Katalog Anna Przybylska, 2017-09-28 Bydgoszcz Pedagogika, Artykuły ROLA MUZYKOTERAPII W ROZWOJU DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄMuzyka jest z nami już od tysięcy lat, wzrusza nas, pobudza i uspokaja. To poprzez muzykę właśnie człowiek przekazuje swoje radości i smutki, nuci i śpiewa, pisze słowa do pięknych melodii. Nasz kontakt z muzyką zaczyna się już od najmłodszych lat, a nawet jeszcze wcześniej – liczne badania wykazują zdolności słuchowe płodu jeszcze w łonie matki. Muzyka ma wyjątkową zdolność wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę ekspresji emocji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. Dociera do naszej duszy, do podświadomości, działa na procesy fizjologiczne, na funkcje wegetatywne i motoryczne. Mówi się nawet, że muzyka łagodzi obyczaje… Od dawna także zwraca się uwagę na terapeutyczne właściwości płynące z muzyki. Osobiście bardzo lubię słuchać muzyki i nie wyobrażam sobie życia bez niej. Zdaję sobie sprawę z wielu pozytywnych aspektów, jakie daje nam obcowanie z różnymi rodzajami i gatunkami muzycznymi. Muzyka, słuchowiska muzyczne, piosenki związane są także z moją pracą oligofrenopedagoga. Na co dzień obcuję z osobami dotkniętymi niepełnosprawnoscią umysłową i fizyczną. Od samego początku mojej pracy zawodowej zwróciłam uwagę jak bardzo osoby z upośledzeniami pozytywnie reagują na muzykę, rytm, piosenki. Są doskonałymi odbiorcami, wspaniale potrafią wczuć się w dźwięki i bawić się nimi. Zwłaszcza przy zajęciach arteterapeutycznych zawsze towarzyszy nam muzyka, moi uczniowie bardzo często dopominają się wręcz włączenia magnetofonu. Raz w miesiącu także uczniowie SOSW Nr 1 im. Louisa Braille'a w Bydgoszczy uczestniczą wraz z nauczycielami w audycjach muzycznych organizowanych w Filharmonii Pomorskiej im. I.Paderewskiego w Bydgoszczy. Ta forma kontaktu z muzyką wpływa bardzo wyraźnie na uwrażliwienie i uspołecznienie, uczniowie bardzo żywo reagują na utwory muzyczne, sprawia im to dużą przyjemność. Dlatego w niniejszym artykule chciałabym przybliżyć odbiorcy jak ważnym czynnikiem w rozwoju i funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych umysłowo jest muzyka i muzykoterapia. Terapeutyczne działanie muzyki znane jest już od starożytności – już wtedy zauważono, że słuchanie muzyki wzbogaca osobowość i uwrażliwia. Termin muzykoterapia pojawił się jednak dopiero w XX wieku – około roku 1950 i pochodzi od słów musica (łac) – sztuka śpiewu i gry na instrumentach i therapeuein (gr.) – leczenie. Z medycznego punktu widzenia muzyka wywiera silnie pozytywny wpływ na psychikę człowieka, ponieważ wnika ona do najgłębszych warstw jego osobowości, ma działanie aktywizujące lub uspokajające a także spowalnia akcję serca, obniża ciśnienie krwi, reguluje oddech i obniża odczuwanie bólu. Już sama struktura muzyki, jej części składowe (rytm, melodia, wysokość, metrum, dynamika, nastrój, tempo, słowa pieśni), jej moc jako środka estetycznego zdolnego do wywołania stymulacji sensorycznej, jej zgodność z ludzkimi odczuciami – wszystko to czyni ją unikalnym środkiem leczniczym. W Polsce wyraźny rozwój tej dyscypliny nastąpił w latach 70-tych XX wieku za sprawą otwarcia Instytutu Muzykoterapii we Wrocławiu. Muzykoterapia definiowana jest jako forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka. W opinii Światowej Federacji Muzykoterapii, muzykoterapia jest sposobem wewnętrznej mobilizacji, zmierzającej do osiągnięcia lepszej jakości życia przez człowieka, stanu poczucia własnej wartości i szczęścia. Muzyka ma moc przekształcania osobowości, poprzez którą ujawnia się jakość życia. Z zagadnieniem jakości życia związana jest aktywizacja, czyli działanie. Pojęcie to zawiera w sobie dążenie do osiągnięcia sukcesu, poczucia mistrzostwa, kompetencji i siły. Muzyka może być istotnym źródłem doświadczenia owego mistrzostwa, szacunku i podziwu dla własnej osoby. Kontakt z muzyką poprzez słuchanie lub czynne jej uprawianie przyczynia się do pełniejszego rozwoju osobowości, szczególnie w sferze emocjonalnej, a także do wzmocnienia ego oraz szacunku dla własnej osoby. Wybitny norweski muzykoterapeuta Eden Ruud twierdzi, że muzyka wpływa na jakość życia w czterech obszarach: wzmacnia nasze poczucie witalności i świadomości ciała, stwarza możliwość sensownego działania, tworzenie muzyki daje poczucie przynależności do grupy, doświadczenie muzyki nadaje życiu poczucie koherencji. Zajęcia muzykoterapeutyczne mają cel leczniczy, terapeutyczny, zmierzający do korekcji zaburzonych funkcji, usunięcia napięć psychosomatycznych. Kolejnym celem są cele ogólnorozwojowe – poprzez dostarczaniu jednostce korzystnych doświadczeń poznawczych i emocjonalnych. Nie sposób też pominąć tutaj celu umuzykalniania pacjenta, który to dostarcza mu wrażeń estetycznych i możliwość przeżywania piękna. Muzykoterapeuta pracuje z pacjentami przy pomocy gier, zabaw, ćwiczeń muzycznych i wybranych fragmentów utworów. Zamierzonym efektem końcowym terapii ma być poprawa samopoczucia, nastroju, usunięcia lęku, odreagowanie napięcia, pobudzenie wyobraźni czy po prostu relaks. Podczas muzykoterapii stosuje się różne metody terapeutyczne: odreagowująco-wyobrażeniowe i aktywizujące emocjonalnie – muzyka jest tu środkiem intensyfikującym proces wyobrażeniowy, wyzwala wyobrażenia i wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych , co sprzyja wyzwoleniu zablokowanej energii emocjonalnej; treningowe – metody oparte na treningu autogennym polegające na uczeniu się usuwania napięcia psychofizycznego; relaksacyjne – stosowane w różnych dziedzinach medycyny, mające oddziaływać odprężająco na stan psychiczny i jednocześnie obniżać wysokie ciśnienie; komunikatywne – związane z uczeniem komunikacji społecznej; w trakcie różnych zadań muzycznych pacjenci uczą się nowych zachowań społecznych i emocjonalnych; kreatywne w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej przy pomocy prostych form muzycznych; psychodeliczne, ekstatyczne, estetyzujące, kontemplacyjne – metody wywołujące intensywne przeżycia piękna, np. uczucia wzniosłości przy słuchaniu muzyki organowej Jednym z działów muzykoterapii jest meloterapia, czyli terapia śpiewem, który jest najbardziej naturalną i organiczną formą czynnego uprawniania muzyki. Jednym z pierwszych kontaktów dziecka z muzyką jest jego własny śpiew, a najprostszą formą muzyczną – piosenka „wykonywana” własnym, żywym instrumentem. W terapii tej ważnym jest by pobudzić czy zrekonstruować sferę emocjonalną. Stosuje się tutaj często pieśni ludowe, pieśni artystyczne o nastroju optymistycznym, refleksyjnym oraz ćwiczenia melodyczno-rytmiczne. W choreoterapii dąży się do tego, aby ruch taneczny wpłynął na poprawę w zakresie funkcjonowania społecznego a także na podniesienie sprawności psychomotorycznej. Program ten składa się z tańca, ćwiczeń muzyczno-ruchowych, zabaw rytmicznych, ćwiczeń oddechowych, rozluźniających i korygujących postawę ciała. Choreoterapia oddziaływuje na różne sfery aktywności, angażując jednocześnie analizator słuchowy, ruchowy, wzrokowy i dotykowy, wpływa na sferę kontaktów społecznych, pomaga wyzbyć się izolacji, poprawia sprawność fizyczną, koncentrację uwagi, dostarcza przeżyć estetycznych i pozwala na uzewnętrznianie swoich nastrojów. Muzykoterapia przybiera najczęściej formę terapii aktywnej, co ma swoje uzasadnienie we właściwościach psychiki dziecka. Ekspresja muzyczna poprzez gest, ruch, śpiew jest znacznie bliższa dziecku niż człowiekowi dorosłemu, gdyż stanowi naturalny czynnik jego życiowej aktywności. Psychiczny świat dziecka niepenosprawnego jest jeszcze niedostatecznie rozwinięty lub patologicznie zmieniony i dlatego oddziaływania pozawerbalne mają większe znaczenie niż próby leczenia przy użyciu słów. Muzykoterapia dziecięca ma szerokie zastosowanie w neuropsychiatrii, zwłaszcza w przypadkach opóźnień w rozwoju, u osób z uszkodzeniami mózgu, autyzmie, w nerwicach, dzieci z dysfunkcjami wzroku i słuchu, a także ogólnie w pediatrii dla celów profilaktycznych. Leczenie muzyką ma na celu przywrócenia, utrzymania i poprawy zdrowia zarówno psychicznego jak i fizycznego, usunięcie negatywnych nawyków (np. wyrywania włosów, zachowań agresywnych itp.) oraz doprowadzenie do zmniejszenia zależności dziecka od innych osób i wyuczenia go wykonywania konstruktywnych czynności. Prace badawcze dowodzą, że muzykoterapia stosowana u osób z niepełnosprawnością intelektualną rozszerza się znacznie bardziej niż w jakichkolwiek dziedzinach, a nawet okazuje się najważniejszą formą terapeutyczną i środkiem diagnozy. Ponadto muzyka przyczynia się także do uzupełnienia i wzmocnienia celów postawionych przez inne terapie i dyscypliny, np. logoterapia, pedagogikę specjalną, fizykoterapię, terapię zajęciową, arteterapię. Dzięki muzyce: można doprowadzić do bezpośredniego kontaktu o podłożu psychofizjologicznym z osobami, z którymi wszelki kontakt jest utrudniony, wzmocnić relacje klient-terapeuta, ułatwić ekspresję osobom, które nie posługują się mową lub mają ograniczenia w sprawnościach językowych, dostarczyć okazji do przeżyć, które mogą zmotywować do uczenia się i poprawy funkcjonowania jednostki, stworzyć możliwość pozytywnych, korzystnych i przyjemnych doświadczeń społecznych, niedostępnych w inny sposób, rozwinąć świadomość własnej osoby, innych osób i otoczenia, co poprawia funkcjonowanie na wszystkich poziomach, podnosi dobre samopoczucie, pobudza do samodzielnego życia. Jako nauczyciel tyflooligopedagog pracujący na co dzień z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie i z dysfunkcją wzroku, mogę stwierdzić, że muzykoterapia jest czymś nieodzownym dla moich wychowanków. Niezwykle żywo reagują na muzykę, zabawy ruchowe i wszelkiego rodzaju zajęcia rytmiczne. Przy każdej okazji umożliwiam moim uczniom kontakt z muzyką – często słuchamy piosenek, wyklaskujemy rytm, organizujemy zajęcia z chustą terapeutyczną przy muzyce, uczęszczamy regularnie na comiesięczne koncerty w Filharmonii Pomorskiej. Obserwuję bardzo dobry wpływ audycji muzycznych i koncertów na rozwój uczniów. Muzyka jest tu ewidentnie silnie działającym bodźcem dostarczającym uczniom pozytywnych odczuć, rozbudza w nich radość i chęć uczestniczenia w zabawach ruchowych. Niejednokrotnie dla poszczególnych uczniów to właśnie szkoła jest miejscem, dzięki któremu po raz pierwszy mieli kontakt z muzyką na żywo, z wyjściem do filharmonii czy opery. Sam fakt odświętnego stroju, rozmowy na temat wyjścia na koncert sprawia wielkie podniecenie i radość. Bezpośredni kontakt z żywą muzyką daje niesamowite wrażenia estetyczne – słuchowe, wzrokowe czy emocjonalne, które wzmagają wartość i intensywność przeżycia. Uczniowie niezwykle żywo reagują na sztukę, zwłaszcza na dialog z artystami, włączają się do zabaw muzycznych, wyklaskują rytm, tańczą i śpiewają – oczywiście na miarę swoich możliwości. Każde takie wyjście jest też bardzo pozytywnie odbierane przez samych rodziców, którzy nie zawsze mogą uczestniczyć w życiu kulturalnym. Dzieci w ten sposób także uspołeczniają się, nabierają pożądanych kulturowo nawyków, potrafią zachować się w miejscach użyteczności publicznej. Nasi uczniowie korzystają także z tzw. Sali Doświadczania Świata, gdzie głównym celem organizowanych tam zajęć jest stwarzanie możliwości odbierania nowych bodźców, wzbogacanie doświadczeń oraz miłe spędzanie czasu w atmosferze relaksu. Modzież naszego Ośrodka bardzo chętnie korzysta z tych zajęć – oprócz doznań dotykowych i wzrokowych nieodzownym elementem jest tez podkład muzyczny z muzyką relaksacyjną. Bardzo często relaksację przy muzyce wzbogacam obrazami, które pokazuję przy pomocy projektora multimedialnego, opowiadanymi bajkami terapeutycznymi, a także olejkami eterycznymi. Głównym celem tych zajęć jest rozwijanie procesów poznawczych (pamięci, koncentracji uwagi i myślenia), rozwój społeczny, aktywizowanie do działania a także rozładowanie napięć poprzez śpiew i wspólną zabawę. Od wielu lat wychowankowie Ośrodka Szkolno-Wychowawczego im. L.Braille’a mają możliwość uczestniczenia w comiesięcznych koncertach w bydgoskiej Filharmonii Pomorskiej. Tematyka tych spotkań jest związana z porą roku czy świętami, a prowadzący ma zawsze przygotowanych szereg zagadek, piosenek i konkursów dla zgromadzonych. Nasza młodzież bardzo lubi brać udział w tych muzycznych zajęciach i aktywnie w nich uczestniczy. Poszczególne audycje muzyczne różnią się tematyką oraz założeniami dydaktycznymi. Są to m.in.: muzyka ilustracyjna – audycje przedstawiają dzieciom możliwości ilustracyjne muzyki, wiążą się z pozamuzycznymi treściami; treści emocjonalne w muzyce – audycje mają uwrażliwiać dzieci na wyraz muzyki, zmienność nastrojów; polska muzyka ludowa – wprowadzenie do rozumienia zjawiska muzyki narodowej; tańce – audycje mają prezentować tańce polskie, jak i innych narodów; głosy ludzkie, instrumenty, zespoły – w tych audycjach chodzi o uwrażliwienie na barwę instrumentów, głosów, zespołów oraz zwrócenie uwagi na rodzaje wykonawstwa muzycznego; podstawowe elementy muzyki – audycje kształcą wrażliwość na rodzaj melodii, rytmu, harmonii, barwy; twórcy muzyki – audycje tego typu mają na celu kształcenie szacunku dla pracy twórcy oraz zapoznanie z kilkoma nazwiskami i utworami wybitnych kompozytorów Obserwując moich uczniów mogę stwierdzić, iż uczęszczanie na comiesięczne audycje muzyczne do Filharmonii Pomorskiej ma bardzo pozytywny wpływ na ich funkcjonowanie. Młodzież bardzo chętnie uczestniczy w tych spotkaniach, przeżywa każdy koncert i nuci jeszcze długo poznane piosenki. Muzyka w sposób dynamiczny zmienia słuchacza, przekazuje napięcia, pobudza do działania, do skupienia uwagi, skłania do wzruszeń. W odróżnieniu od innych rodzajów sztuki – muzyka trafia do człowieka bez konieczności przeprowadzenia analizy intelektualnej jej treści. Nie przypadkowy, lecz cykliczny udział w audycjach muzycznych, jednej z kilku form upowszechniania muzyki wzbogaca wrażliwość i osobowość dziecka, zwłaszcza z niepełnosprawnością intelektualną oraz wpływa relaksacyjno-terapeutycznie. Muzyka sprzyja emocjonalnemu wyrażaniu uczuć, stwarza atmosferę radości, inspiruje ekspresję każdego ucznia. Wyobrażenia muzyczne wiążą się ze spostrzeżeniami i przypomnieniami. Im uczeń miał więcej doświadczeń słuchowych, tym jego wyobraźnia muzyczna staje się bogatsza i sprawniejsza. Edukacja muzyczna niewątpliwie ma duży wpływ na rozwijanie wrażliwości uczuć. Radość obcowania dziecka z muzyką jest wielostronna, powstaje podczas słuchania muzyki. Potrzeba przeżyć emocjonalnych realizuje się w przeżyciach estetycznych. Pobudzona jest tutaj aktywność i radość uczniów - bo to ona właśnie jest naturalną potrzebą psychiki człowieka. Uczucia wychowanków uwidoczniały się w ruchach ciała, gestach i mimice twarzy. Wyrażali swoje przeżycia emocjonalne poprzez działania ekspresyjne. Fakt aktywnego muzykowania sprzyjał percepcji muzyki. Edukacja muzyczna wpłynęła na usprawnienie procesów myślowych, wzbogaciła spostrzeżenia, wydłużył się czas koncentracji uwagi – uczniowie zapamiętali niektóre nazwy instrumentów muzycznych – fortepian, skrzypce, trąbka, pojęcia muzyczne – koncert, solo, duet oraz fragmenty piosenek. Mieli możliwość obcowania z artystami – muzykami oraz muzyką na żywo. Słuchanie dzieł muzycznych dostarczyło uczniom doznań słuchowych, co miało wpływ na kształtowanie pamięci i wyobraźni muzycznej. Spotkania z muzyką odegrały także zasadniczą rolę w rozwoju społecznym moich uczniów. Uczestniczyli oni przecież w życiu kulturalnym, przebywali w ośrodku kultury, starali się pamiętać o używaniu zwrotów grzecznościowych, o odświętnym stroju, przestrzegali zasad kulturalnego i bezpiecznego zachowania się w miejscach publicznych. Nawiązywali nowe relacje i integrowali się z innymi uczniami przybyłymi na koncert. Muzyka ma nieoceniony pozytywnie wpływ na rozwój społeczny, ułatwia kontakty z rówieśnikami. Powoduje, że lepiej funkcjonują oni w grupie, potrafią współdziałać i wzajemnie sobie pomagać. Spotkania z muzyką rozluźniły napięcia uczniów, pobudziły ich do działania oraz dały poczucie radości. Cykliczne spotkania z muzyką były zajęciami pozaszkolnymi, miały działanie rewalidacyjne, skierowane na cały organizm, zwłaszcza na sferę poznawczą i emocjonalną. Służyły poprawie samopoczucia, nastroju, pokonaniu lęku i pobudzeniu wyobraźni. Trwały tyle samo czasu, co jednostka lekcyjna, dlatego łatwiej było uczniom uczestniczyć w tej formie upowszechniania muzyki, zwłaszcza że słuchanie muzyki przeplatane było śpiewem, klaskaniem, tupaniem czy udziałem w zajęciach muzyczno-ruchowych na estradzie. Systematyczne uczestniczenie uczniów w spotkaniach muzycznych pozwoliło na kształtowanie nawyków tak potrzebnych do funkcjonowania w codziennym życiu. Muzyka bezsprzecznie posiada wiele zalet, działa jak specyficzne lekarstwo, jest ogólnie lubiana i pozytywnie odbierana. Każdy z nas znajdzie odpowiedni rodzaj muzyki dla odprężenia, pobudzenia czy po prostu dla miłego spędzenia czasu. Muzyka przenika bariery intelektualne, emocjonalne i motoryczne. Pomaga pełniej przeżywać wszystkie uczucia, jest jednym z czynników wielostronnego rozwoju osobowości dziecka. Zwłaszcza bezpośredni kontakt z muzyką poprzez koncerty czy audycje muzyczne wspomaga rozwój uczniów z niepełnosprawnością umysłową, dostarcza wielu bodźców wzrokowych, słuchowych i emocjonalnych, które podnoszą intensywność tego przeżycia. Świat dźwięków uspokaja, uczy wrażliwości, a także rozwija zainteresowania i pozwala odkrywać nowe umiejętności. Zajęcia muzykoterapeutyczne są na pewno potrzebną i wartościową formą spędzenia czasu przez osoby z upośledzeniem intelektualnym. Literatura 1. Gulińska-Grzeluszka D., Muzykoterapia dzieci agresywnych, Łódź 2009. 2. Kielin J. (red.), Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, Gdańsk 2002. 3. Lewandowska K., Muzykoterapia dziecięca, Gdańsk 1996. 4. Natanson T., Wstęp do nauki o muzykoterapii, Wrocław 1979. 5. Przychodzińska-Kociczak M., Muzyka i wychowanie, Warszawa 1979. 6. Szulc W., Sztuka w służbie medycyny. Od antyku do postmodernizmu, Poznań 2001. Opracowała Anna Przybylska Wyświetleń: 0
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |