Katalog

Dorota Bazydło, 2018-06-26
pisz

Awans zawodowy, Referaty

JĄKANIE

- n +

JĄKANIE


Opracowała: Dorota Bazydło

Dzieci najczęściej zaczynają mówić niepłynnie w okresie kształtowania się mowy.
W 85% przypadków jąkanie rozpoczyna się przed 8 rokiem życia. W tym wieku dziecko jest szczególnie narażone na występowanie zaburzenia, powstają, bowiem dysproporcje pomiędzy tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć. W tym okresie następuje gwałtowny wzrost słownictwa przy ciągle jeszcze mniejszej sprawności aparatu mowy i dlatego jest to okres krytyczny.
U niemal 80 % tych dzieci jąkanie ma łagodny charakter i ustępuje samoistnie, niestety są dzieci, u których zaburzenie nie ustępuje. Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być różne, często nieprzychylność i nieprawidłowa postawa najbliższego otoczenia i rodziny.
Jąkanie to zaburzenie, w którym głównym objawem są zaburzenia mowy objawiające się przeważnie niezamierzonym przerywaniem, "zacinaniem się", powtarzaniem wypowiedzi, zniekształcaniem sylab bądź całych słów.
Jąkanie to nie tylko zwykłe zaburzenie mowy, czy też powtarzanie sylab, to stan, który przejmuje kontrolę nad całym ciałem osoby jąkającej się, blokuje jej możliwość wypowiadania swoich myśli. Osoba jąkająca ucieka do układania czasami bardzo prymitywnych zdań z wyrazów które w danym momencie są do wypowiedzenia. Jąkanie "zamyka" osobowość osoby jąkającej się dla innych.
Definicje jąkania:
G. Andrews (1940) - jąkanie jest przerwą w normalnym rytmie mowy, podczas której jąkający wie dokładnie co chce powiedzieć, ale w tym momencie nie jest zdolny do wypowiedzenia tego w łatwy sposób z powodu mimowolnych powtórzeń, przeciągania lub przerywania wymawianej głoski lub sylaby.
Ch. van Riper (1982) - jąkanie to niezgodność równoczesnego i stopniowanego programowania ruchów mięśniowych potrzebnych do wytworzenia dźwięków mowy lub ich połączeń z następnymi dźwiękami w wyrazie. Przewidywanie trudności tego programowania może z kolei powodować walkę i reakcję unikania, które są wtórne, niestałe i wyuczone.
Bryngelson (1935) - jąkanie to niezależne od woli ludzkiej toniczne i kloniczne skurcze, które przerywają płynność wypowiedzi. Z czasem kojarzą się z nadmierną ilością energii nerwowej (wysuwanie języka, napięcie całego ciała, mrużenie oczu), które utrudnia swobodną ekspresję.
Istota jąkania wg Zbigniewa Tarkowskiego to:
J=f(N+R), gdzie:
J - jąkanie, N - niepłynność mówienia, R - reakcje towarzyszące niepłynności mówienia. A zatem jąkanie jest funkcją niepłynności mówienia i reakcji jej towarzyszących.
A. Mitrinowicz, M. Chęciek i in. - jąkanie to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
Etiologia jąkania:
1. Teorie rozwojowe
Jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy na skutek specyficznych czynników działających w tym okresie na dziecko. Dziecko w wieku przedszkolnym nie może jeszcze płynnie wyrazić swoich myśli, czasem przeszkadzają mu napięcia emocjonalne. Nieumiejętne postępowanie z dzieckiem może utrwalić niepłynność mowy. Dziecko karcone lub ciągle poprawiane, zaczyna odczuwać nieudolność swego wyrażania się i powtarza wyrazy tak długo, dopóki nie wypowie ich bez trudu. Ale często, im dziecko bardziej walczy, tym bardziej jąkanie pogłębia się, pojawia się coraz większy strach i wstyd.
Wg Johnsona niepłynność mowy (fizjologiczna) zdarza się u wszystkich dzieci, dlatego ważna jest reakcja osoby dorosłej, np. nazwanie fizjologicznej niepłynności jąkaniem, może utrwalić reakcję walki. Z kolei Van Riper sądzi, że początki jąkania wynikają z faktu, że układ nerwowy dziecka nie jest w stanie sprostać zbyt dużym wymaganiom otoczenia
2. Teorie organiczne
Jąkanie jest wynikiem różnic konstytucjonalnych lub neurologicznych w centralnym układzie nerwowym. Wyniki niektórych badań wskazują, że jest ono następstwem chorób, np. encefalopatii, epilepsji. Badacze wyróżniają dwie przyczyny jąkania: wewnętrzne (konstytucjonalne) dziecko dziedziczy neuropatyczne skłonności do jąkania oraz zewnętrzne, płynące z otocznia, np. szok, strach, choroba, przeciążenie.
3. Teorie neurotyczne
Jąkanie jest nerwicą. Występowania jąkania łączy się zazwyczaj ze stanami nadpobudliwości nerwowej. Uważa się, że opanowanie stanów emocjonalnych powinno doprowadzić do ustąpienia lub złagodzenia jąkania. Jąkanie staje się nerwicą, gdy zahamowania w mowie dojdą do świadomości mówiącego i zacznie on odczuwać lęk przed mówieniem.
4. Teorie psychologiczne
Jąkanie jest reakcją nabytą. Pojawić się może w wyniku zaburzeń emocjonalnych, zmian osobowości z powodu nieprzystosowania społecznego. Wśród czynników psychologicznych wymienia się: poczucie niepewności, lęk prze mówieniem, nadmierną samokontrolę procesu mówienia wraz z przewidywaniem trudności w mówieniu.
Rozwój jąkania:
I. Faza okresu przedszkolnego (od 2 do 6 roku życia).

W fazie tej wyróżnia się pewne cechy, które mogą świadczyć o jąkaniu, a to:
1. zaburzenia płynności mówienia mające charakter epizodyczny,
2. dziecko jąka się, gdy jest czymś zaskoczone,
3. występuje nadmiar powtórzeń,
4. koncentrowanie się na początkowej części wypowiedzi (np. sylabie lub wyrazie),
5. przerwy w mówieniu występują najczęściej wtedy, gdy pojawia się zaimek, spójnik lub przyimek,
6. dziecko nie zwraca uwagi na powtórzenia.

II. Faza młodszego wieku szkolnego,
w której daje się zauważyć to, że:

1. zaburzenie ma charakter chroniczny,
2. dziecko ma świadomość wady,
3. niepłynność (ząjąknienia) dotyczy głównych części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki),
4. mimo świadomości jąkania dziecko nie przejawia oznak zmartwienia z tego powodu,
5. jąkanie nasila się w sytuacji napięć nerwowych.

III. Faza wczesnego wieku młodzieńczego (od 8 roku życia),
w której zauważane są następujące cechy:

1. jąkanie pojawia się i zanika w zależności od sytuacji,
2. pewne głoski i wyrazy wyzwalają niepłynność mówienia (ząjąknienia, bloki),
3. szukanie słów zastępczych jako zabieg zabezpieczający przed porażką,
4. swoboda zachowań przy sporadycznie występującym lęku przed
mówieniem.

IV. Faza późniejszego wieku młodzieńczego aż do wieku dorosłego,
w której ujawniają się takie cechy, jak:

1. świadomość faktu jąkania i lęk przed wystąpieniem bloku,
2. obawa przed wymawianiem pewnych głosek lub wyrazów,
3. wprowadzenie wyrazów zastępczych,
4. unikanie nowych sytuacji,
5. oznaki lęku i zakłopotania.

Rodzaje jąkania:
Podział ze względu na rodzaj dominujących skurczy:
• jąkanie kloniczne,
• jąkanie toniczne,
• jąkanie kloniczno-toniczne.
Podział ze względu na lokalizację skurczy w aparacie mowy:
• jąkanie oddechowe,
• jąkanie fonacyjne,
• jąkanie artykulacyjne.
Skurcze najczęściej lokalizują się jednocześnie w dwóch, a nawet w trzech częściach aparatu mowy.
Podział na podstawie logofobii (lęku przed mówieniem):
• jąkanie preneurotyczne (brak logofobii),
• jąkanie neurotyczne (występuje logofobia).
Kluczowym momentem w rozwoju jąkania jest pojawienie się logofobii, co świadczy o patologizacji tego procesu.
Typologie jąkania:
Według A. Pruszewicza
1. Jąkanie fizjologiczne i rozwojowe - rozpoznawane, gdy w prawidłowym rozwoju mowy fizjologiczne powtarzanie sylab zostaje utrwalone i dołącza się do niego wtórne nadmierne napięcie i parcie mięśni artykulacyjnych w czasie mowy.
2. Jąkanie wywodzące się z mowy bezładnej - tachylalii, która jest pierwotna.
3. Jąkanie wywodzące się z zaburzeń prawidłowego rozwoju mowy.
4. Jąkanie jako następstwo wczesnodziecięcych uszkodzeń OUN.
5. Jąkanie pourazowe - po urazach psychicznych (lęk, przestrach), jak i fizycznych (urazy czaszkowo - mózgowe).
6. Jąkanie afatyczne u dorosłych i dzieci - rozpoznawane na podstawie odpowiednio zlokalizowanych uszkodzeń mózgowia. Szczątkowe objawy dysfatyczne często mogą występować pod postacią jąkania.
Według A. Mitrinowicz - Modrzejewskiej
1. Jąkanie czynnościowe - jako następstwo zmian czynnościowych w CUN, które wpływają na ruchowe mechanizmy oddychania, fonacji i artykulacji. Brak koordynacji w/w powoduje przyspieszenie tempa mowy, zaburzenia toru oddechowego i brak synchronizacji pomiędzy trzema aparatami. Występuje pod dwiema postaciami:
o jąkanie rozwojowe - w okresie kształtowania mowy
o jąkanie urazowe - po urazach psychicznych, czy fizycznych (to jąkanie występuje w postaci tonicznej)
2. Jąkanie organiczne - gdy dochodzi do zautomatyzowania czynnościowych form jąkania. Często powstaje jako następstwo szoku emocjonalnego. Cechą charakterystyczną jest jąkanie toniczne i dodatkowe występowanie współruchów.
Diagnoza jąkania się wg Z. Tarkowskiego:
Z . Tarkowski przyjmuje operacyjną definicję jąkania, która brzmi:
Jąkanie jest zaburzeniem komunikacji występującym w określonych sytuacjach, którego podstawowymi symptomami są niepłynność mówienia i logofobia oraz zmiany neuromięśniowe i wegetatywne.
Przyjmując tę definicję, aby zbadać jąkanie należy określić:
• nasilenie niepłynności mówienia,
• nasilenie logofobii,
• lokalizację współruchów i objawów wegetatywnych.
Opracowany przez Z. Tarkowskiego Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii (KNML) składa się z podręcznika i protokołów badań. W podręczniku można wyróżnić dwie zasadnicze części: diagnostyczną terapeutyczną. Uzupełnieniem części terapeutycznej są protokoły badań, zawierające informacje o pacjencie i jego jąkaniu. KNML służy do badania dzieci (powyżej 5 roku życia), młodzieży oraz dorosłych. Badanie przy pomocy KNML przeprowadza się z pacjentem lub jego opiekunem.
Sposób badania:
1. Kwestionariusz A - badanemu zadaje się 10 pytań określających sytuacje, w których występuje u niego niepłynność mówienia, np. rozmowa przez telefon, rozmowa z nauczycielem, odpowiadanie w klasie i ocenia się w czterostopniowej skali: nie jąkam się wcale, trochę się jąkam, często się jąkam, prawie zawsze się jąkam.
2. Kwestionariusz B - oceniana jest logofobia w dziesięciu wybranych sytuacjach w czterostopniowej skali: nie boję się mówić, trochę boję się mówić, boję się mówić (przeżywam strach), bardzo boję się mówić.
3. Kwestionariusz C - podsumowuje występujące u badanego objawy neuromięśniowe (np. współruchy), wegetatywne (np. czerwienienie, pocenie), psychologiczne (np. unikanie wzroku).
Podsumowanie punktów wyznacza poziom niepłynności mówienia i logofobii oceniany jako: niski (0-2 pkt), przeciętny (2-4 pkt) i wysoki (5-6 pkt).
Metody terapii jąkania:
W świecie oraz w Polsce stosuje się różne metody terapeutyczne jąkających się. Są one bardziej zróżnicowane w przypadku dzieci starszych, młodzieży i dorosłych.
• Echokorekcja - (Adamczyk) - metoda, której podstawą jest mówienie w sposób zsynchronizowany z własnym echem, opóźnionym o 0,1-0,3 s., w czasie którego jąkanie nie pojawia się, a tempo mówienia staje się zwolnione.

• Rytmizacja mówienia - polega na rytmicznym mówieniu sylabami wyrazów i całych zdań. Rytm można wyznaczyć za pomocą metronomu. Po opanowaniu rytmu i uzyskaniu skandowanej płynności spowolniała mowa zostaje stopniowo przyspieszona.

• Terapia oddechowa - istotą tej metody jest poszerzenie pojemności płuc, wypracowanie oddechu brzuszno- przeponowego oraz umiejętności posługiwania się podparciem oddechowym, rozumianym jako świadome zwolnienie fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych. Opanowanie tych czynności pozwala na płynne realizowanie wypowiedzi, które nie są zakłócone częstymi wdechami.

• Technika powolnego, przedłużonego mówienia - polega na przedłużaniu samogłosek, co daje w efekcie rozciąganie poszczególnych sylab w czasie. Redukuje to zająknięcia i pozwala wrócić do normalnego mówienia po opanowaniu techniki. Ważne jest robienie krótkich przerw pomiędzy zdaniami na zebranie myśli. Daje to rozciągnięte mówienie i prowadzi do redukcji jąkania.

• Technika jąkania się bardziej płynnego - (Ch. van Riper) - metoda oparta jest na 4 fazach:
 Identyfikacja - zanalizowanie objawów zająknięć, aby móc podjąć próbę ich redukcji.
 Odczulanie - redukuje sie lęk przed mówieniem i łagodzi emocje (poczucie winy, zakłopotanie).
 Modyfikacja - zachęcanie do zmniejszenia natężenia walki z jąkaniem i zaprzestanie mówienia wyrazów trudnych. Jąkający powinien mimo zająknięć w sposób świadomy mówić dalej to co chce powiedzieć, bez pauz i cofania się.
 Automatyzacja - pacjent utrwala nowo opanowany mechanizm mówienia, w którym swobodne jąkanie nie powoduje lęków.
• Technika przepływu powietrza - (M. Schwartz) - porównuje ją do sportu, w którym wyniki osiąga się przez systematyczne ćwiczenia. Terapia polega na ćwiczeniu wydobywania głębokiego westchnienia bez tworzenia głosu. Po kilku próbach wymawia się delikatnie sylabę, potem wyraz, zdanie. Słyszane wcześniej westchnienie zanika, a mowa staje się podobna do normalnej.
W omówionych po krótce metodach terapii nie wspomniano o muzykoterapii, logorytmice, o leczeniu farmakologicznym, hipnozie, czy też innych metodach niekonwencjonalnego leczenia.
Zmodyfikowany Program Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się wg M. Chęćka:
Terapia wg programu przeznaczona jest dla młodzieży i dorosłych, u których występują wtórne uwarunkowania psychiczne. Podstawą opracowania ogólnego zarysu terapii jest diagnoza stanu jąkania według Kwestionariusza Cooperów do Oceny Jąkania (KCOJ) oraz dodatkowych informacji z wywiadu. Sesje odbywają się 1-2 razy w tygodniu (po ok. 1 godz.), początkowo indywidualnie, a następnie w grupach 4-5 osobowych dobranych wg wieku pacjentów.
etap I
• diagnoza stanu jąkania
• zapoznanie pacjenta z podstawowymi zasadami mówienia
• ćwiczenia oddechu brzuszno-przeponowego, podparcia oddechowego (appoggio), głosowe, usprawniające miękkie, delikatne kontakty narządów mowy
etap II
• ćwiczenia delikatnego kontaktu narządów artykulacyjnych przy starcie mowy (szczególnie spółgłosek zwarto-wybuchowych, grup głoskowych trudnych fonetycznie do artykulacji, itp.)
etap III
• ćwiczenia miękkiego, przydechowego nastawienia głosu przy rozpoczynaniu wyrazów, fraz, zdań z samogłoskami w nagłosie
etap IV
• utrwalenie, automatyzacja i stosowanie w mowie potocznej opanowanych zasad mówienia
• harmonijne połączenie procesu mówienia z myśleniem
Kolejne etapy programu zmierzają do tego, aby maksymalnie zredukować napięte, skurczowe powtórzenia głosek czy sylab, nadmierne przeciąganie (głównie samogłosek), czy też przerwy w mówieniu poszerzone o współruchy mięśniowe. W czasie terapii stosuje się techniki psychoterapeutyczne, echokorekcję, socjoterapię.


Bibliografia
1. Dilling –OstrowskaE. Zaburzenia mowy. W: Czochańska J. (red) – Neurologia dziecięca. Warszawa 1985 PZWL
2. Kałużyński J. Jąkanie a trema. Warszawa 1971 PZWS
3. Spionek H. i Włodarski Z. Jąkanie. W: Żebrowska M. (red) – Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1986 PWN
4. Styczek I. Logopedia. Warszawa 1979 PWN
5. Szeląg E. Neurobiologiczne korzenie jąkania. Biuletyn Jąkanie 4/1996
6. Tarnowski Z. Jąkanie wczesnodziecięce. Warszawa 1997 WSiP
7. Tarnowski Z. Kwestionariusz niepłynności mówienia i logofobii.
8. Tarnowski Z. Psychoterapia osób jąkających się. Psychologia Wychowawcza 2/1987
9. A. Pruszewicz: Jąkanie, W: Foniatria kliniczna, PZWL, Warszawa 1992
10. A. Mitrinowicz – Modrzejewska: Jąkanie. Przyczyny i leczenie, PZWL, Warszawa 1952
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.