składania. Każda część powinna zawierać tyle informacji, aby nie było możliwe pomieszania jej z inną częścią (odnosi się to do wyrazów długich, dzielonych na sylaby i do obrazków o mało zróżnicowanych kształtach).
Rozsypanki obrazowe służą do:
 kształcenia analizatora wzrokowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej,
 kształcą precyzję ruchów (potrzebną do składania obrazka z pociętych części),
 rozpoznawania i nazywania liter (bierna znajomość liter pojawia się w czasie składania wyrazów z głosek i rozkładania wyrazów na głoski, jeśli tym czynnościom towarzyszą litery),
 syntetyzowania i analizowania wyrazów,
 uświadomienia dziecku, że wyraz składa się z mniejszych cząstek, które następują po sobie w pewnej kolejności,
 przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania.
d) Czytanie techniką „ślizgania się”
Do techniki czytania B. Rocławski zalicza trzy sposoby: czytanie płynne, ślizganie się po sylabach, ślizganie się po głoskach (literach) i jest pomostem do czytania płynnego.
Bardzo ważne dla nauki czytania jest bierne poznanie liter (rozróżnianie i nazywanie). Do czytania przechodzimy wtedy, gdy dzieci dobrze opanują umiejętność składania wyrazów z głosek i bez trudu rozpoznają litery (wiążą je z właściwymi głoskami - fonemami).
Do tej techniki czytania dzieci są przygotowane ćwiczeniami, w których wydłużane
są głoski w wyrazach. W ślizganiu się w miarę możliwości czas ślizgania skracamy, zachęcając dzieci do czytania płynnego w tempie wolnego mówienia. Czas ślizgania się nie powinien być dwu-, trzykrotnie dłuższy od czasu, w jakim dziecko wymawia wyrazy
w swobodnych wypowiedziach.
Na przyspieszanie ślizgania się, duży wpływ ma również umiejętność szybkiego rozpoznawania często występujących sylab. Do czytania pierwszego tekstu powinniśmy dobrze przygotować dziecko: należy sprawdzić, które litery mogą sprawiać trudność w czasie wiązania ich z odpowiedniki fonemami, należy mieć pewność, że dziecko przeczyta ten tekst bez napięcia i z pełnym zrozumieniem. Pierwsze czytanie może zaważyć na dalszych losach czytania i pisania.
Rozpoczynamy od czytania krótkich wyrazów i sylab, następnie przechodzimy
do prostego tekstu. Do ćwiczenia techniki czytania zwanej ślizganiem nadają klocki LOGO oraz „Plansze do początkowej nauki czytania”.

3. ROZWIJANIE SPRAWNOŚCI RUCHOWEJ RĘKI
Bardzo ważnym zadaniem zarówno ze strony nauczyciela jak i rodzica jest rozwijanie sprawności ruchowej ręki, wskazanie właściwego sposobu posługiwania się przyborami
do pisania i rysowania oraz dbałość o właściwą postawę ciała podczas wykonywania tych czynności. Kształtowanie motoryki małej ręki to nic innego jak sprawność dłoni i paluszków dziecka.
Właściwa motoryka małej ręki jest niezwykle ważna - bez niej nie można mówić
o tym, że rozwój ruchowy dziecka przebiega prawidłowo. Rozwijanie sprawności ruchowej ręki uzyskujemy m.in. poprzez malowanie, rysowanie, lepienie z plasteliny, wyklejanie, nawlekanie koralików, budowanie z klocków itp. ćwiczenia.
Istotnym elementem w czasie pisania jest prawidłowe posługiwanie się przyborami
do pisania i rysowania. Ćwiczenia właściwego trzymania przyborów należy rozpocząć
od prostych ćwiczeń, zbliżanie do siebie opuszków trzech palców: kciuka, wskazującego
i średniego. Następnie uczymy trzymania ołówka między palcem wskazującym i średnim. Należy zwrócić uwagę dziecku, ze ołówek powinien być lekko wysunięty między palce
i wystawać ok. 2 cm nad grzbietową stronę dłoni. Od początku dbamy o właściwy kierunek kreślenia liter. Posługujemy się strzałkami wskazującymi punkt wejścia do kreślenia
i kierunek kreślenia danej litery. Grupujemy litery według podobieństwa drogi kreślenia.
W tym samym czasie pokazujemy dzieciom wszystkie litery, których początkowa faza pisania jest taka sama.
Literatura:
1. Rocławscy I.B. Słownik ortograficzno-ortofoniczny. Przewodnik dla klas 0-4, Glottispol, Gdańsk 2010.
2. Rocławscy I. B. Przewodnik metodyczny do elementarza, Glottispol, Gdańsk 2007.
3. Rocławski B. Nauka czytania i pisania, Glottispol, Gdańsk 1998.
4. Rocławski B. Słownik ortograficzno-ortofoniczny (nauczanie początkowe), Glottispol, Gdańsk 2011.
5. Rocławski B. Nauka czytania i pisania, Glottispol, Gdańsk 1996.
6. Rocławski B. Zabawy z klockami Logo, Glottispol, Gdańsk 2010.
7. Rocławski B Rozsypanki wyrazowo – obrazkowe (instrukcja), Glottispol, Gdańsk 2010.
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.