Katalog

Maciej Wierzchnicki, 2018-05-22
Słupsk

Historia, Artykuły

Pierwsze wolne elekcje

- n +

Pierwsze wolne elekcje

Elekcja Henryka Walezego
Dnia 7 lipca 1572 r. zmarł bezpotomnie ostatni król z dynastii Jagiellonów, Zygmunt August. Za życia króla postanowiono, że wyboru nowego władcy dokona szlachta w drodze tzw. wolnej elekcji. Określenie elekcja viritim („mąż w męża”) oznaczało, że w wyborach nowego władcy mógł uczestniczyć osobiście każdy polski i litewski szlachcic. Na okres bezkrólewia najwyższą władzę w państwie powierzono interrexowi – prymasowi. Pierwszym był Jakub Uchański. W styczniu 1573 r. zwołano sejm konwokacyjny, którego zadaniem było zabezpieczyć państwo do czasu wyboru króla, ustalić termin elekcji i sformułować pacta conventa. Na miejsce elekcji wybrano Kamień pod Warszawą.
O tron Polski starali się m.in. Iwan IV Groźny - car Rosji, Ernest Habsburg - syn cesarza, Henryk de Valois (Henryk Walezy) - brat króla Francji. W maju 1573 r. sejm elekcyjny spośród wielu kandydatów wybrał Henryka Walezego. Jednak warunkiem objęcia przez niego tronu było zaprzysiężenie najważniejszych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej. Ustalono, że:
- król nie mógł wprowadzić dziedziczności tronu,
- powinien zwoływać sejm co 2 lata,
- musiał przestrzegać wszystkich przywilejów szlacheckich,
- nie mógł bez zgody sejmu powołać pospolitego ruszenia, nakładać podatków, wypowiadać wojny i zawierać pokoju,
- szlachta miała prawo wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, gdyby nie dotrzymał któregoś ze zobowiązań.
Pierwszym królem, który podpisał powyższe zobowiązania, był Henryk Walezy. Stąd też dokument nazwano artykułami. Oprócz nich przyszły król musiał podpisać pacta conventa, czyli osobiste zobowiązania wobec Królestwa. Panowanie pierwszego króla elekcyjnego trwało krótko, opuścił Polskę, aby objąć tron we Francji.
Artykuły henrykowskie
1. Tron w Polsce nie jest dziedziczny. Król nie może wyznaczyć następcy. Po jego śmierci musi się odbyć wolna elekcja.
2. Król nie może wyprowadzić pospolitego ruszenia poza granice kraju.
3. Król ma obowiązek zwoływać sejm nie rzadziej niż co dwa lata.
4. Król powinien strzec pokoju między poddanymi wyznającymi różne religie.
5. Król ma obowiązek utrzymania wojska kwarcianego.
6. O wojnie i pokoju król może decydować tylko w porozumieniu z sejmem.
7. Przy podejmowaniu ważnych decyzji król powinien radzić się otaczających go senatorów.
8. W razie nieprzestrzegania przez władcę obowiązujących go praw poddani mogą mu wypowiedzieć posłuszeństwo.
Tego typu zobowiązania mieli podpisywać wszyscy wybierani elekcyjnie władcy.
Elekcja Stefana Batorego
Po ucieczce Henryka Walezego szlachta 15 grudnia 1575 r. obrała królem Annę Jagiellonkę, przeznaczając jej na męża księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego. Ich ślub odbył się 1 maja 1576 roku.
Batory szybko pokazał, że nie jest królem „malowanym”, jak sam o sobie mówił. W 1577 r., w wyniku działań wojennych, doprowadził do tego, że Gdańsk uznał jego królewską władzę. Jeszcze w 1576 r. zmarł cesarz Maksymilian II. Rozsypało się tym samym misternie konstruowane przymierze cesarza z Moskwą, co dla Batorego oznaczało dużą ulgę w przededniu planowanej wojny Rzeczypospolitej z Rosją o Inflanty, które car Iwan IV Groźny zajął prawie w całości w latach 1575-1577. Batory przeprowadził reformę wojskową: unowocześnił armię polską, tworząc piechotę wybraniecką, zaangażował oddziały saperskie do budowy mostów, sypania umocnień i drążenia podkopów. Ponadto kazał przygotować mapy, które ułatwiały prowadzenie walk na nieznanym terenie.
Wojna z Rosją
Wojna Rzeczypospolitej z Rosją trwała od roku 1579 do 1582. W 1579 r. Polacy zdobyli Połock. W 1580 r. wojska Batorego zajęły Wielkie Łuki, Chołm i Woroniec. W 1581 r. król uderzył na Psków, którego jednak nie udało się zdobyć. Rozpoczęto tam rokowania, które w 1582 r. doprowadziły do podpisania układów w Jamie Zapolskim. Postanowiono tam, że między Rzeczpospolitą a Rosją nastąpi 10-letni rozejm w działaniach wojennych. Rosja zwróciła Rzeczypospolitej zajęte wcześniej Inflanty i zrzekła się ziemi połockiej. Kraj ten w wyniku działań wojennych i akcji podejmowanych przez Szwedów został na ponad 120 lat odepchnięty od wybrzeży bałtyckich.

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.