Katalog

Janina Krempa, 2019-03-06
Osielsko

Zajęcia pozaszkolne, Artykuły

Rola zabaw dydaktycznych w kształtowaniu mowy dzieci w wieku wczesnoszkolnym.

- n +


Wstęp

Gry i zabawy dydaktyczne oraz tematyczne pełnią ważną funkcję w procesie kształcenia i wychowywania dzieci w młodszym wieku szkolnym. Aby dzieci w wieku od 6 do 10 lat podejmowały te wysiłki, konieczne jest aby czynności uczenia się były dla nich atrakcyjne, dostosowane do zainteresowań i możliwości - nie za trudne, dające satysfakcję i zadowolenie. Warunki te spełniają zabawowe formy działalności, które w latach wczesnoszkolnych nie stanowią dominującej aktywności dzieci, ale nie należy ich pomijać. Powinny one wspomagać proces uczenia się łagodząc częściowo przekroczenie trudnego często progu między przedszkolem, a szkołą.
Uczenie się przez zabawę wywiera wpływ na podnoszenie motywacji do nauki, na lepsze zapamiętywanie zdobywanych treści poznawczych, a dodatkowo uczniowie lubią tę formę aktywności.

Ogólna charakterystyka gier i zabaw dydaktycznych służących poznaniu bezpośredniemu.

Mechanizmy percepcyjnego odbioru informacji.

Odbiór informacji jest procesem dwukierunkowym, tzn. informacji sensorycznej (zmysłowej) towarzyszy informacja “centralna”, wytworzona przez podmiot na podstawie wewnętrznej reprezentacji rzeczywistości. Są to psychiczne modele, schematy, kategorie jak również oczekiwania i nastawienie sprzężone z danymi sensorycznymi. Mechanizmy odbioru informacji stopniowo się doskonalą - dziecko zdobywa coraz większe możliwości w tym zakresie. Manipulowanie przedmiotami stopniowo przejmuje percepcja, a następnie recepcja - następuje stopniowe “oderwanie” nazw od przedmiotów. W okresie wczesnoszkolnym spostrzeganie percepcyjne dotyczy nowych przedmiotów, rozwija się zainteresowanie graficznymi sposobem przekazu informacji, a więc za pomocą znaków obrazowych lub umownych. Znaki obrazowe są zewnętrznie podobne do obiektu, które przedstawiają np. Fotografie, rysunki realistyczne, odciski stopy na piasku. Znaki te służą przekazywaniu treści konkretnych, tj. danych zmysłowych. Znaki umowne natomiast nie wykazują zewnętrznego podobieństwa obiektów, które oznaczają np. słowo “dom”. Służą przekazywaniu treści abstrakcyjnych. Początkowo zdobywa wiadomości poprzez dotyk (wargi, jama ustna, ręka, palce), a następnie przez wzrok i słuch.
Rozwój umiejętności percepcji i recepcji wyraża się między innymi w interpretacji ilustracji. W warunkach narastania informacji coraz większą rolę odgrywają umiejętności ich poszukiwania i selekcjonowania. Należy nauczyć dzieci różnych sposobów pracy.
Nie każde jednak nauczanie w jednakowym stopniu kształtuje u uczniów zdolności odbioru informacji. Postulat ten spełnia w dużym stopniu nauczanie poglądowe, problemowe oraz przy pomocy zabaw

Charakterystyka procesów poznawczych determinujących aktywność percepcyjną w młodszym wieku szkolnym.

Młodszy wiek szkolny odznacza się dużą dynamiką rozwoju procesów poznawczych zwłaszcza tych, które zapewniają elementarną orientację w otoczeniu i możliwości sprawnego i aktywnego w nim działania. Dziecko zwraca coraz większą uwagę na przedmioty, zjawiska, procesy oraz cechy tych przedmiotów ,zjawisk, procesów, Spostrzeganie ich stanowi w okresie wczesnoszkolnym podstawowe źródło wiedzy oraz sposób jej zdobywania. Konieczne jest w miare szybkie przechodzenie od konkretu i obrazu do słownego formułowania (werbalizowania) percepowanych treści. Spostrzeganie w pierwszych latach nauki szkolnej wiąże się ściśle z rozwojem procesu uważania. Dzięki uwadze dziecko może spostrzec (zobaczyć, dotknąć, usłyszeć) potrzebny element sytuacji, niezależnie od tego czy element ten jest aktualnie w polu spostrzeżeniowym (np. w polu widzenia), czy też nie jest. Ważnym czynnikiem rozwoju uwagi dziecka jest jego własna aktywność, jego nastawienie czyli motywacja. Zadaniem nauczyciela jest aktywizacja pracy uczniów, podsuwanie im rozmaitych czynności do wykonania i wzmacniania przy tym nawyku uważania. Kiedy czynności spostrzegania przebiegają w sposób celowy, systematyczny i planowy: wtedy mówimy o obserwacji. Wyobrażenia są obrazami umysłowymi, które powstają w wyniku odzwierciedlenia spostrzeganej dawniej rzeczywistości. Do podstawowych należą wyobrażenia wzrokowe, słuchowe i dotykowe. Wyobraźnia, zwłaszcza twórcza, odgrywa dużą rolę w procesie uczenia się. Ważnym elementem w rozwoju twórczej wyobraźni dziecka jest wzbogacanie i rozszerzanie jego doświadczeń, poszerzanie wartościowych treści z zakresu określonej tematyki. Wraz z rozwojem spostrzegania, uwagi, obserwacji, wyobraźni, rozwija się także pamięć spostrzeżeniowa o charakterze logicznym. Wyższe funkcje pamięci - podobnie jak innych procesów poznawczych - są wewnętrznie związane z działalnością znakową (symboliczną) dziecka. Zewnętrzne symboliczne formy działania, takie jak: komunikacja językowa, czytanie, pisanie, liczenie i rymowanie są zjawiskami o podobnej strukturze psychologicznej. Nowe, trudne dla dziecka zadania jakimi jest poznawnie, zapamiętywanie informacji i przyswajanie określonych umiejętności wymaga od niego nabycia umiejętności kierowania procesami zapamiętywania i przypominania. Dziecko wczesnoszkolne lepiej i trwalej zapamiętuje to, co je interesuje, co jest dla niego przyjemne.

Rola zabaw w organizowaniu percepcji w procesie uczenia się i nauczania wczesnoszkolnego.

W kształtowaniu procesów percepcji w młodszym wieku szkolnym ważnej rolę odgrywa uczenie się przy pomocy zabaw służących poznaniu bezpośredniemu, czyli bezpośredniemu spostrzeganiu. Zabawy te przyczyniają się do złagodzenia wysiłku woli, podtrzymują zainteresowanie i ciekawość poznawczą, podtrzymują uwagę, rozwijają spostrzegawczość, wyobraźnię i pamięć spostrzeżeniową oraz sprzyjają obserwacji. Aktywne procesy percepcji wpływają na rozwój różnych funkcji poznawczych i społecznych takich jak: odbiór i interpretacją danych zmysłowych, uwagi, zapamiętywania oraz myślenia czyli tworzenia jednostek poznawczych w postaci schematów, obrazów umysłowych, symboli i pojęć oraz kształtowania sią operacji logicznych, rozumowania i oceny. Percepcja wyznaczona jest w dużym stopniu rodzajem materiału - zależnie od niego ma ona charakter słowny lub obrazowy ( w sensie dominacji jednego z nich), a w przypadku treści niewerbalnych - wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny (dotykowy).

Nauczyciel może pomóc uczniom w rozwijaniu zdolności dostrzegania znaczących elementów wskazujących na różne etapy obserwowanych działań, tłumacząc ich znaczenie, zadając uczniom pytania, kierując ich obserwacją. Szczególną rolę w rozwoju koncentracji uwagi, pamięci spostrzeżeniowej, wzrokowo-ruchowej, odgrywają różnorodne zabawy i gry dydaktyczne. Aby być dobrym partnerem w zabawie lub grze - dziecko musi kierować swoją uwagę na prawidłowe wykonanie różnych zadań, musi kontrolować działanie własne i partnerów. Różne zabawy ćwiczą również umiejętność zapamiętywania. Podczas gier i zabaw przyswajają sobie różne reguły, zapamiętują je i stosują w odpowiednim momencie. Na przykład w czasie zabawy w sklep, aby dobrze odegrać rolą kupującego, dziecko musi utrwalić w pamięci nazwy towarów, które mają być przedmiotem kupna. Zabawy i gry mogą służyć doskonaleniu słuchu fonetycznego. Służą temu różne gry wymagające precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy: wyliczanki, gry w słowa, mówienie i słuchanie wierszy, opowiadań, bajek, prowadzenie rozmów. Poprzez gry może również doskonalić zdolność różnicowania i nazywania barw oraz spostrzegania kształtów geometrycznych. Szczególna szansa ze zastosowania zabaw i gier wynika z faktu wykorzystania ich w procesie wyrównania opóźnień percepcyjnych uczniów. Chodzi o zabawy, w które zaangażowane są przede wszystkim percepcja wzrokowa i słuchowa. Opóźnienia w zakresie percepcji wzrokowej można likwidować przez gry takie, jak: loteryjki czy układanki obrazkowe. Aktywność dziecka mająca formę zabawy niweluje opóźnienia w zakresie percepcji słuchowej.

INTERPRETACJA MERYTORYCZNA ZABAWY:

Zabawa w "znawcę roślin warzywnych” ułatwia poznanie bezpośrednie i wielozmysłowe oraz przyczynia się do utrwalenia nazw rozpoznawanych roślin. Rośliny są spostrzegane z udziałem receptora dotykowego i węchowego, jednak na bazie percepcji wzrokowej. Zakładamy, że dzieci już wcześniej miały możliwość oglądania tych roślin i zetknęły się z ich nazwami - działa więc tu wyobrażenie wzrokowo-słuchowe. Zatem aktualne spostrzeganie dotykowe i węchowe oraz utrwalona nazwa i obraz rośliny przyczyniają się do prawidłowego rozpoznawania rośliny, a następnie utrwalenia jej w pamięci pod warunkiem jednak, że określenia słowne są adekwatne do przedmiotów spostrzeżeń. W momencie, kiedy dziecko nazywa to co spostrzega, następuje werbalizacja spostrzeżenia, przy czym element dominujący stanowi w opisanym przypadku percepcja dotykowa i węchowa.

Same desygnaty słowne stanowią uogólnienie procesu spostrzegania i są składnikami pamięci. Werbalizacja spostrzeżeniowa jest więc ważnym czynnikiem organizującym spostrzeganie. Towarzyszy jej analiza cech, co w sumie prowadzi do aktu kategoryzacji (identyfikacji klasy, do której roślina należy). Istotnym wyznacznikiem rozpoznawania percepcyjnego jest uprzednie ćwiczenie determinujące zgodność spostrzegania z obiektem rzeczywistości. Poprawna kategoryzacja oznacza, że dane sensoryczne pozwalają na poprawne wnioskowanie i w konsekwencji tego, na adekwatne zaklasyfikowanie, tj. że "to jest ta roślina”.

Zabawy dydaktyczne kształtujące mowę dzieci.

Ogólne cele języka polskiego w klasach 1-3 sprowadzają się do kształtowania sprawności w zakresie mówienia i pisania, czytania i pracy z tekstem oraz zapoznawania się z podstawami wiedzy językoznawczej. Cele te realizowane są za pomocą odpowiednich ćwiczeń w czytaniu i opracowywaniu tekstów oraz ćwiczeń w czytaniu, mówieniu i pisaniu - w powiązaniu z ćwiczeniami gramatyczno-ortograficznymi oraz z elementem wiedzy językoznawczej, ćwiczeniami frazeologicznymi i syntaktycznymi.

Wiele z tradycyjnych ćwiczeń szkolnych można przeprowadzić w formie zabawowej, w taki sposób, aby były one nie tylko korzystne dla celów nauczania lecz by ćwiczenia te stanowiły również czynności zabawowe - akceptowane przez same dzieci. Lista proponowanych zabaw z języka polskiego obejmuje dwie podstawowe grupy:

Zabawy pomocne w kształtowaniu pojęcia wyrazu oraz zrozumienia jego funkcji.

Jest to grupa zabaw, których głównym celem jest zaciekawienie uczniów różnymi sposobami przekazywania informacji za pomocą wyrazów. Chodzi również o uświadomienie uczniom roli wyrazu w komunikacji językowej. Od zrozumienia funkcji wyrazów jako elementów języka oraz od znajomości sposobów pełnienia tych funkcji, zależy w dużej mierze umiejętność operowania słowami w różnych konstrukcjach językowych. Pozwala to zrozumieć uczniom, że wyrazy są elementami języka, które coś oznaczają, czyli są znakami informującymi nas o otaczającej rzeczywistości oraz że posiadają określoną budowę dźwiękową i graficzną, występują w różnych formach i związkach, należą do odpowiedniej części mowy. Poza tym wyrazy stanowią elementy budowy zdań, które pełnią zasadniczą funkcję w przekazywaniu informacji językowej, Przez ćwiczenia językowe kształtujemy umiejętności adekwatnego rozpoznawania wyrazów i ich treści jako znaków myślowych oraz jako narzędzi konstruowania wypowiedzi ustnej i pisemnej. Przykład zabawy służącej ćwiczeniom wymowy spółgłosek w wyrazie - zabawa w “sz”:
Wykorzystujemy ćwiczenia śródlekcyjne w klasie pierwszej - naśladowanie rękami poruszania się gałęzi drzew i ich szumu: “sz-sz-sz”. Następnie proponujemy zabawę z głoską "sz", która rozwija percepcję słuchową. Jeden uczeń wychodzi z klasy (kolejno z każdej grupy), inny zaś (wybrany wśród pozostałych), otrzymuje kartkę ze znakiem dwuliterowym "sz". Uczeń ten kładzie ręce na kartce i pochyla głowę. Reszta uczniów również pochyla głowę, a gdy ten, który wyszedł wraca - dziecko z kartką wymawia po cichu głoskę "sz" podczas gdy inni są pochyleni, ale milczą. Zadaniem zgadującego jest odnalezienie kartki kierując się słuchem.
Grę powtarzamy tyle razy ile jest grup. Wygrywają te grupy, których uczniowie znajdą kartki.
Zabawy ułatwiające kształtowanie pojęcia zdania oraz umiejętności konstruowania zdań i wypowiedzi wielozdaniowych.

Zabawy te służą rozwijaniu umiejętności przekazywania myśli w postaci zdań pojmowanych jako myśli, które są formułowane za pośrednictwem wyrazów ujętych w logiczne całości myślowe. Dążymy do tego, aby uczeń uświadomił sobie, że zdania jako znaki myśli można uzupełniać, rozwijać, tworzyć z nich zdania złożone oraz dłuższe, spójne wypowiedzi wielozdaniowe. Biorąc pod uwagę cel wypowiedzi, zdania mogą być różnego rodzaju - różny może być bowiem sposób przekazywania myśli. Jeśli np. celem wypowiedzi jest przedstawienie słowne wykonywanych czynności, wówczas w zdaniu powinny się znaleźć odpowiednio dobrane wyrazy, które te czynności oznaczają. Przykład zabawy: “Co to oznacza?”:
Jest to zabawa polegająca na nazywaniu danej czynności. W zabawie bierze udział cała klasa podzielona na grupy. Jeden z uczniów danej grupy symuluje kolejno jakąś czynność np. zamiatanie. Pozostali uczniowie nazywają tę czynność, po czym nauczyciel umieszcza odpowiedni wyraz na pasku papieru w widocznym miejscu np. "Wyciera". Następnie zadaniem uczniów jest zgłoszenie pytań mających na celu wzbogacanie i uzupełnienie rozpoczętej myśli np. "kto wyciera ? ", "co wyciera ?",
"jak wyciera? ", "czym wyciera? " itp. Odpowiednio dobrane nazwy czynności nauczyciel przedstawia graficznie na tablicy.
Po umieszczeniu całego zdania na tablicy nauczyciel wskazuje, że jest to zdanie oznajmienie i aby otrzymać taką informację trzeba formułować poprawne zdania - pytania. W dalszej części zabawy zadanie uczniów polega na zgłaszaniu wzajemnych życzeń - jasno sformułowanych - o “wykonanie czynności”. Warunkiem uznania czyjegoś życzenia jest sformułowanie go w postaci prośby lub rozkazu. Na zakończenie zabawy uczniowie dochodzą do wspólnego ustalenia, że konstruuje się różne zdania w zależności od celu wypowiedzi: pytania, prośby, rozkazu i oznajmienia. lstnieją też różnice w intonacji głosu, w wymowie poszczególnych rodzajów zdań: zdania oznajmującego, pytającego i rozkazującego.

Uświadomieniu uczniom, że ta sama myśl może być przekazywana w postaci krótszych lub dłuższych zdań, służą ćwiczenia w rozwijaniu i tworzeniu zdań pojedynczych, nierozwiniętych. Przykład zabawy: "Rozmowa telefoniczna":
Celem ćwiczenia uczniów w posługiwaniu się różnymi rodzajami zdań, możemy przeprowadzić inscenizację rozmów telefonicznych na określony temat np. rozmowa dwóch kolegów o ciekawym filmie, książce, wycieczce itp.

Kształtujemy też pojęcia zdania złożonego jako konstrukcji tworzonej ze zdań pojedynczych składowych, połączonych bezspójnikowo lub za pomocą odpowiednich spójników. Zależności między poszczególnymi zdaniami składowymi uczniowie zrozumieją kolejno poprzez wyodrębnienie czynności, tworzenie zdań pojedynczych oraz składania ich w zdania złożone aż do wypowiedzi wielozdaniowej. Pomocne w tym zakresie okazują się ćwiczenia zabawowe zawierające odpowiednie zadania. Przykład zabawy: "Napisz w zdaniach o tym co robimy":
Zabawa ta stwarza okazję do konstruowania zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie. Uczniowie w grupach mają za zadanie ułożyć 2-3 zdania pojedyncze na podstawie obserwacji np. boiska szkolnego oraz przy pomocy pytań nauczyciela np. “Co robią dzieci na boisku?”. Najtrafniejsze zdania umieszczone zostają na tablicy i są poddane analizie. W zdaniach tych, za pomocą odpowiednich pytań, wyodrębnia się orzeczenia. Podczas odpowiedzi na postawione pytania np. "Co robią dzieci?" uczniowie odpowiadają podanymi uprzednio zdaniami, składając je w jedno zdanie złożone np. "Na boisku dziewczynki skaczą przez gumę, chłopcy grają w piłkę nożną, przedszkolaki bawią się w berka". Zdanie to jest przedmiotem dalszej analizy, tj. pod kątem liczby zdań składowych, przemieszczania tych zdań, ustalenia równoważności i wzajemnej niezależności zdań składowych. W drugiej części zabawy uczniowie układają w grupach zdania składowe do podanego spójnika i łączą te zdania w zdania złożone współrzędnie. Grupy uczniów rywalizują w prawidłowym i sprawnym układaniu zdań.

Zaproponowany zestaw zabaw i gier sprzyja wdrażaniu do umiejętnej obserwacji otoczenia, rozwija spostrzegawczość i koordynację wzrokowo-ruchową, umiejętności rozpoznawania elementów otaczającej rzeczywistości, cech tych elementów oraz związków i zależności zachodzących między nimi. Ponadto uczy dostosowania do tej rzeczywistości oraz twórczego w nim działaniu. Gry zespołowe pomagają wdrażać dzieci do rozumienia i spostrzegania przepisów obowiązujących w społeczeństwie.

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.