Zabawą przesycona jest niemal wszelka działalność dziecka w wieku przedszkolnym, zajmuje ona ważne miejsce w ich rozwoju i wychowaniu. Zabawami dzieci można kierować bezpośrednio i pośrednio. W zależności od tego w czyich rękach pozostaje kierownictwo zabaw, zmieniają się ich właściwości oraz wpływ na rozwój i zachowanie się dzieci.
W przedszkolu wyróżniamy:
a) zabawy nie wyuczone, które dzieci podejmują z własnej inicjatywy i kierują ich przebiegiem samorzutnie (tzw. zabawy dowolnie wybierane),
b) zabawy inicjowane i kierowane przez nauczyciela (zabawy i gry dydaktyczne oraz zabawy ruchowe),
c) fragmenty zabaw dydaktycznych wplecione w przebieg zajęć.
Zabawa jest atrybutem dzieciństwa. W pierwszych latach życia umożliwia eksperymentowanie konkretem, później rozumem, symbolem, z tego powodu iż jest dostępna rozwojowo dziecku. Jest ona przejawem jego potrzeb biologicznych i psychicznych. Sprawcą zabawy jest człowiek w sensie podmiotowym. Zewnętrznie można jedynie i trzeba zadbać
o warunki, w których mogłaby zaistnieć. Spełnia ona dwie podstawowe funkcje: społecznej integracji i dyferencjacji, ponieważ pomaga w asymilacji, podporządkowaniu się normom
i regułom społecznym przygotowując do uczestnictwa w społeczności.
Zabawę charakteryzują następujące właściwości:
► jasność - zabawa unaocznia, uobecnia potrzebę bycia aktywnym, opisywania przedmiotów, zachowań ludzi, przejmowania wzorów.
► wzniosłość – czyli wyjście poza pospolitość, utarte schematy, przeciętność w rzeczach
i słowach.
► piękność – czyli wdzięk i piękno łącznie. Bawiące się dziecko jest artystą.
► dobitność – a więc „pośpiech” nadający zabawie żywość, ruch, sugestywność, bystrość.
► prawdziwość, autentyczność – zabawa sprawia wrażenie, że to co dziecko czyni i mówi, nie jest zmyślone, ani uprzednio obmyślone, lecz zgodne z tym co ono czuje, ponieważ zabawa lokuje się w przestrzeni emocjonalnej.
► potęga – zabawa jest potęgą, ponieważ zawiera w sobie szczególną siłę oddziaływania na rozwój człowieka. Człowiek, któremu pozwolono się bawić w dzieciństwie jest zorganizowany, asertywny, pewny.
► powaga i niepowaga- co dokumentuje jej szczególną możliwość przeprowadzenia dziecka od stanu powagi do żartu.
To właśnie od zabawy zależy jakość nauki oraz pracy człowieka w późniejszych latach życia. Podstawowymi trzema pierwiastkami zabawy są wyobraźnia, ruch i emocje. Tak jak nie ma rozumu bez wyobraźni, tak nie ma nauki bez zabawy. Wyobraźnia pozwala dziecku zadziwiać się i odkrywać, które to zadziwienia i odkrycia przenosi na zabawę. Emocje będące drugim z podstawowych składników każdej zabawy, decydują o zadowoleniu lub niezadowoleniu z jej przebiegu. Dla zabawy najważniejsze są następujące właściwości emocji:
- automatyczna ocena sytuacji,
- szybkie wzbudzenie emocji,
- mimowolność,
- zróżnicowanie nasilenia, nasycenia, częstotliwości,
- niezmienniki w zdarzeniach poprzedzających emocje.
Zabawa uzewnętrznia wszystkie treści emocji, na które wskazują badacze i są to przede wszystkim; gniew, lęk, smutek, wstręt, ulga, duma, zawiść, zazdrość, poczucie winy.
Z racji tego, że emocje są poza świadomością dzieci, ich uobecnianie, ćwiczenie
w rozpoznawaniu, dopasowaniu jest ważnym zadaniem dzieciństwa dla dorosłości i jego wypełnienie umożliwia zabawa sprzężona z zadaniami.
Ruch jest kolejnym atrybutem zabawy, w trakcie jej dzieci realizują ruch lokomocyjny
i manipulacyjny, widoczna jest również wyraźnie cała mechanika.
Zabawy ruchowe są formą działalności ruchowej, najbardziej odpowiadającą potrzebom dziecka, wynikającym z właściwości jego rozwoju. Utrwalają szereg pojęć i wiadomości, kształtują nawyki kulturalne, cechy charakteru, a w szczególności umiejętność współżycia
w zespole dziecięcym. Za pomocą zabawy rozwijamy u dzieci spostrzegawczość, orientację
w przestrzeni, umiejętność oceny odległości i kierunku, poznawanie stosunków liczbowych, rozpoznawanie barw, kształtów itp.
W zabawach ruchowych pozostawia się swobodę – forma ruchu jest dowolna. Ta nie krepująca dowolność w sposobie wykonania zadania odpowiada aktywności dziecka, wyzwala jego inicjatywę, pomysłowość, samodzielność, pobudza wyobraźnię i ambicję – szczególnie w zabawach, w których przypada mu określona rola.
Zabawa ruchowa jest przygotowaniem do społecznego współdziałania i współżycia, uczy dziecko przystosowania się do czynności całego zespołu. Dyscyplinuje dziecko, uczy je opanowania, przyzwyczaja do dokładności, odpowiedzialności i uczciwości. Udział
w zabawie pozwala dziecku ocenić swoje możliwości w porównaniu z innymi, a wynik budzi wiarę we własne siły, staje się źródłem optymizmu.

W perspektywie omawianych problemów dzieciństwa i oferty pedagogicznej, uznanie zabawy jako strategii edukacyjnej umieszcza jej wartości w dłuższej perspektywie wspierania człowieka w jego rozwoju, zwraca uwagę na ważność wielu czynników i warunków oddziaływujących na niego. Zabawa odpowiada na potrzebę łączenia teorii i praktyki, a tym samym może przyczynić się do wzmocnienia pedagogiki przedszkolnej.
Głównym celem edukacji dzieci jest wspieranie ich w rozwoju przez nieprzeszkadzanie, dowartościowanie, prowokowanie, porozumiewanie się. Sztuką pedagogiczną jest określenie sposobów dopełnienia, poszerzenia przestrzeni dziecka. Nauczyciel powinien pójść za dzieckiem – za jego potrzebami i tak je przekształcić, by służyły wzrostowi, różnicowaniu i dojrzewaniu. Istota wspierania kryje się w obszarze najbliższej strefy rozwoju człowieka, a więc funkcji, które pojawiają się w warunkach im sprzyjających. Są to zachowania (reakcje, operacje, czynności, działania), które dziecko realizuje przy pomocy dorosłych, a których cechą jest poszukiwanie, niesamodzielność, nieskuteczność. Są to zachowania doświadczane przez dziecko. Im to właśnie zabawa służy najlepiej i dlatego określana jest mianem imperatywu rozwojowego/edukacyjnego.
Zabawa jest potrzebą wrodzoną; natura wyposażyła człowieka w takie pierwsze narzędzia oraz sposoby opracowywania i rozpoznawania siebie, jak też otoczenia.
Rola nauczyciela w wieku przedszkolnym powinna sprowadzać się do realizacji następujących zadań w przestrzeni i czasie zabawy:
► subtelnie obserwuje kierunek działania dziecka, aby podsuwać zadania aktywizujące, podtrzymujące, poszerzające bądź ograniczające zabawę.
► zachowuje dystans tematyczny i treściowy, ingeruje gdy zabawa wykracza poza ramy umowy lub bezpieczeństwa. Nie przeszkadza, a jednocześnie ukierunkowuje, reguluje.
► organizuje warunki, czyli gromadzi materiał w zamyśle oddziaływujący edukacyjnie.
► jest konsekwentny w stosowaniu przez siebie i dzieci wspólnie wypracowanych bądź przez siebie określonych zasad i reguł.
► pomaga w przebiegu zabawy jeśli dzieci o to poproszą. Motywuje je do dokończenia. Stosuje się do zasady nieprzeszkadzania, dowartościowywania, a także prowokowania do działań nowych, trudniejszych „niż”, wprowadzając w jej obszar zadania.
► jest współorganizatorem i pomysłodawcą zabawy, czyli aktywnie uczestniczy w procesie edukacyjnym; bawiąc się, podsuwa wzory i wzorce skutecznych zachowań.
► stosuje zasadę porozumiewania się edukacyjnego.
► przyjmuje zasadę nieprzeszkadzania i dowartościowywania jako podstawę organizacyjną kontaktów z dziećmi i dzieci między sobą.
Nauczyciel funkcjonuje jako przychylne audytorium.
Zabawa posiada tak wielka moc rozwojową, iż pełni wszystkie funkcje wobec dziecka: rozwojową, edukacyjną, socjalizacyjną, profilaktyczną, kompensacyjną
i terapeutyczną.
Każdą treść Podstawy programowej wychowania przedszkolnego można wpleść w zabawę, dziecko może się nauczyć każdej czynności, jeśli zwiążemy ją z zabawa i dla potrzeb zabawy.
Nakładając problematykę zabawy na koncepcje człowieka, można powiedzieć, że służy ona urzeczywistnianiu każdej z nich w zakresach sprzyjających człowiekowi: jego adaptacji do warunków zastanych, ich przekształcaniu (adaptacji twórczej), nadawanie znaczeń własnym doświadczeniom (fenomenologia), uczenia się niezależności i uwalniania się od zbędnych ograniczeń, schematów, standardów, jak również zagnieżdżania się w kulturze, jej odtwarzania i rozwijania (etnocentryzm).
Wartości zabawy nie można bagatelizować, ponieważ tylko w zabawie dziecko może przedzierać się przez niezwykle skomplikowane zjawiska indywidualno-społeczne, tylko ona daje mu sposobność doświadczania samego siebie.
Zabawa wypełnia dziecku całą przestrzeń życiową, tworząc najbardziej korzystne warunki rozwoju. Jest to możliwe dlatego, że występują w niej wszystkie konteksty życia: semantyczny, interpersonalny, zadaniowy i kulturowy. Wchodząc w te konteksty dziecko odkrywa zgodność oczekiwań indywidualnych oraz społecznych i na tej podstawie buduje w sobie obraz własnej osoby na tle innych ludzi, na który składają się: autoidentyfikatory, autoewaluacje, autoodpowiedzialnosć.
Czynności penetracyjne są niezbędne w każdej zabawie jako jej integralna część. Tendencje dzieci do badania rzeczywistości , przyjmowanie zewnętrznych podpowiedzi, organizujących zabawę , umożliwiają wprowadzenie zadań w przestrzeń około zabawową.
Zabawa jest przede wszystkim zestawem czynności wykonawczych. Ten rodzaj czynności dzieci można uznać za badawczy, który charakteryzują cechy na ogół przypisane nauce, a nie zabawie i są to;
► odczucie przez dziecko trudności poznawczej dotyczącej jakiejś luki w doświadczeniach. Odczucie to powstaje na planie emocji – ciekawości.
► zaistnienie wyraźnego związku tej luki z potrzebami, z sytuacją działania.
► wyraźne zaciekawienie i zdziwienie prowokujące do celowej penetracji, nieustawanie
w wysiłku wyjaśnienia tego czegoś.
► poszukiwanie sposobów rozwiązania i rozwiązanie.
Dziecko jako badacz stawia sobie hipotezy. Należy pozwolić mu realizować czynności badawcze zgodnie z jego wewnętrznym planem. Trzeba organizować warunki prowokujące dzieci do czynności badawczych , które mogą przebiegać także podczas lub w trakcie zabawy.
Gry
Każda gra jest odmianą zabawy, natomiast nie każda zabawa jest grą.
Gra jest formą aktywności ludycznej, opartej na regułach, ustalonych prawach, o powtarzalnej organizacji, niezależnie od intencji graczy toczy się według ustalonego rytuału, porządku, jest lokowana na pograniczu strefy bezinteresownej przyjemności, która jest cechą zabawy i sfery powagi życia. Gra przebiega w ściśle określonej przestrzeni oraz czasie, a także jest powtarzalna i tym różni się od zabawy.
Jeśli dziecko nie jest zdominowane w działaniu przez wynik funkcjonalny, wiele wskazuje na to, że po prostu się bawi. Jeśli przejawia zainteresowanie rezultatem- najprawdopodobniej gra. W tym sensie, badanie, konstruowanie może być uznane jako gra. O grach można mówić wówczas, gdy dziecko podejmuje czynności konstrukcyjne, nastawione na widoczny, satysfakcjonujący wynik, wystawiony na porównanie i ocenę przez partnera.
Dla pedagogiki i edukacji najważniejszym wydaje się przekształcenie zabawy w grę.
Wyróżniamy następujące rodzaje gier:
► gry ruchowe
► gry umysłowe
► gry dydaktyczne
► gry symulacyjne
► gry losowe
► gry strategiczne
► gry estetyczne
Grę należy traktować, tak jak zabawę, jako ważny rodzaj aktywności dzieci dla ich edukacji, socjalizacji i autosocjalizacji.
Zabawa zaspokaja istotne potrzeby rozwojowe, rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe i inne funkcje psychomotoryczne, pobudza dążenie do zdobywania wiedzy
i orientacji w świecie przyrody, przedmiotów i życia społecznego. Dzięki zabawie rozwijają się u dziecka zdolności twórcze i relacje emocjonalne. Ta forma aktywności umożliwia dziecku wielostronne poznawanie świata i siebie, a także stymuluje wszechstronny jego rozwój.


Bibliografia:
1. Bogdanowicz Z., Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli,
2. Muchacka B., Stymulowanie aktywności poznawczej dzieci w przedszkolu, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1999
3. Waloszek D., Pedagogika przedszkolna. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 2006.
4. Wlaźnik K., Wychowanie fizyczne w przedszkolu,

Opracowała: Anna Wyszyńska

Wyświetleń: 0