PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY W KLASIE V
DLA UCZNIA SZCZEGÓLNIE UZDOLNIONEGO
(CZĘŚĆ BIOLOGICZNA I GEOGRAFICZNA)

I OGÓLNE CELE PROGRAMU
• rozwijanie zdolności i zainteresowań przyrodniczych
• kształtowanie twórczego myślenia i przełamywania schematów myślowych
• rozwijanie umiejętności stawiania hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie
• rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy przyrodniczej w praktyce
• rozwijanie umiejętności wykonywania pomiarów i doświadczeń przyrodniczych.
• rozwijanie samodzielności w poszukiwaniu i zdobywaniu informacji
• przygotowywanie do konkursów przyrodniczych
•
II SPOSÓB REALIZACJI
Program nauczania będzie realizowany w formie zajęć pozalekcyjnych w wymiarze 2 godzin tygodniowo.
IV METODY I FORMY PROWADZENIA ZAJĘĆ
Najczęściej stosowanymi metodami pracy będą :
• metody aktywizujące
• burza mózgów
• drama
• ćwiczenia praktyczne z mapą i atlasem
• prowadzenie doświadczeń
• prowadzenie obserwacji
• prowadzenie własnych hodowli
• korzystanie ze środków multimedialnych

Treści nauczania Szczegółowe cele edukacyjne
Uczeń potrafi/ zna:
Biologia jako nauka, wybrane dziedziny biologii;  określić przedmiot badań biologii jako nauki;
 scharakteryzować wybrane dziedziny biologii;
Poziomy organizacji życia, komórkowa budowa organizmów, organelle komórkowe i ich funkcje;  wymienić czynności życiowe organizmów;
 wskazać komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia;
 określić funkcje organelli komórkowych;
Jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów; budowa komórki bakteryjnej, zwierzęcej, roślinnej i grzybowej;  wymienić jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów;
 podać kryteria wyróżnienia pięciu królestw (bakterie, protisty, grzyby, rośliny, zwierzęta),
 posługiwać się sprzętem optycznym, np. mikroskopem;
 wykonać proste preparaty mikroskopowe;
 narysować obraz widziany pod mikroskopem;
Odżywianie – organizmy autotroficzne i heterotroficzne, organizmy cudzożywne (roślinożerne, mięsożerne, wszystkożerne, pasożyty i saprobionty), fotosynteza i chemosynteza;  wymienić czynności życiowe organizmów;
 zdefiniować podstawowe sposoby odżywiania się organizmów;
 scharakteryzować różne strategie odżywiania;
Oddychanie – tlenowe i beztlenowe, oddychanie wewnątrzkomórkowe, wymiana gazowa a oddychanie wewnątrzkomórkowe;  omówić różne sposoby oddychania;
 wyjaśnić różnice między oddychaniem wewnątrzkomórkowym a wymianą gazową;
Rozmnażanie: sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, zarodniki, pączkowanie, fragmentacja, jako rozmnażanie wegetatywne);  opisać sposoby rozmnażania się organizmów;
 omówić formy rozrodu organizmów;
 wskazać różnice między rozwojem prostym a złożonym;
 wykazać, że organizmy charakteryzują się takimi samymi podstawowymi czynnościami życiowymi;
Rozmnażanie płciowe (formy rozrodu, obojnactwo, rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy, typy rozwoju zarodka), przemiana pokoleń;  opisać sposoby rozmnażania się organizmów;
 omówić formy rozrodu organizmów;
 wskazać różnice między rozwojem prostym a złożonym;
 wykazać, że organizmy charakteryzują się takimi samymi podstawowymi czynnościami życiowymi;
Charakterystyka wirusów, bakterii, protistów i grzybów, znaczenie wirusów, bakterii, protistów i grzybów w przyrodzie oraz gospodarce człowieka;  wskazać środowisko życia i charakterystyczne cechy budowy bakterii, protistów i grzybów;
 podać przykłady wirusów, bakterii, protistów, grzybów;
 omówić czynności życiowe bakterii, protistów i grzybów;
 opisać wirusy;
 wymienić choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i grzyby;
Choroby wywoływane przez drobnoustroje i organizmy beztkankowe;  wymienić choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i grzyby;
 wymienić przebyte choroby wirusowe i bakteryjne;
 założyć i prowadzić według instrukcji hodowle wybranych mikroorganizmów;
Budowa i wybrane czynności życiowe porostów, znaczenie porostów;  omówić budowę, wybrane czynności życiowe i znaczenie porostów;
 podać przykłady porostów;
 omówić czynności życiowe porostów;
Klasyfikacja tkanek roślinnych na twórcze i stałe, budowa, funkcje i rozmieszczenie w roślinie poszczególnych rodzajów tkanek;  dokonać podziału tkanek na twórcze i stałe;
 scharakteryzować budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych;
 rozpoznać tkanki roślinne w obrazie mikroskopowym;
Budowa i funkcje organów roślinnych, modyfikacje organów;  omówić budowę i funkcje organów rośliny okrytonasiennej: korzenia, łodygi, liścia, kwiatu i owocu;
 opisać pęd;
 wskazać modyfikacje organów;
 zinterpretować zależności między środowiskiem życia organizmu roślinnego a jego budową;
Charakterystyka mszaków, paprotników, nagonasiennych i okrytonasiennych;  omówić charakterystyczne cechy budowy poszczególnych grup systematycznych roślin;
 postawić hipotezy i omawia wnioski z doświadczeń dotyczących wybranych czynności życiowych roślin;
 posługiwać się kluczem do oznaczania roślin;
Tkanki zwierzęce nabłonkowa, mięśniowa, łączna, nerwowa;  wymienić tkanki zwierzęce: nabłonkową, mięśniową, łączną i nerwową;
 scharakteryzować budowę tkanek zwierzęcych, ich rozmieszczenie i funkcje;
 rozpoznać wybrane tkanki zwierzęce w obrazie mikroskopowym;
Charakterystyka zwierząt bezkręgowych: gąbki, parzydełkowce, płazińce, nicienie, pierścienice, stawonogi, mięczaki;  wskazać charakterystyczne cechy wybranych przedstawicieli bezkręgowców;

Budowa i czynności życiowe wybranych przedstawicieli bezkręgowców, znaczenie bezkręgowców w przyrodzie, życiu i gospodarce człowieka, choroby wywoływane przez bezkręgowce (choroby roślin i zwierząt);  wykazać związek budowy bezkręgowców ze środowiskiem i trybem ich życia;
 scharakteryzować wskazane czynności życiowe bezkręgowców;
 omówić znaczenie bezkręgowców w przyrodzie i życiu człowieka;
 wymienić choroby wywoływane przez bezkręgowce;
Porównanie wybranych cech budowy i czynności życiowych bezkręgowców i kręgowców: - pokrycie ciała - szkielet - ogólna budowa układów (nerwowego, krwionośnego);  wskazać różnice między bezkręgowcami a kręgowcami;
 scharakteryzować ryby, płazy, gady,ptaki i ssaki;
Charakterystyczne cechy ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków;  scharakteryzować ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki;
 rozpoznać przedstawicieli ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków;
Budowa zewnętrza ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków oraz jej związek ze środowiskiem życia, wybrane czynności życiowe kręgowców;  przedstawić związek budowy kręgowców ze środowiskiem ich życia;
 omówić wybrane czynności życiowe kręgowców, np. odżywianie, oddychanie, rozmnażanie;
 zilustrować przykładami czynności życiowe kręgowców;
Stopnie zorganizowania budowy organizmu człowieka (komórka, tkanka, narząd, układ narządów), pojęcie homeostazy;  opisać hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów);
 zdefiniować pojęcie homeostazy;
Współdziałanie układów narządów w organizmie człowieka, funkcje układów narządów;  wykazać na podstawie dotychczasowych wiadomości, integralność w funkcjonowaniu poszczególnych układów w organizmie człowieka;

Geografia jedną z nauk o Ziemi  określić przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi powiązanych z geografią,
 posłużyć się klasyfikacją nauk geograficznych;
Zmiany na mapie politycznej świata  wyjaśnić termin państwo;
 wyjaśnia różnice między enklawą a eksklawą;
 porównuje powierzchnię największych; i najmniejszych państw świata;
 opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 roku oraz ich przyczyny i następstwa;
 wyjaśnia przyczyny i skutki dekolonizacji;
 analizuje mapę polityczną świata;
 charakteryzuje wybrane ustroje polityczne;
 opisuje położenie, granice oraz podział; administracyjny Polski;
Ludność
i urbanizacja, Liczba ludności świata i jej zmiany,  analizować liczbę ludności i jej zmiany na świecie i poszczególnych kontynentach;
 obliczyć współczynnik przyrostu naturalnego;
 prognozować zmiany liczby ludności świata i kontynentów;
 porównać przyrost naturalny w wybranych krajach o zróżnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego;

Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw  analizować model przejścia demograficznego;
 opisać cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia demograficznego;
 analizować model przejścia epidemiologicznego;
 omówić zmiany liczby ludności w Polsce;
 opisać główne obszary upraw i chowu zwierząt na świecie, wyjaśnia ich zróżnicowanie przestrzenne;

Relacja człowiek – środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój  scharakteryzować kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku procesów wylesiania i zalesiania) i podać przykłady gospodarowania zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne);
 scharakteryzować cechy gospodarki morskiej i podać przykłady wykorzystania oceanu światowego oraz zagrożeń wynikających ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich;
 scharakteryzować i ocenić zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie;
 dokonać oceny zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych;
 potrafi wyjaśnić twierdzenie „ropa rządzi światem”;

Dysproporcje w rozwoju ekonomicznym państw  porównać wybrane wskaźniki sytuacji społeczno-gospodarczej;
 wykazać przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym poszczególnych państw i regionów;
 porównać produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach na podstawie mapy i danych statystycznych;
 zanalizować wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) w wybranych krajach na podstawie mapy i danych statystycznych;
 sklasyfikować państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego;
Wyżywienie na świecie
 wskazać regiony głodu i niedożywienia na mapie świata;
 wyjaśnić z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie;
 przeanalizować przyczyny i skutki głodu i niedożywienia na świecie;
Globalizacja. Przyczyny i skutki  wyjaśnić przyczyny i skutki globalizacji;
 scharakteryzować rolę wielkich korporacji międzynarodowych w procesie globalizacji;
 wymienić przykłady procesów globalizacyjnych i ich wpływu na rozwój regionalny i lokalny;
 wyjaśnić znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym;
 wykazać znaczenie handlu międzynarodowego we współpracy międzynarodowej;
 wyjaśnić cele integracji międzynarodowej w skali globalnej i regionalnej;
Współpraca międzynarodowa. Organizacje międzynarodowe  wymienić nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów głodu i niedożywienia i ocenia skuteczność ich działań;
 opisać znaczenie ONZ;
 opisać współpracę międzynarodową Polski;
Rysunek rzeźby powierzchni Ziemi na mapie  odróżnić wysokość względną od bezwzględnej,
 obliczyć wysokość względną,
 odczytać z mapy poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną oraz kierunek i wielkość nachylenia stoku,
 rozróżnić na mapie poziomicowej i hipsometrycznej formy wypukłe i wklęsłe,
 uzupełnić rysunek poziomicowy o barwy hipsometryczne,
 wymienić metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach,
 wykreślić na rysunku poziomicowym linie szkieletowe;

Siatka geograficzna i kartograficzna jako podstawa orientacji na Ziemi  obliczyć rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów powierzchniowych w stopniach i kilometrach,
 wymienić przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych w praktyce,
 opisuje zniekształcenia siatek kartograficznych: kątów, powierzchni, odległości, wymienia zastosowania poszczególnych rodzajów siatek kartograficznych w praktyce,
 opisuje główne rodzaje siatek kartograficznych;
Zastosowanie map w praktyce  orientować mapę za pomocą kompasu,
 posługiwać się klasyfikacją map ze względu na treść, szczegółowość, skalę i przeznaczenie,
 rozpoznać poszczególne rodzaje map;
Atmosfera, powietrze oraz zróżnicowanie jego temperatury
 wymienić główne składniki powietrza atmosferycznego,
 opisać zróżnicowanie temperatury i ciśnienia powietrza w przekroju pionowym,
 opisać warstwy atmosfery i wymienić różnice między nimi,
 wyjaśnić znaczenie ozonosfery dla życia na Ziemi;

Ciśnienie atmosferyczne i krążenie powietrza na Ziemi - wykazać zależność ciśnienia atmosferycznego od temperatury
powietrza,
 wymienić jednostki ciśnienia,
 wymienić nazwy przyrządów służących do pomiaru ciśnienia atmosferycznego oraz prędkości i kierunków wiatrów, odczytuje z mapy izobar ciśnienie atmosferyczne

Powstawanie i zróżnicowanie opadów atmosferycznych na Ziemi  posłużyć się terminami: wilgotność powietrza (bezwzględna), temperatura punktu rosy, kondensacja pary wodnej, jądro kondensacji,
 wymienić i rozpoznać rodzaje opadów i osadów atmosferycznych, wyjaśnić powstawanie chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych,
 opisać za pomocą mapy zróżnicowanie opadów na Ziemi;

Skład chemiczny oraz ruchy wód morskich i oceanicznych  wskazać na mapie cieśniny łączące oceany i główne morza,
 wskazać na mapie wybrane morza i zatoki,
 wskazać na mapie przykłady mórz otwartych i zamkniętych,
 wymienić główne składniki chemiczne wody morskiej;

Wahania stanów wody na rzekach kuli ziemskiej  opisać metody badań hydrologicznych,
 odczytać stan wody na wodowskazie,
 wymienić rodzaje zasilania rzek.

Wyświetleń: 0