„Uczeń szczególnie uzdolniony w szkole”

Zdolnościami nazywamy takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania. Zdolności rozwijają się pod wpływem określonych zadatków fizjologiczno - anatomicznych. Na zadatki te składają się zarówno określone struktury nerwowe, jak też sprawność funkcjonowania analizatorów. Wrodzone zadatki wpływają na rozwój zdolności, ale ich nie wyznaczają. Wrodzone zadatki umożliwiają rozwinięcie różnorodnych zdolności. Dobrze rozwinięty analizator wzrokowy stanowi podstawę rozwoju zdolności rysunkowych, ale także podstawę osiągnięć sportowych, np. w łucznictwie lub strzelectwie.
Wyższy stopień uzdolnień to talent - najbardziej korzystne połączenie uzdolnień, umożliwiające twórcze wykonywanie jakiejś działalności. Zarówno zdolności, jak i uzdolnienia i talenty nie rozwijają się samorzutnie. Wybitni fachowcy, artyści i uczeni, a także każdy z nas musi pracować nad ich rozwojem. Posiadanie jakiejś jednej specyficznej zdolności, np. spostrzegawczości lub zdolności do wyobrażeń słuchowych, nie zapewnia jeszcze dobrych wyników w danej dziedzinie działalności. Dopiero określony zespół zdolności działalność tę umożliwia i usprawnia. Zespół zdolności umożliwiający wyjątkowo skuteczne działanie w danej dziedzinie nazywamy uzdolnieniem. Ludzie różnią się między sobą uzdolnieniami. U jednych są to uzdolnienia do zajęć technicznych, u innych - do działalności artystycznej lub organizacyjnej.
Aby ujawniły się zdolności muszą wystąpić, jak już wspomniałam, odpowiednie warunki anatomiczno - fizjologiczne, kształtowane na bazie zadatków wrodzonych. Bardzo istotne są też warunki środowiskowe i stymulacja przez najbliższe otoczenie wychowawcze, np. rozwijanie zainteresowań dziecka od najmłodszych lat, wzbudzanie motywacji do nauki, budowanie właściwego poziomu aspiracji. Na poziom aspiracji duży wpływ ma osobowość nauczyciela, sposób oceniania, poziom wymagań. Struktury nerwowe umożliwiają (lub utrudniają) dziecku odnoszenia sukcesów i możliwość właściwego przeżywania sukcesu - umiejętność czerpania prawdziwej radości z drobnych nawet sukcesów. Chodzi tu głównie o siłę procesu pobudzania, która to umożliwia długotrwały wysiłek umysłowy i nie rezygnowanie z kontynuowania pracy przy występujących przeszkodach czy utrudnieniach.
T. Lewowicki przyjął następujące kryteria wyróżniające dzieci zdolne:
1)wysoki poziom zdolności ogólnych,
2)przewyższanie rówieśników uzdolnieniami innymi niż sprawność fizyczna,
3)osiąganie wysokich wyników w nauce (lub ocena przez nauczyciela, że przy minimalnym wysiłku takie wyniki z łatwością mógłby osiągać); czasem uczeń zdolny jest tak zaabsorbowany jedną dziedziną nauki, że nie dba o oceny z innych przedmiotów, choć uczy się dobrze,
4)umiejętność szybkiego i sprawnego rozumowania abstrakcyjnego,
5)łatwość uczenia się,
6)szybka reakcja na nowe idee,
7)inicjatywa i oryginalność w pracy intelektualnej,
8)zainteresowania w konkretnej dziedzinie od najmłodszych lat (w starszym wieku zainteresowania mogą przerzucić się na inną dziedzinę),
9)umiejętność samodzielnej, skutecznej pracy,
10) twórcza wyobraźnia.
Te wszystkie kryteria muszą być spełnione, aby uznać dziecko za zdolne.
Uczeń zdolny różni się od innych dzieci. Już w dzieciństwie wyprzedza rówieśników pod względem rozwoju psychofizycznego. Ma wzmożone potrzeby poznawcze, interesuje się otoczeniem, poznaje nowe zjawiska i sytuacje, sam wynajduje sobie zadania, szukając odmiennych sposobów ich rozwiązania. Typowa jest dla niego postawa dociekliwości, intelektualnej ciekawości, wewnętrzna motywacja, poszukiwanie cech obserwowanych zjawisk. Wykazuje szerokie zainteresowania i oczekuje tego od innych. Pragnie zgłębić konkretne zagadnienia i nie chce poprzestać na powierzchownym ich poznaniu.
Uczeń zdolny ma duże możliwości zapamiętywania i przetwarzania informacji. Może brakować mu cierpliwości i zrozumienia dla powolności innych. Nie lubi rutyny i konieczności podporządkowania się ogólnym regułom. Potrzebuje innych zadań.
Dziecko zdolne wyróżnia się aktywnością intelektualną, zdolnością do abstrakcyjnego i syntetycznego myślenia, z czego wynika upodobanie do rozwiązywania problemów intelektualnych. Duża aktywność intelektualna może być przyczyną zaniedbania innych sfer, np. rozwoju społecznego czy aktywności fizycznej. Uczeń wybitnie zdolny potrafi dostrzegać zależności przyczynowo - skutkowe. Trudno mu akceptować subiektywnie oceniany brak logiki i konieczność uznawania poglądów tylko ze względu na zaufanie do autorytetu, np. nauczyciela. Dostrzega błędy w rozumowaniu dorosłych. Ma problemy ze znalezieniem autorytetów. Dzieci wybitnie zdolne cechuje umiłowanie prawdy i uczciwości. Zetknięcie własnego idealistycznego świata wartości z rzeczywistością jest bolesnym rozczarowaniem. Dziecko postrzega otoczenie w kategoriach dobra i zła. Sprawność intelektualna mu wystarcza, aby dostrzegać stany pośrednie. Przyczyną jest brak doświadczenia życiowego oraz opóźniony w stosunku do intelektualnego rozwój emocjonalny i społeczny.
Idealizm może być dobrze wykorzystywany w procesie kształcenia i wychowania dziecka, które charakteryzuje się dużą wrażliwością, oddaniem, wyrzeczeniem w imię wyznawanych wartości. Brak odpowiedniej opieki pedagogicznej i psychologicznej może jednak prowadzić do cynizmu, który jest następstwem braku wiary w możliwość wprowadzania w życie wartości, np. altruistycznych. Uczniów można ochronić przed rozczarowaniem sobą samym i otaczającym światem społecznym.
Dziecko wybitnie zdolne organizuje sytuacje i ludzi w struktury według określonego porządku. Wszystko systematyzuje. Konstruuje złożone systemy i struktury. Może być więc odbierane jako arbitralne, niegrzeczne, narzucające własną wolę, opryskliwe, dominujące, zarozumiale czy pewne siebie. Ten indywidualizm sprawia otoczeniu trudności z zaakceptowaniem ucznia. Może być przyczyną niechęci i agresji wobec niego.
Dziecko zdolne charakteryzuje się bogatym słownictwem i łatwością wysławiania. Ma wiele wiadomości, wiedzę z rożnych wyszukanych dziedzin. Nudzi go szkoła i rówieśnicy. Przez innych postrzegany jest jako „ten lepiej wiedzący”.
Uczniom zdolnym intelektualnie należy pomóc w osiąganiu sukcesów i rozwijaniu swoich zdolności. Ważna jest zatem opieka pedagogiczna i psychologiczna nad uczniem zdolnym. Należy respektować jego potrzeby, które wynikają ze szczególnych możliwości intelektualnych i emocjonalnych. Tworzenie specjalnych programów nauczania może sprzyjać harmonijnemu rozwojowi tych uczniów. Istotny jest też kontakt z nauczycielem - mistrzem.
Potrzebna jest tez dobra atmosfera wokół tych osób, aby obdarzone szczególnymi zdolnościami i talentami mogły jak najlepiej rozwinąć je ku własnemu pożytkowi i zgodnie z oczekiwaniami społecznymi.
Obecny system szkolny proponuje następujące formy pracy z uczniem zdolnym:
-specjalne klasy i szkoły,
-indywidualizacja procesu nauczania (poszerzanie, wzbogacanie treści) w „normalnej” klasie,
-indywidualizacja programu i toku nauczania,
-zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań),
-zajęcia pozaszkolne, np. w domach kultury,
-obozy naukowe, warsztaty badawcze.
Najczęściej jednak podkreśla się, że praca z dzieckiem uzdolnionym nie powinna odbywać się w izolowanych, osobnych enklawach edukacyjnych. Powinna przebiegać w jego własnym środowisku, w zróżnicowanym zespole uczniów, z możliwością wielorakich doświadczeń po to, by zapewnić jego wszechstronny rozwój emocjonalny, społeczny, a także fizyczny.

Opracowała: Halina Pałasz
– nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej
Szkoła Podstawowa im. H. Sienkiewicza w Wąsoszach

Bibliografia:
1.M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, Wydawnictwa i Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa l989.
2.J. W. Eby, J. F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
3.D. Lewis, Jak wychowywać zdolne dziecko, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 1988.
4.A. E. Sękowski, Osiągnięcia uczniów zdolnych. Towarzystwo Naukowe
5.Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000.
6.T. Lewowicki, Kształcenie uczniów zdolnych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986.
7.M. Witkoś, Szczególne uzdolnienia - zarys problematyki, „Życie Szkoły” 2001, nr 6.

Wyświetleń: 0