Katalog

Maciej Wierzchnicki, 2017-06-13
Słupsk

WOS, Artykuły

Konstytucyjny status jednostki w myśl postanowień konstytucji z 1997 roku

- n +


Punktem wyjścia jest poruszona we wstępie konstytucji zasada godności człowieka. Art. 30. określa godność człowieka jako:
1. przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka
2. źródło wolności i praw człowieka i obywatela
3. nadaje godności prymat nienaruszalności
4. ustanawia po stronie wszystkich władz publicznych obowiązek poszanowania godności człowieka i jej ochrony
Źródłem godności jest prawo naturalne nie stanowione. Wszystkie unormowania prawne muszą to respektować. Zasada godności jest nienaruszalna. Nie może zrzec się jej sam zainteresowany, ale nie może znieść jej ani jej ograniczyć ustawodawca. Godność przysługuje człowiekowi zawsze, niezależnie od jego postępowania. Niedopuszczalne jest jakiekolwiek różnicowanie godności, niezależnie od rasy, narodowości, obywatelstwa, płci lub wykształcenia. Wszystkie akty normatywne muszą być interpretowane w zgodzie z zasadą godności. Godność człowieka wymaga również pozostawienia mu pewnej sfery autonomii i wolności, co oznacza, że nie wolno człowieka stawiać w sytuacji, która może godność człowieka naruszyć.
Inna zasadą, którą omawia art. 31. konstytucji jest zasada wolności. Konstytucja określa wolność jako zakaz zmuszania jednostki do czynienia czegoś, czego nie nakazuje prawo.
Zasada następstwa wynikająca z art. 32. dotyczy istoty równości. Ustawa zasadnicza określa:
1. zasadę równości wobec prawa
2. zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne
3. zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny
Tytuł II rozdziału konstytucji: Wolność. Prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Określa takie prawa i obowiązki, które przysługują każdej osobie będącej pod władzą III oraz takie prawa i wolności, które przysługują wyłącznie obywatelom Polski. Konieczne jest więc rozróżnienie: obywatel i cudzoziemiec. Art. 34. ustala, że obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (prawo krwi). Inne możliwości nabycia obywatelstwa:
1. z mocy prawa
2. uznanie obywatelstwa na mocy decyzji administracyjnej poddanej kontroli NSA cudzoziemca, który stale mieszka w Polsce
3. nadanie obywatelstwa na mocy postanowienia prezydenta RP
Obywatelstwo można utracić tylko na podstawie wniosku zainteresowanej osoby. Niedopuszczalne jest natomiast pozbawienie obywatelstwa wbrew woli zainteresowanego. Ponieważ konstytucja jest aktem określającym statut jednostki w państwie tym samym adresatem zawartych w niej praw i wolności jednostki są władze publiczne tzn. wszelkie organy i instytucje o państwowym bądź samorządowym charakterze. Poszczególnym prawom i wolnościom obywateli odpowiadają obowiązki ze strony państwa. Jest rzeczą oczywistą, że we współczesnym świecie nie mogą istnieć prawa i wolności jednostki o charakterze absolutnym. Art. 31. konstytucji dopuszcza ograniczenie praw i wolności w dwóch aspektach:
1. w aspekcie formalnym ograniczenia mogą być ustanowione tylko przez ustawę
2. w aspekcie materialnym ograniczenia mogą dotyczyć następujących wartości:
• bezpieczeństwa państwa
• porządku publicznego
• środowiska naturalnego
• zdrowia publicznego
• moralności publicznej
• wolności i praw innych osób
Przytoczone określenia mają charakter bardzo ogólny, w praktyce każde ograniczenie może dotyczyć jednego z sześciu podanych zakresów, dlatego ustanowiona została zasada ograniczania ograniczeń. Zasada ta współtworzona jest przez dwa czynniki:
1. przez zasadę proporcjonalności – zakłada, że ograniczenia nie mogą przekraczać zakresu niezbędnego oraz, że musi istnieć równowaga pomiędzy interesem publicznym a ograniczeniem praw i wolności
2. przez zasadę istoty poszczególnych praw i wolności – koncepcja ta opiera się na założeniu, że w ramach każdego konkretnego prawa jest pewien rdzeń, którego już ograniczać nie wolno.

Szczególnym ograniczeniem praw i wolności człowieka jest stan nadzwyczajny. Konstytucja z 1997 r. wprowadza trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych: stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej.
Kwestie głębokości ograniczania praw i wolności regulują międzynarodowe dokumenty, w tym Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ratyfikowany przez Polskę w 1977 r. oraz Europejska Konwencja Praw Człowieka ratyfikowana przez Polskę w 1992 r.
Art. 38 – 76 konstytucji określają szczegółowe prawa i wolności jednostki. Każdy przepis w tej dziedzinie musi być rozumiany jednocześnie jako prawo podmiotowe tzn. konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych. Może być ujęte jako obowiązek powstrzymania się władz od działań utrudniających korzystanie jednostce z jej praw lub też umożliwiać władzy publicznej pomoc w realizacji jej praw.
Jako wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych ustawodawstwo państwowe musi tworzyć ramy pozwalające jednostce korzystać z jej praw. Przez prawa i wolności osobiste rozumie się prawa człowieka, podmiotem jest ich więc każdy człowiek będący pod władzą państwa polskiego. Katalog tych praw zawiera:
1. prawo do życia
2. nietykalność osobistą, która obejmuje w szczególności: zakaz poddawania eksperymentom medycznym bez dobrowolnej zgody, zakaz poddawania torturom, poniżającemu traktowaniu i karom cielesnym, zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem spraw regulowanych przez ustawę, zasadę nienaruszalności mieszkania
3. prawo do sądu
• w szczególności prawo do sądu odnoszące się nie tylko do procedury karnej ale też wszystkich, w których jednostka uczestniczy
• prawo do obrony; z prawem do rzetelnej procedury sądowej wiążą się konstytucyjne zasady odpowiedzialności prawnej: domniemanie niewinności, wyłączenie przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości oraz zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw nieściganych z powodów politycznych, nie ma zarzutu bez podstawy prawnej, nie ma kary bez podstawy prawnej, prawo do ochrony prywatności, wolność przemieszczania się
Wszystkie te wolności podlegają prawnemu ograniczeniu określonemu w ustawie. Dotyczą przede wszystkim postanowień sądowych i ograniczeń stanu nadzwyczajnego. Natomiast charakter bezwzględny mają: zakaz banicji i zakaz ekstradycji.
4. wolność sumienia i religii, w aspektach:
• wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego wyboru; oznacza to także prawo do prowadzenia życia w zgodzie z przesłankami wyznawanej religii
• swoboda uzewnętrzniania religii indywidualnie lub zbiorowo, publicznie lub prywatnie
• swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu
• prawo osób wierzących do korzystania z religii tam gdzie się znajdują
• prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania zgodnie ze swoimi przekonaniami
5. wolność wyrażania poglądów i opinii
6. prawo uzyskania w RP azylu lub prawa uchodźcy

Osobny katalog tworzą prawa i wolności osobiste:
1. prawo do udziału w życiu publicznym
• prawo głosowania w wyborach i referendach
• prawo kandydowania w wyborach
• prawo inicjatywy ustawodawczej
• prawo dostępu do służby publicznej
• prawo do uzyskania informacji na temat pracy organów władzy publicznej i osób pełniących funkcje publiczne
• prawo składania petycji, skarg i wniosków
2. wolność zgromadzeń
3. wolność zrzeszania się

Kwestie ekonomiczne, socjalne i kulturowe:
1. prawo własności; konstytucja w tym zakresie wprowadza rozróżnienie: z jednej strony uważa własność za jedną z podstaw gospodarki rynkowej, z drugiej konstytucja gwarantuje prawo własności jako jedno z praw każdego człowieka. Poza ustanowieniem ogólnej zasady równej dla wszystkich, konstytucja w kwestii prawa własności wprowadza trzy zasady szczegółowe:
• przymusowe pozbawienie własności jest możliwe tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
• ograniczenie własności może nastąpić tylko w drodze ustawy
• przepadek rzeczy może nastąpić tylko na prawie prawomocnego ustanowienia sądu
2. swoboda działalności gospodarczej
3. uprawnienia pracownicze
4. prawo do zabezpieczenia społecznego (renty, emerytury)
5. prawo do ochrony zdrowia
6. prawo do nauki

Konstytucja ustanawia zasady polityki państwa w innych dziedzinach życia społecznego:
1. opieka i ochrona małżeństwa, macierzyństwa i rodziny
2. opieka weteranów wojennych
3. prowadzenie polityki zaspokajającej potrzeby mieszkaniowe, zapobieganie bezdomności
4. ochrona konsumentów przez działaniami zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu

Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa. Są tez dwie inne procedury:
1. skarga konstytucyjna – obywatel może ją wnieść do Trybunału Konstytucyjnego
2. Rzecznik Praw Obywatelskich


Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.