Znaczenie percepcji dzieł plastycznych w rozwoju osobowości ucznia
Osobowość to nieustanna próba ingerowania siebie, doskonalenie swojej indywidualności, dopracowywanie się . W osobowości każdego człowieka najważniejszą rolę odgrywa system informacji, wiedza, która zespala, organizuje całość psychiki. Ten „system funkcjonującej wiedzy” składa się z:wiedzy w otoczeniu, wiedzy o relacjach podmiot – otoczenie, system programów czynności i działań.1
Czynnikiem wiążącym motywy, oceny, opisy i przeżycia jest wiedza. Nie jest to jednak jakaś suma wiadomości, czy cech, a niepowtarzalna konstrukcja dynamiczna i swoista. Potrzeby i przeżycia warunkują wiedzę, wiedza zaś tak samo warunkuje potrzeby i przeżycia.2
Głęboko przyswojona wiedza kształtuje właściwe reagowanie na sztukę, na całe wielowarstwowe bogactwo i wielkość form zmieniających się w historycznym upływie czasu. Prawidłowy odbiór sztuki wymaga rozumienia tej sztuki, jej sensu, wewnętrznych powiązań a także znajomości języka sztuki. „Tego swoistego języka- innego od wszystkich języków- trzeba się nauczyć aby w pełni wyczerpać i przeżyć treść, którą wyraża. Należy się go uczyć stopniowo, starannie wnikliwie tak jak każdego języka”.3
Zatem postawa odbiorcy musi wykazywać znajomość praw rządzących sztuką, musi być też przygotowana do zajęcia czynnej i aktywnej pozycji w jej odbiorze. Znajomość zjawisk sztuki pogłębia postawę estetyczną człowieka, czyni ją bardziej elastyczną i zdolną do odbierania sztuki trudnej i nowej. Wartościowemu odbiorowi dzieła sztuki sprzyjają następujące warunki:
• bezpośredni kontakt z dziełem sztuki,
• wielokrotny odbiór umożliwiają dokładniejsze poznania, odczuwania wniknięcie w dzieło.4
Kontakt ze sztuką jest zawsze przeżyciem indywidualnym. Jeśli przeżycie to jest wspierane świadomością artystyczną, która opiera się na umiejętności plastycznego widzenia i znajomości „Języka sztuki”, wówczas pogłębia się. Rozumiejąca percepcja potrzebna jest każdemu człowiekowi, jest ona formą kontaktu ze sztuką. Rozumiejący, aktywny kontakt ze sztuką czyni go prawdziwym uczestnikiem kultury, daje podstawę do dialogu z dziełem sztuki. Kształcenie zdolności estetycznej postrzegania dzieł sztuki jest związane z umiejętnością ich odczuwania, rozumienia, oceniania, wartościowania. Umiejętność tę zdobywa się dzięki wszechstronnemu estetycznemu wychowaniu, które prowadzi do zdobycia kultury estetycznej. Znaczny wpływ na estetyczne postrzeganie wywiera obcowanie z dziełami sztuki a zwłaszcza działalność artystyczna. Percepcja uczniów jest różna i inna w każdym okresie rozwojowym. Uczniom klas początkowym najwięcej problemów sprawia wypowiadanie tego co widzi, tego co doznaje. Treść w dziełach plastycznych jest przez dzieci intuicyjnie odbierana. Wbrew przypuszczeniom uczeń klasy początkowej sporo rozumie, jednak nie zawsze potrafi to nazwać i właściwie określić. Percepcja w tym okresie jest złożona , tzn. w mniejszym stopniu oparta na świadomości i rozumieniu zjawisk niż percepcja młodzieży. Czynność spostrzegania dzieci nie jest poparta wiedzą i doświadczeniem typu porównawczego. Mechanizm percepcji odbywa się w psychice dziecka. Psychika odbiorcy pełni rolę podwójną: przez nią dzieło jest oglądane i jej pośrednictwem przyjmowane. Sam proces percepcji ma charakter swoistego dialogu między strukturą dzieła plastycznego i osobowością dziecka. Następuje wówczas przenikanie się subiektywnego świata odbiorcy ze światem dzieła, a pośrednio ze światem wewnętrznym twórcy, który jest wyrażony za pomocą środków plastycznych.
Wartość dzieła wnikając do odbiorcy i łącząc się z jego indywidualnością i wewnętrznymi doświadczeniami w jednym czasie nakładają się na to, co w dziele łączy się w nim i stapia. Następuje przenikanie się postaw, swoisty splot zależności. Wynika z tego, że odbiór jednym splotem, wymianą, nakładaniem się postaw, zależy zaś od kultury plastycznej dziecka, jego osobowości, doświadczenia, wyobraźni i wiedzy.4
Plastyka pełni trzy podstawowe funkcje: poznawczą, kształcącą i wychowawczą. Funkcja poznawcza dotyczy wiedzy o dziełach plastycznych, które dostarczają wiadomości z różnych zakresów i dziedzin, różnych epok i kultur, elementów historii i teorii sztuki, w zakres tej wiedzy wchodzi znajomość języka plastycznego, który jest bazą w docieraniu do problemów zawartych w dziełach. Funkcja kształcąca dotyczy procesów psychicznych. Dzieła plastyczne bogacą spostrzegawczość, myślenie, wyobraźnię dziecka.
Funkcja wychowawcza ogarnia i wzbogaca te sfery osobowości dziecka, które określają się jako psychiczne: charakter, postawy, motywy działania. Dzieła plastyczne z którymi dziecko obcuje, odwołują się do jego wrażliwości i sumienia, wyzwalają z agresji czy kompleksów, leczą psychikę, dostarczają wytchnienia i rozrywki. Aktywna percepcja jest syntezą doznawania i wewnętrznego działania, optymalną formą rozwoju osobowości. Percepcja wpływa też na kształtowanie się postawy estetycznej. Rodzi się ona wtedy, kiedy dziecko może porównywać dzieła, ich zawartość, każdy ma możliwość porównania swojej odpowiedzi z wypowiedziami innych uczniów oraz gdy jest zmuszone do myślenia. „ Zmiany następujące pod wpływem czynnych lub biernych kontaktów ze sztuką uwarunkowane są również skomplikowanymi procesami poznawczymi: bezpośrednimi podczas odbierania wrażeń z otaczającego świata, składających się na akty postrzegania oraz pośrednimi dzięki przetwarzaniu tych treści w procesach wyobraźni i myślenia (głównie dywergencyjnego). Kształtowanie cech charakterologicznych postaw moralno-społecznych i estetycznych
(upodobań), zainteresowań i aspiracji, przebiega na płaszczyźnie aktywizacji procesów emocjonalnych, dzięki czemu można mówić o rozwoju kultury uczuć, wrażliwości estetycznej, a zatem tych sfer które warunkują postawy.5
Obudzenie zainteresowania w ogółu społeczeństwa dziełami sztuki i własnymi twórczymi możliwościami ma istotne znaczenie. Wydaje mi się, że brak kontaktu ze sztuką powoduje zachwianie procesów widzenia, wartościowania, rozumienia świata i ludzi, zaś wycinkowe i przypadkowe wiadomości o sztuce są przyczyną zaniku twórczych predyspozycji co jest poważnym błędem w wychowaniu współczesnego człowieka.

1. Por: W. Łukaszewski, Osobowość struktura i funkcje regulacyjne, Warszawa 1976, s.214
2. Por: T. Marciniak Percepcja dzieł plastycznych podstawą edukacji plastycznej, Warszawa 1984, s. 56
3. Cyt. S.Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa 1969, s.21
4. I. Słońska, O wychowaniu estetycznym w szkole podstawowej. NK, Warszawa 1966, s. 41
5. Por. T. Marciniak, Percepcja dzieł… op. cit., s 51-52

Wyświetleń: 0