U schyłku XVI wieku nastąpił kryzys Imperium Ottomańskiego. Zaczęły występować objawy przesilenia w strukturze gospodarczej. Kryzys przybrał charakter ekonomiczny i skarbowy. Nie mogły być ściągane podatki w niezbędnej ilości. Niedobory skarbowe starano się pokrywać łupami wojennymi, które jednak można było zdobywać jedynie przy pomocy dobrze uzbrojonego i wyszkolonego wojska, a na nie właściwie brakowało środków.
Imperium Ottomańskie w XV i XVI wieku to państwo na wskroś militarne, podporządkowane zadaniom wojennym. Było ono krajem feudalnym o ustroju monarchii absolutnej. Rządy w państwie sprawował sułtan posiadający władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a także religijną. To właśnie on regulował całokształt praw i obowiązków poddanych. Za Sulejmana II skodyfikowano przepisy administracyjne i podatkowe w jeden zbiór zwany kanun. W swych rządach Sułtan posługiwał się dwiema instytucjami: kolegium doradców (divan) i pewnego rodzaju rada państwa i rząd (zw. Wysoka Porta – Bab i Ali) złożone z ministrów mianowanych i odwoływanych przez monarchę. Na czele rządu Wysokiej Porty stał wielki wezyr. Jego zastępcą w przypadku wojny był kajmakam. Wielki wezyr mógł również sprawować funkcję naczelnego wodza w czasie wojny. Sekretarzem wezyra, a następnie szefem urzędu pieczęci Porty był kiahia bej. Był on również marszałkiem dworu wielkiego wezyra. Jednym z głównych ministrów Porty był również reis-efendi (minister spraw zagranicznych). Intendentem finansów był defterdar, ministrem floty i żeglugi kaputan pasza. Funkcję ministra sprawiedliwości sprawował czawusz pasza. Najwyższym sędzią w mieście był kadi. Najwyższym dostojnikiem islamu w Turcji był wielki mufti Stambułu, który nie wchodził jednak w skład rządu ani diwenu. Mimo to jego rola w sprawach państwowych była doniosła. Bardzo ważne funkcje w dziedzinie kontaktów z przedstawicielami państw obcych przybyłych do Stambułu sprawował wielki dragoman. Państwo dzieliło się na 3 główne prowincje: Anatolię (w Azji Mniejszej), Rumelię (na Półwyspie Bałkańskim) i Bośnię, którymi zarządzali bejlerbejowie. Prowincje dzieliły się na tzw. paszałyki zarządzane przez paszów, te zaś z kolei na sandżaki (vhorągwie), zarządzane przez sandżakbejów. Najmniejszymi jednostkami kierowali subaszi. Funkcje zarządcy danej jednostki administracyjnej otrzymywano od sułtana przeważnie za zasługi wojenne. W Turcji istniała sprzedaż urzędów.
Siła zbrojna państwa Osmanów w XVI wieku opierał się na regularnym zawodowym wojsku. Na przełomie XV i XVI wieku wprowadzono przymusowy pobór dzieci chrześcijańskich, poddanych sułtana. Chłopcy ci byli wychowywani w islamie, otrzymywali znakomite wyszkolenie wojskowe wraz z licznymi przywilejami. Tworzyli zakon rycerski, obowiązywał ich bowiem celibat (janczarowie). Obok janczarów w skład armii tureckiej wchodzili także dawni sipahi, czyli kawaleria, artyleria, saperzy, specjalne oddziały dywersyjne oraz oddziały dostarczane przez wasali.
Specyfika ustroju feudalnego Turcji wywodziła się z muzułmańskiego prawa feudalnego (szariat), które głosiło, że cała ziemia jest własnością Allaha, a z polecenia Boga dysponuje nią kalif lub sułtan, namiestnik Allaha. Teoretycznie więc nikt z ludzi nie był właścicielem ziemskim lecz swego rodzaju użytkownikiem i dzierżawcą ziemi. Ziemia w państwie tureckim dzieliła się na 3 grupy: miri – dobra państwowe, wakf – majątki fundacji religijnych, mulk – chłopskie posiadłości prywatne. Pogląd o boskiej własności ziemi sprawił, że nie istniała tu klasa wielkich właścicieli ziemskich czy arystokracji. Nie istniały żadne przesądy rasowe czy społeczne. W dobrach wakf i mulk produkcja opierała się na pracy chłopów-poddanych (raja – stado). Położenie raja było bardzo ciężkie: ludzie ci obciążeni zostali licznymi daninami, powinnościami i usługami. Nie podlegali jednak jurysdykcji swych panów. W państwie Ottomańskim dochodziło do powstań ludowych, przede wszystkim we wschodniej Anatolii (powstanie Nur Alego w 1518 roku, Dżełała w 1519 roku, Kodży Sogłun-Ogłu 1525-1526). Hasła społeczne występowały równocześnie z hasłami religijnymi. W Turcji posługiwano się pracą niewolników. Istniejący system lenny nie sprzyjał rozwojowi sił wytwórczych, hamował rozwój gospodarki. Tu należy szukać przyczyn upadku potęgi i znaczenia Turcji w końcu XVI wieku. W Turcji istniała tolerancja religijna w stosunku do ludności krajów podbitych. W XV i XVI wieku rozwijała się kultura turecka. Poezja, czerpiąca wzory z Persji przeżywała prawdziwy złoty wiek. Rozwijała się również historiografia turecka i geografia. Okres świetności przeżywała architektura osmańska o kierunku przede wszystkim sakralnym. Powstały wspaniałe meczety takie jak w Stambule oraz w Adrianopolu, których twórcą był Sinan.

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0