UNIWERSYTET WARSZAWSKI
POMAGISTERSKIE STUDIUM LOGOPEDYCZNE



MGR KATARZYNA TENDAJ

DZIECKO Z AUTYZMEM- DIAGNOZA I TERAPIA




Praca dyplomowa
Napisana pod kierunkiem
Dra Krzysztofa Szamburskiego







Warszawa 2009
SPIS TREŚCI

Wstęp………………………………………………………………………….…….3
Rozdział I
Autyzm dziecięcy jako całościowe zaburzenie rozwojowe
1.1 Autyzm wczesnodziecięcy…………………………………………………….4
1.2 Charakterystyka cech mowy dziecka autystycznego……………………..10
Rozdział II
Diagnoza logopedyczna dziecka autystycznego
2.1 Rozwój psychoruchowy dziecka……………….………….…………………18
2.2 Rozwój mowy……………………….……………………….……………….…20
Rozdział III
Program postępowania terapeutycznego…………….….…………….……..23
Zakończenie…………………………….……………………..…………………...29
Aneks…………………………………………….……………….…………………31
Bibliografia……………………………………….…………………….…………..38






WSTĘP
Dziecko autystyczne z powodu zaburzeń percepcyjnych postępuje niezgodnie z wzorcami zachowania. Zaburzony układ sensoryczny sprawia, że dzieci te odbierają zniekształcony świat i wybierają uwięzienie we własnym wnętrzu, niż walkę z obcym otoczeniem. Bez dokonania zmian w systemie percepcji są skazane na porażkę, na samotność i odrzucenie. Zachowania autystyczne mogą uniemożliwiać jakikolwiek rozwój dziecka. Brak bodźców z zewnątrz może spowodować pogłębienie się zjawiska zamykania się w sobie. Aby stwierdzić występowanie autyzmu u małego dziecka bierze się pod uwagę współwystępowanie zaburzeń w trzech następujących sferach jednocześnie:
– funkcjonowanie społeczne,
– komunikacja,
– sztywne zachowania.
Z badań dotyczących rozwoju dzieci z autyzmem wynika, że wiele objawów można zaobserwować w ich pierwszym roku życia. Najszybciej dostrzegany jest regres w porozumiewaniu się. Dziecko przestaje mówić lub komunikuje się coraz gorzej, używając mniejszej liczby słów. Następuje wycofanie z kontaktów społecznych i izolowanie się. Pojawia się sztywność w zachowaniu, dziecko wyraża sprzeciw wszelkim zmianom, zaczyna mieć problemy ze snem i jedzeniem. Bez zmian pozostają jego zdolności ruchowe.
Odpowiednia stymulacja zaburzonych zmysłów pozwoli na lepszy odbiór bodźców zewnętrznych docierających do dziecka. Ćwiczenia stymulujące budzące zainteresowanie dziecka mogą doprowadzać do przerywania zachowań autystycznych i rozwoju umiejętności naśladownictwa, oraz mogą rozwinąć umiejętność koncentracji uwagi, co w dalszej terapii może zaowocować postępami w rozwoju pychomotorycznym.
Praca niniejsza składa się z trzech, wzajemnie uzupełniających się części. Pierwsza, teoretyczna przedstawia krótko problem autyzmu i rozwoju mowy w autyzmie.
Część druga i trzecia to studium przypadku chłopca autystycznego z zaburzeniami mowy- jego diagnoza i terapia.

ROZDZIAŁ I
1.1 Autyzm wczesnodziecięcy
Autyzm to głębokie, całościowe zaburzenie rozwoju pojawiające się około 30 miesiąca życia dziecka. W autyzmie wczesnodziecięcym zaburzone są wszystkie sfery funkcjonowania dziecka. Autyzm możemy zdiagnozować, kiedy pojawią się jego charakterystyczne cechy przed 36 miesiącem życia (zaburzenia interakcji społecznych, zaburzenia w rozwoju umiejętności komunikowania się, ubogi zakres zainteresowań i czynności).
Termin autyzm został wprowadzony do psychiatrii przez Eugeniusza Bleulera w 1911 roku, jako określenie jednego z głównych objawów schizofrenii. Oznaczał on zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia. Określenie „autyzm” używane w dwóch różnych znaczeniach, jako objaw osiowy lub nazwa zespołu, było powodem wielu nieporozumień.
Pojęcie „autyzm” jest przedmiotem rozważań i jest ciągle modyfikowane oznacza myślenie niepoznawcze, oderwane od rzeczywistości, całkowicie uzależnione od chwilowych, aktualnych potrzeb dziecka, jego skłonności, pragnień, upodobań, lęków i nastrojów.
Według Autism Society of America z Chicago autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu.
T. Gałkowski określa autyzm dziecięcy jako rozległe zaburzenie rozwojowe o charakterze kompleksowego syndromu z wieloma symptomami. Zaburzenie to jest wysoce zróżnicowane i wielopostaciowe. Nie ma dwóch takich samych dzieci dotkniętych autyzmem. Autyzm, według statystyk, pojawia się raz na 500 osób i cztery razy częściej u chłopców niż u dziewczynek. Sytuacja materialna czy wykształcenie rodziny nie mają żadnego wpływu na występowanie autyzmu. Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się. Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie. Zaburzenia utrudniają im porozumiewanie z innymi oraz stosunek do świata zewnętrznego. Chorzy mogą wykonywać te same ruchy ciała (np. machanie ręką, kołysanie się, kręcenie się wokół własnej osi), nietypowo reagować na ludzi, ujawniać silne przywiązanie do przedmiotów czy sprzeciwiać się jakimkolwiek zmianom w rutynie. Niekiedy może występować agresja lub autoagresja.

Według ASA autyzm jest często określany jako zaburzenie spektralne, co oznacza, że charakterystyka i objawy autyzmu mogą objawiać się dużą różnorodnością połączeń, od
lekkich do ciężkich. Pomimo iż autyzm określany jest jako specyficzne zaburzenie zachowania, to jednak chore dzieci i dorośli mogą okazywać różne kombinacje zachowań w różnym stopniu nasilenia.

Kryteria diagnozowania autyzmu wczesnodziecięcego zostały opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i wydane w podręczniku zwanym DSM (Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders). Według najnowszej wersji z 1994 roku zwanej DSM-IV podstawowe cechy autyzmu to:
1. Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez:
a. widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji;
b. niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami;
c. brak spontanicznego dążenia do dzielenia się z innymi przyjemnościami, zainteresowaniami lub osiągnięciami;
d. brak odwzajemnienia społecznego lub emocjonalnego.
2. Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące pojawiać się jako:
a. opóźnienie w rozwoju mowy lub całkowity jej brak, czemu nie towarzyszy próba kompensacji za pomocą alternatywnych sposobów komunikowania się, jak gesty czy mimika;
b. widoczne uszkodzenie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy u jednostek z rozwiniętą mową adekwatną;
c. stereotypowe i naśladownicze używanie języka;
d. brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego.
3. Ograniczone powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter:
a. pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi;
b. ewidentne sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów;
c. stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe;
d. uporczywe zajmowanie się częściami obiektów.
Jeden z najwybitniejszych badaczy zajmujący się autyzmem zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej- Baron-Cohen rozróżnia cztery mechanizmy składające się na neuropoznawczą teorię rozwoju umysłu: wykrywacz intencji, detektor kierunku patrzenia, mechanizm dzielenia uwagi, mechanizm teorii umysłu. Nazywa je systemem odczytywania umysłu. Deficyty w zakresie wszystkich tych mechanizmów bardzo dobrze charakteryzują dzieci autystyczne. Jest wielu zwolenników takiego rozumienia dysfunkcji społecznych dzieci autystycznych, głównie w odniesieniu do relacji z otoczeniem i innymi osobami, w gruncie rzeczy podstawowego ich deficytu poznawczego.
Autyzm wczesnodziecięcy opisał przez Leo Kannera w 1943 roku. Wyodrębnił on cechy autyzmu oraz określił kryteria rozpoznawania. Podstawowymi symptomami dla zdiagnozowania autyzmu, są:
• głęboki brak kontaktu z innymi ludźmi, wycofywanie się z kontaktów społecznych lub niezdolność do ich tworzenia
• obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia
• fascynacja obiektami, przedmiotami
• mutyzm, lub taki rodzaj języka, który nie służy do komunikacji interpersonalnej
• zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka.
„Niektóre osoby z autyzmem wykazują zaburzenie funkcjonowania jednego lub kilku zmysłów. Zaburzenia te mogą dotyczyć zarówno zmysłu słuchu, wzroku, dotyku, smaku, węchu, jak i czucia proprioceptywnego. Czucie może być nadmiernie podwyższone lub nadmiernie obniżone, może też występować interferencja sensoryczna, a wszystko to sprawia, że osoba z autyzmem ma kłopoty z prawidłowym przetwarzaniem docierających do mózgu sygnałów czuciowych” Przykładem nieprawidłowości sensorycznej jest nadwrażliwość słuchowa. Przejawem tego jest zasłanianie uszu rękoma. Charakterystyczną cechą osób autystycznych jest nadmierne przywiązanie do rutyny i niezmienności, a przy najmniejszych nawet odstępstwach od nich przejawiają oni niepokój i gniew. Dzieci autystyczne są na ogół opóźnione w stosunku do swoich rówieśników pod względem rozwoju zdolności komunikacyjnych, społecznych i poznawczych.
Kliniczny obraz autyzmu powinien być rozpatrywany jako efekt interakcji pomiędzy biologicznymi predyspozycjami jednostki a wieloma zewnętrznymi i wewnętrznymi czynnikami. Mogą one sprzyjać rozwojowi dziecka lub też zwiększają ryzyko nieprawidłowego rozwoju. Do czynników sprzyjających należy wyższy poziom funkcjonowania intelektualnego, prawidłowy rozwój zdolności porozumiewania sie, pozytywne cechy usposobienia, pomyślny przebieg wczesnej interwencji wychowawczej, efektywne wsparcie społeczne pozwalające się uporać z wieloma problemami. Natomiast do czynników stwarzających większe zagrożenie dla rozwoju należy niższy poziom inteligencji, brak zdolności porozumiewania sie, zaburzenia neurologiczne, współwystępowanie objawów psychiatrycznych, brak wczesnej interwencji wychowawczej, niewystarczające wsparcie społeczne.

W omawianym opisie przyjmuje sie, że u wszystkich osób z autyzmem występują deficyty w przetwarzaniu informacji, u podłoża których leżą zaburzenia regulacji stanów koncentracji uwagi. Składają się na nie komponenty związane z tzw. centralną koherencją. Tego typu nieprawidłowości występujące w centralnym układzie nerwowym sprawiają, że osoby z autyzmem mają ograniczone możliwości wykorzystywania percepcji czyli rozpoznawania myśli, intencji oraz emocji u innych osób. Przejawiają także trudności związane z rozumieniem otaczającego je świata. Czują sie w nim obco i są zagubione, zwłaszcza, jeśli oczekuje sie od nich wykonywania ściśle określonych zadań.




• Przyczyny powstawania autyzmu

Przyczyny powstawania autyzmu nadal pozostają nieokreślone. W literaturze podaje się, że jego źródłem są zaburzenia funkcjonowania mózgu w okresie płodowym, niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie. Badania wskazują na to, że może być uwarunkowany genetycznie. Choroby genetyczne, które mogą powodować autyzm to:
• Fenyloketonuria
• Stwardnienie guzowate
• Zespół kruczego chromosomu X
• Nerwiakowłókniakowatość
Czynniki ryzyka podawane w związku z autyzmem to między innymi: matki w wieku powyżej 35 roku życia w chwili urodzenia dziecka, stosowanie leków w trakcie ciąży oraz niezgodność czynnika Rh.
Niektóre badania wskazują z kolei na to, że autyzm może być wywoływany przez wirusy. Ryzyko powstawania autyzmu zwiększa się znacznie, jeśli w pierwszym trymestrze ciąży matka zetknęła się z wirusem różyczki. Istnieją również hipotezy wiążące powstanie autyzmu z działaniem wirusów obecnych w szczepionkach ochronnych, takich jak szczepionka przeciwko różyczce .


• Diagnoza autyzmu wczesnodziecięcego

Pojęcie autyzmu wczesnodziecięcego zostało wprowadzone do międzynarodowej klasyfikacji chorób WHO (ICD) na początku lat 70-tych. W roku 1993 ukazało się dziesiąte wydanie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO (ICD - 10), do którego zbliżył się wydany w 1994 roku DSM - IV. Klasyfikacje podają następujące definicje autyzmu. DSM - III oraz DSM - IV umiejscawiają to zaburzenie w zakresie całościowych zaburzeń rozwoju, jako zaburzenia pojawiające się zazwyczaj w okresie wczesnego dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym; ICD - 9 umiejscawiają autyzm w kategorii psychoz, do których można dołączyć czynniki współistniejące lub wcześniejsze; ICD - 10 umieszcza autyzm w kategorii całościowych zaburzeń rozwoju .
Według Charlesa A. Harta , wspólne cechy podtypów autyzmu: - "są to zaburzenia na całe życie, upośledzające umiejętności porozumiewania się i życia w społeczeństwie, - są powodowane przez różnice neurologiczne, obecne najprawdopodobniej we wczesnym życiu płodowym, - ujawniające się jako wysoce indywidualne reakcje na jeden, kilka lub wszystkie bodźce zmysłowe; u osób autystycznych występuje nierównomierny rozwój w dziedzinach różnych umiejętności, niekiedy bywa to połączenie krańcowego braku zdolności i nadzwyczajnych talentów".
Bazę diagnostyczną stanowią zaś wspólne cechy takie, jak: jakościowe zaburzenia komunikacji werbalnej, niewerbalnej oraz wyobraźni, jakościowe zaburzenia związków społecznych, - czynności powtarzające się i niechęć do zmian .

1.2 Charakterystyka cech mowy dziecka autystycznego

Brenda J. Wiliams i Sally Ozonoff opracowały klasyfikację dotyczącą przebiegu rozwoju dzieci z autyzmem w drugim roku życia. Wyróżniły one trzy grupy:
1. dzieci, u których nie nastąpił regres
2. dzieci, które utraciły umiejętność w dwóch obszarach: rozwoju społecznego
i komunikowania się
3. dzieci, które utraciły nie tylko zdolności społeczna i komunikacyjne, ale także inne.

Dzieci z autyzmem rzadko używają gestów, wokalizują lub komunikują się za pomocą spojrzenia. Mimo że często wokalizują i odtwarzają usłyszane dźwięki, to zwykle nie mają one charakteru komunikacyjnego. Aby zdobyć upragniony obiekt dzieci z autyzmem posługują się ciałem innej osoby jak przedmiotem, prowadząc ją do upragnionego obiektu i popychając jej rękę w jego kierunku. Niektóre dzieci mówią płynnie i mają bogate słownictwo. Nie inicjują ani nie podtrzymują konwersacji.
Typowe zjawisko, które występuje u dzieci z autyzmem jest echolalia i zamienianie zaimków. Echolalia, zwłaszcza odroczona raczej nie służy komunikacji i jest ona objawem patologicznym. Trudności w używaniu zaimków dotyczą głównie odmiany zaimka „ja”, którego najczęściej dziecko używa w trzeciej osobie.

Powstało kilka teorii przyczyn zaburzeń mowy w autyzmie. Lorna Wing w latach 60 – tych twierdziła, że zaburzenia mowy w autyzmie są pierwotne, to znaczy stanowią defekt organiczny, który prowadzi do powstania kolejnych objawów. Jednak badania nie wykazały zmian organicznych w obszarach mózgu dotyczących mowy.
Michael Rutter twierdził, że zaburzenia w rozwoju mowy dzieci autystycznych są uwarunkowane genetycznie, czyli istnieje genetycznie uwarunkowany brak możliwości rozwoju mowy. To uwarunkowanie dotyczy kilku allokacji. Według niego zaburzenia mowy są punktem wyjścia tworzenia się pozostałych zaburzeń
Garfin i Lord uważają, że dzieci autystyczne są „podwójnie” upośledzone w zakresie mowy. Ich rozwój językowy jest opóźniony, a dodatkowo mają one problemy z wykorzystywaniem posiadanych umiejętności komunikowania się.
Dzieci autystyczne używają więcej komunikatów wyrażających prośbę lub protest, rzadziej natomiast korzystają z niewerbalnych sposobów porozumiewania się: kontaktowania się wzrokowego oraz konwencjonalnych gestów. Rzadziej łączą gestykulację z kontaktem wzrokowym i wokalizacją oraz wykorzystują komunikację do tworzenia wspólnego pola uwagi.
U dzieci autystycznych można wyodrębnić dwa rodzaje zaburzeń mowy:
1. grupa I - dotyczy dzieci, u których mowa nie wykształciła się, a cechy autyzmu są bardzo widoczne już w pierwszym roku życia dziecka.
Rozwój mowy zakończył tu się na etapie gaworzenia i w związku z tym nie dochodzi do wykształcenia mowy właściwej.
Brak komunikacji niewerbalnej powoduje, że mowa właściwa może rozwinąć się, ale w bardzo wąskim zakresie. Dzieci są w stanie wyuczyć się krótkich, prostych zdań, tworzą własne neologizmy, ale z reguły w sytuacjach, w których dążą do zaspokojenia swoich potrzeb.
2. grupa II – dotyczy dzieci, u których mowa wykształciła się, ale stopniowo następuje jej regres. Dziecko początkowo skraca zdania, ogranicza się do pojedynczych wyrazów, a później ma miejsce mutyzm.
Mowa dzieci autystycznych jest „płaska” ( monotonna, bez rytmu, melodii, intonacji), ostatnie głoski są „wyśpiewane” bardzo wysoko (antykadencja).
Dzieci nie rozumieją przenośni, porównań, wieloznaczności słów. Bardzo często zamieniają zaimki: „ja” na „ty”. Mówią w trzeciej osobie na swój temat. Ich mowa jest skandowana. W mowie występować mogą trzy rodzaje echolalii:
– bezpośrednia - natychmiastowe powtarzanie usłyszanych dźwięków, wyrazów i zdań;
– odroczona, odwleczona - powtarzanie zdań po pewnym czasie od ich usłyszenia (zasłyszanym tonem), jest to np. treść reklam, wypowiedzi, melodii;
– funkcjonalna – w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które związane są z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami; zastosowana adekwatnie do sytuacji np. dziecko chce napić się soku, więc powtórzy pytanie matki: „Czy chcesz napić się soku?”.


Tabela 1. Podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się dzieci autystycznych (Konstantareas M.M., Blackstock E. B., Webster C.W., 1992,s. 73)

Deficyty ilościowe Deficyty jakościowe Deficyty w pragmatycznym użyciu języka
Brak mowy
- z brakiem gestykulacji
- z elementarną gestykulacją

Opóźnienie w mowie
- krótkie (miesięczne)
- długotrwałe (wieloletnie)

Ograniczona mowa
- tylko łańcuch: bodziec – reakcja
- bardziej zaawansowane, lecz ograniczone posługiwanie się mową Echolalia
- natychmiastowa
- opóźniona

Odwracanie zaimków

Neologizmy

Metaforyczne użycie języka

Nieodpowiednie uwagi

Język stereotypowy

Defekty w artykułowaniu Niezdolność do naprzemiennego wysławiania się

Brak komunikowania się
w stosunku do dorosłych

Brak komunikowania się
w stosunku do rówieśników

Niezdolność do symbolicznego użycia przedmiotów

Słabe używanie prozodii dla wyrażenia zamiaru
Słabe wykorzystanie bodźców wzrokowo – twarzowych dla meta komunikacji


• Terapia dziecka autystycznego

Przed rozpoczęciem terapii dziecka autystycznego należy je wprowadzić w pewne struktury organizacyjne. Pedagog Andrzej Wolski wymienia 5 elementów wchodzących w skład strukturyzacji i organizacji środowiska: - strukturyzacja przestrzeni; sala lub sale winny być zawsze te same, dziecko ma własny stolik, krzesło, półkę, stałe miejsce posiłków; - stały charakter zajęć i organizacji czasu; wskazane jest umieszczenie dużego formatu zdjęcia twarzy dziecka przy stanowisku pracy oraz za pomocą obrazków lub piktogramów zaznaczone kolejne zajęcia lub czynności; - z dzieckiem pracują te same osoby; początkowo jedna lub dwie; - język, którym się posługujemy; jasny, wypowiedzi krótkie, ton jednoznaczny; - przedmioty, którymi się posługujemy; jednoznaczność przedmiotów i ich przeznaczenia, np. jeśli talerz służy do jedzenia, to nie może być używany do zabaw.
Na początku terapii należy starać się, by dziecko na zaakceptowało obecność terapeuty.
Etapy terapii i edukacji
A. Wolski podkreśla, że dziecko autystyczne to nie problem, lecz osoba, która oczekuje naszej pomocy. Przemyślana pomoc obejmuje kolejne etapy oddziaływań terapeutyczno - edukacyjnych: I etap - pobudzenie zmysłów; zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa poprzez stymulację prawidłowego rozwoju percepcji w obszarze dotyku, słyszenia, smaku i węchu oraz stymulację obniżającą autoagresję; II etap - integracja sensoryczno - motoryczna; łączenie zmysłów jest procesem. Należy zacząć od pobudzania pojedynczych zmysłów do prawidłowego funkcjonowania; III etap - poznanie i rozumienie własnego ciała poprzez zajęcia z wychowania fizycznego, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, zajęcia na basenie, hipoterapię, elementy terapii W. Sherborne; IV etap - wypracowanie gotowości do nauki, nauczenie koncentrowania wzroku na wykonywanej czynności i naśladownictwa.. dziecko powinno na nas patrzeć i wysłuchiwać polecenia; V etap - edukacja elementarna; rozwijanie umiejętności w dziedzinie socjalizacji, samodzielności i samoobsługi, małej motoryki, funkcji poznawczych, komunikowania się .
Autor zaznacza, że nie wszyscy są w stanie przejść wszystkich pięć etapów. Należy wówczas nauczyć dziecko takich zachowań, które nie będą uciążliwe dla otoczenia i pozwolą mu w miarę normalnie żyć.
Ważnym elementem terapii dziecka z autyzmem jest znalezienie tego typu zajęć, w których samorzutnie nastąpi jego uczestnictwo.

• Metody terapii i wspomagania z dzieckiem autystycznym

Metody terapii uwzględniają złożoność objawów autyzmu oraz potrzeby dziecka i jego środowiska.
Lucyna Bobkowicz-Lewartowska podaje następujące formy terapii dziecka z autyzmem:
1. Niedyrektywne formy terapii
2. Terapia "holding"
3. Terapia zaburzeń sensorycznych w autyzmie wczesnodziecięcym
4. Zmodyfikowana forma dobrego startu
5. Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne
6. Terapia behawioralna
7. Model TEACCH jako program kompleksowej pomocy osobom autystycznym
W terapii dzieci autystycznych stosuje się wiele metod.
• Komunikacja alternatywna
Osoby z autyzmem korzystają z różnych form komunikacji alternatywnej. Znaki manualne, rozmaite systemy graficzne, pismo, obrazki - wszystkie te środki znajdują zastosowanie. Mimo stwierdzenia pozytywnych efektów stosowania znaków manualnych, tracą one na popularności na rzecz pomocy technicznych i graficznych. Ogranicza to liczbę stosowanych strategii oraz zawęża możliwości nauczania osób z autyzmem. W związku tym, że jest to grupa osób bardzo zróżnicowana pod względem możliwości werbalnych i niewerbalnych, a także upodobań, zachowań, nadwrażliwości na dźwięki itp., interwencja dotycząca sposobu porozumiewania się powinna być zgodna z indywidualnymi potrzebami danej osoby.

• Terapia behawioralna
W początkowym etapie terapii wzmacniany jest każdy rodzaj wokalizacji, który jest podstawą dalszej nauki mowy przez naśladowanie. Dziecko, które opanuje naśladowanie sygnałów werbalnych, nie uczy się jednocześnie znaczenia dźwięków. Uczy się jedynie wymowy.
Jeśli nawet opanowało już do pewnego stopnia mowę echolaliczną, powinno przejść trening imitacji werbalnej: chodzi o to, aby samo uzyskało kontrolę nad procesem naśladowania. Równolegle z rozpoczęciem pracy nad programem językowym jest podjęta nauka innych umiejętności.
• Programu Imitacji Werbalnejwg O. I. Lovaasa :
1. wzmacnianie wokalizacji;
2. poddanie wokalizacji kontroli czasowej;
3. imitacja dźwięków;
4. imitacja sylab;
5. imitacja siły głosu, wysokości tonów i szybkości wymowy.

• Metoda M. i Ch. Knillów
W metodzie tej zastosowanie mają dwa programy aktywności:
1. Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja;
2. Dotyk i Komunikacja.
Założeniem tych programów jest stwierdzenie, że „rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie” . W związku z tym, że niektórzy ludzie mają trudności w doświadczaniu, nabywaniu i organizowaniu podstawowych informacji o sobie, ich interakcja ze środowiskiem staje się ograniczona. Rezultatem jest zaburzony obraz swojego ciała. Takim osobom brakuje kontroli nad ruchami i mogą napotykać na problemy w komunikacji. Najważniejszym kanałem sensorycznym jest skóra i właśnie przez nią odbywa się komunikacja.

• Metoda F. Affolter
Metoda umożliwia odbiór informacji napływających do własnego ciała i przyswojenia sobie zasad ruchu. Dostarcza stymulacji westybularnej (pobudza zmysły) i proprioceptywnej (pobudza przedsionek – narząd związany z równowagą statyczną i kinetyczną). Dzięki temu dziecko poznaje położenie swojego ciała oraz ułożenie poszczególnych jego częściw przestrzeni podczas działania. Metoda umożliwia poznanie wielozmysłowe, które u osób z autyzmem jest ograniczone. Odwrażliwienie dłoni pozwala na poznawanie świata. Metoda ta jest drogą nawiązania kontaktu z dzieckiem.

• Metoda Alfreda Tomatisa
A. Tomatis stwierdził, że u osób z autyzmem zaburzenia percepcji słuchowej powodują specyficzne reakcje w zakresie komunikacji. Założył on konieczność redukcji u tych osób przewodnictwa kostnego. Według A. Tomatisa efektami tej redukcji powinny być: poprawa artykulacji, rozwój słownictwa biernego z polepszeniem koncentracji uwagi, poprawa świadomości poczucia ciała itp., zwiększenie kompetencji językowej, a w związku z tym umiejętności w kontaktach społecznych.
Podejmując się terapii z dzieckiem autystycznym należy uwzględnić:
– konieczność indywidualnego podejścia zarówno w doborze metod, jak i tempa oraz programu wspierającego
– współpracować ściśle ze środowiskiem rodzinnym dziecka
– być świadomym ograniczonego wsparcia, wynikającego z braku jednorodnego systemu oddziaływania na te osoby.












ROZDZIAŁ II
DIAGNOZA LOGOPEDYCZNA
Diagnoza logopedyczna jest pierwszym etapem w postępowaniu logopedy, według G. Jastrzębowskiej to ,,określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów”.

2.1 Rozwój psychoruchowy Radka
Radek ma 8 lat, chłopiec ze stwierdzonym autyzmem o opóźnionym rozwoju ruchowym. U chłopca występują zaburzenia w obrębie procesów integracji sensorycznej, zaburzenia sfery emocjonalnej i społecznej. W zachowaniu chłopca można zauważyć liczne stereotypie. Radek urodził się w 2001 roku z ciąży drugiej i porodu drugiego (pierwsze dziecko zdrowe). Poród odbył się poza pomocą cesarskiego cięcia. Uzyskał 10/10 punktów w skali Apgar. Ważył 3400g i miał 57 cm długości. Radek ma brata 9-letniego Rafała. Rodzina jest pełna, matka nie pracuje, zajmuje się domem i wychowywaniem dzieci, ojciec z zawodu masarz prowadzi masarnie. Warunki mieszkalne są bardzo dobre, dziecko ma swój pokój, miejsce do zabawy. W rodzinie nie stwierdzono przypadków upośledzenia umysłowego.
Od 3-4 roku był diagnozowany w Poradni Zdrowia Psychicznego oraz w Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej w Warszawie. W wieku 5 lat stwierdzono autyzm dziecięcy. Radek uczęszczał do przedszkola od 6 roku życia, a w wieku 7 lat zaczął chodzić do Przedszkola Integracyjnego.

• Motoryka duża
Do 3 roku życia rozwój tej sfery przebiegał prawidłowo. Radek nabywał kolejne umiejętności: siedział, raczkował, chodził, kopał piłkę zgodnie z ogólnymi normami. Około 3 roku życia nastąpiło zahamowanie zdobywania kolejnych sprawności. Radek nie ma trudności z szybkim przemieszczaniem się. Potrafi stać na jednej nodze. Po schodach wchodzi sprawnie i szybko. Potrafi kopać piłkę, rzucać ją i łapać, jeździ sprawnie na rowerze. Radek nie potrafi jedynie podskakiwać w miejscu oraz nie potrafi przeskoczyć przeszkody, która leży na jego drodze. Jak widać rozwój motoryki dużej jest prawidłowy, co ułatwia Radkowi poruszanie się po piętrowym domu i ogrodzie.
• Motoryka mała
Radek szybko opanował chwyt pęsetkowy. Początkowo rozwój umiejętności manualnych nie wzbudzał niepokoju. W chwili obecnej jego sprawność manualna jest niezadowalająca, szczególnie w zakresie czynności grafomotorycznych. Chłopiec wykonuje podstawowe czynności samoobsługowe takie jak ubieranie, rozbieranie, mycie. Lubi budować z klocków, bardzo lubi grac na komputerze oraz w gry telewizyjne. Nie lubi rysować, ani kolorować, chętnie lepi z plasteliny. Chwyt ołówka palcami jest nieprawidłowy, ręka jest uniesiona w nadgarstku. Występuje bardzo słabe napięcie mięśniowe dłoni. Radek ma duży kłopot z precyzyjnym rysowaniem tzw. szlaczków w zeszytach i pisaniem liter. Pisze głównie ze wspomaganiem drugiej osoby. Wypełnienie przestrzeni kolorem jest nieprecyzyjne. Umie wodzić palcem po prostych formach graficznych. Poziom rozwoju motoryki małej jest obniżony w stosunku do wieku. Z wywiadu wynika, że momentem krytycznym decydującym o zmianie zachowania był moment, kiedy jego starszy brat poszedł do przedszkola. Od tego czasu następowało stopniowe wycofywanie. Zahamowaniu wtedy uległ rozwój mowy biernej i czynnej. Początkowo w okresie przedszkolnym Radek funkcjonował źle. Z płaczem, każdego dnia, wchodził do grupy, był agresywny w stosunku do innych dzieci. Z rówieśnikami nie nawiązywał żadnych form kontaktu. Po zmianie przedszkola zaczął podchodzić do dzieci i obserwować ich zabawę. Możliwe też stało się na krótką chwilę, nawiązanie kontaktu wzrokowego. Występowała słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych.





2.2 Rozwój mowy Radka
Rozwój mowy nie budził w rodzicach niepokoju choć jak wynika z wywiadu nie gaworzył. Pierwsze słowa pojawiły się około 11 miesiąca życia (mama, mak, daj, kot, baba). Zawsze były one wypowiadane adekwatny do sytuacji. Artykulacja na tym poziomie była prawidłowa. Stan emocjonalny dziecka można było rozpoznać w gestach, minie, wydawanych dźwiękach. Około 3 roku życia nastąpiło zatrzymanie rozwoju mowy. Nigdy nie pojawiły się zdania, chłopiec nigdy nie używał zaimków osobowych. W chwili obecnej potencjał dziecka w zakresie mowy i umiejętności komunikacyjnych przedstawia się następująco:
• Charakterystyka warunków mownych:
Po przeprowadzonych próbach do oceny sprawności aparatu artykulacyjnego, wynik wykazał znaczne obniżenie sprawności narządów artykulacyjnych. Radek niechętnie wykonywał próby pozwalające ocenić sprawność narządów artykulacyjnych. Nie wszystkie próby udało mu się wykonać poprawnie.
Mało sprawny język oraz obniżone napięcie mięśniowe w obrębie aparatu artykulacyjnego nie pozwala na precyzyjne powtórzenie pokazanego przeze mnie danego ułożenia narządów mowy. Tempo mowy jest nierównomierne. Jakość foniczna wypowiedzi niepłynna, skandowana, sylabowana, z uszczupleniami.
• Oddychanie:
U Radka występuje zaburzenia funkcjonalne układu oddechowego: częste infekcje skłonności do przeziębienia, przewlekłego nieżytu nosa. Chłopiec oddycha przez usta, jego wydech jest skrócony, ma słabą pojemność płuc. Chłopiec ma dość często zanieczyszczony nos, oddycha prawie zawsze ustami. Nie kontroluje toru swojego oddechu ani w czasie spoczynku, ani w czasie mówienia. Ćwiczenia oddechowe są trudne do zniesienia dla dziecka i trwają, bardzo krotko.
• Słuch fizyczny u Radka jest prawidłowy.
• Charakterystyka czynności mówienia i rozumienia wypowiedzi:
Radek inicjuje sytuacje komunikacyjne w zależności od potrzeb (toaleta, jedzenie, koniec ćwiczeń), występuje wiele spontanicznych wokalizacji, w chwili obecnej umiejętności komunikacyjne chłopca są nie wystarczające w stosunku do jego potrzeb społecznych, emocjonalnych i poznawczych. Chłopiec posługuje się najczęściej nielicznymi, prostymi słowami w mianowniku liczby pojedynczej (często z przestawkami, elizjami, substytucjami, uproszczeniami).
Dziecko powtarza poprawnie w izolacji wszystkie samogłoski i większość spółgłosek, nie wykształcony jest szereg szumiący oraz głoska "r", brak automatyzacji głoski "l" realizowanej czasami jak "j", zaburzona realizacja fonacji samogłoskowych i spółgłoskowych - w ciągu fonicznym występują substytucje w ich obrębie, zna graficzne odpowiedniki wszystkich głosek.
Radek nie ma problemów z rozumieniem prostych, codziennych poleceń, w przypadku poleceń bardziej złożonych lub o charakterze edukacyjnym, bardziej kieruje się instrukcją obrazową (demonstracją) niż słowną, w pełni rozumie pojedyncze wyrazy – desygnaty z najbliższego otoczenia, lub w odniesieniu do konkretnej, przedstawionej sytuacji, rozpoznaje emocje podstawowe : radość, smutek, złość, rozumie proste polecenia i wykonuje je, często rozumie polecenia podparte demonstracją.
Zasób słownikowy Radka przedstawia się następująco: mowa czynna – słaba, zakres bierny – dużo większy, ale trudny do określenia.

Rozwój społeczny
Przez pierwsze 3 lata matka nie zauważyła niczego niepokojącego. Później chłopiec zaczął unikać kontaktów wzrokowych. Najczęściej nawiązuje go z bliskimi członkami rodziny. Z dużym dystansem podchodzi do osób obcych. Radek lubi być przytulany i całowany, sam również bardzo często przytula rodziców. Lubi chodzić do szkoły, ale nie nawiązuje sam kontaktów z rówieśnikami. Nie jest zainteresowany ich zabawami. Wykonuje polecenia nauczyciela ale nie zawsze bierze czynny udział w zajęciach. Ma trudności z koncentracją, szybko się meczy. Chętnie uczestniczy w zabawach ruchowych przy muzyce, naśladuje ruchy, uczy się nowych zabaw. Przebieg rozwoju społecznego jest zaburzony zarówno w aspekcie kontaktów werbalnych jak i pozawerbalnych. Radek często bierze udział w imprezach rodzinnych, spacerach, bardzo lubi gdy matka zaprasza do domu kolegów brata.
Rozwój emocjonalny
Radek jest dzieckiem dosyć pogodnym. Jego emocje są prawie zawsze adekwatne do sytuacji. Czasami występują u Radka napady śmiechu, które są zachowaniem bardzo gwałtownym. Zachowania negatywne nie są zbyt trwałe, więc złość, strach szybko mijają. Pojawiają się zazwyczaj gdy cos dzieje się wbrew woli dziecka.















Rozdział III
3. Program postępowania terapeutycznego
,, Terapia logopedyczna obejmuje swoim zasięgiem całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań, ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesów porozumiewania się ( od prostych wad wymowy , do niemożności mówienia włącznie ). Oddziaływania te mają na celu:
• usuwanie zaburzeń mowy,
• przywracanie mowy w przypadku jej utraty,
• nauczanie mowy, która się nie wykształciła,
• wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy,
• wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej,
• likwidację przyczyn i skutków pierwotnych oraz skutków wtórnych, do których zalicza się zarówno psychologiczne,
• jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy ,,
Przez pierwsze miesiące pracy logopedycznej obserwowałam zupełny brak postępów rozwoju mowy werbalnej. Chłopiec wyuczył się fonacji samogłosek, które różnicował z układu ust moich. W zakresie umiejętności posługiwania się mową widoczne jest bardzo duże opóźnienie. Dziecko artykułuje w sposób czynny niewiele słów i są one ściśle związane z przedmiotami z najbliższego otoczenia.
Terapię Radka rozpoczęłam we wrześniu 2008 roku. Moja relacja terapeutyczna z chłopcem miała charakter prowadzonych 2 razy w tygodniu 60-minutowych zajęć logopedycznych. Terapię sekwencyjną prowadziła z Radkiem na terenie przedszkola inna osoba, a popołudniami - w domu matka chłopca. Sekwencja wykonywana była na terenie domu Prowadzona przeze mnie terapia logopedyczna prowadzona jest nadal i przebiega - z małymi przerwami dość regularnie z częstotliwością 2 zajęć tygodniowo.
Program terapii logopedycznej dla Radka wynika z ogólnych problemów komunikacji werbalnej i niewerbalnej dla dzieci autystycznych. Wymaga on realizacji wielu zadań. Postępowanie terapeutyczne obejmuje zatem wszystkie funkcje językowe, a mianowicie:
• budowanie kompetencji językowej, do której należy kształcenie kompetencji fonetycznej języka, które obejmuje przede wszystkim ćwiczenia w różnicowaniu i rozpoznawaniu dźwięków mowy, rozwijanie kompetencji semantycznej, które dokonuje się dzięki poszerzaniu słownictwa dziecka, podnoszeniu jego wrażliwości na znaczenie słów, różnicowanie znaczeń, kategoryzowanie pojęć.
• wyrobienie właściwych nawyków mownych jak: oddech, zamykanie ust, prze -łykanie śliny
• usprawnianie motoryki narządów mowy. Ćwiczenia żuchwy, warg, języka, podniebienia miękkiego. Ćwiczenia oddechowe mające na celu wydłużenie fazy wydechowej i zapobieganie arytmii oddechowej podczas mowy.
• ćwiczenia artykulacyjne na odpowiednio dobranym materiale językowym.
• usprawnianie procesu komunikacji niewerbalnej, która daje dziecku możliwość realizowania swoich intencji i osiągania celów.
• wydłużanie koncentracji uwagi, spostrzegania i kojarzenia wzorców słuchowych, wzrokowych i kinestetycznych.
• ćwiczenia w rozumieniu rzeczowników, czasowników – z wykorzystaniem bitów obrazkowych i wyrazowych;
• ćwiczenia poszerzające słownik, materiał językowy dostosowany jest do wieku dziecka i obejmuje następujące kategorie:

,, Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu. Stosując odpowiednie ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy, można zwiększyć pojemność płuc , nauczyć się wzmocnić mięśnie biorące udział w oddychaniu i utrzymywać płuca w dobrej formie,, Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom jak arytmia oddechowa, mówienie na wdechu, kolizja między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi. Oddychanie jest niezbędną czynnością fizjologiczną. Prawidłowe oddychanie jest warunkiem poprawnej wymowy. Główne nieprawidłowości w procesie oddychania to:
oddychanie przez usta zamiast przez nos, krótka faza wydechu. Cele ćwiczeń oddechowych:
zwiększenie pojemności płuc, wzmocnienie mięśni oddechowych, pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, nabycie umiejętności różnicowania fazy wydechowej i wdechowej, wyrobienie nawyku oddychania nosem.

Ciekawe ćwiczenia oddechowe proponuje E. M. Minczakiewicz. Autorka podaje przykładowy zestaw ćwiczeń.
• wdech przez nos, wydech ustami,
• unoszenie rąk podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk podczas wydechu,
• wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki na wydechu,
• wykonanie wydechu wymawiając s-s-s z jednakową głośnością,
• dmuchanie na płomień świeczki, piłeczkę pingpongową, piórko, kłębuszki waty,
• wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,
• nadmuchiwanie balonów,

Kolejny etap w doskonaleniu techniki wymowy stanowią ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne.
Według T. Gałkowskiego, G. Jastrzębowskiej techniki wymowy stanowią ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne. Należą do nich:

ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW:
• wysuwanie i spłaszczanie warg złączonych,
• zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,
• cmokanie, parskanie, dmuchanie: przez wargi w kształcie dzióbka, bokiem , z zębami górnymi na dolnej wardze
• wymawianie na przemian a-o przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej,
• oddalanie od siebie kącików ust jak przy wymawianiu i,
• zbliżanie do siebie kącików ust jak przy wymawianiu u
• utrzymywanie ołówka na wardze górnej
• chwytanie dolnymi zębami wargi górnej,
• przesadna artykulacja głosek a-i-o-e-u-y, u-a-i-o-y , o-a-y-i-u , y-i-o-a-u , u-i-y-a-o
• nadymanie policzków
• nadmuchiwanie policzków z uwalnianiem nagromadzonego powietrza w jamie ustnej,
• nadymanie jednego policzka i przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej na drugą, wargi pozostają zamknięte,
• wciąganie policzków do jamy ustnej
ĆWICZENIA JĘZYKA:
• dotykanie końcem języka kącików rozchylonych warg,
• dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego,
• wysunięty język przesuwać poziomo z jednej strony w drugą,
• wysuwanie i chowanie języka przez zaciśnięte zęby - język przeciska się miedzy nimi, zęby masują język,
• kląskanie,
• język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowo od jednego do drugiego kącika ust; język nie powinien dotykać ust,
• dążyć do wykonania rurki z wysuniętego języka,
• uderzanie wielokrotne językiem o górne dziąsła z jednoczesnym wymawianiem głoski t-t-t, potem d-d-d, n-n-n, l-l-l,
ĆWICZENIA DOLNEJ SZCZĘKI:
• opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki,
• ruchy szczęki dolnej w prawo i lewo, z wyraźnym zaznaczeniem pozycji środkowej - ćwiczenie wykonuje się na cztery fazy: wychylenie w prawo, powrót do pozycji środkowej, wychylenie w lewo, powrót do pozycji środkowej,
• ziewanie,
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO:
• wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, język spoczywa na dnie jamy ustnej,
• lekki kaszel, język wysunięty,
• chrapanie na wdechu i wydechu,
• głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych nozdrzach i przez nos przy zamkniętych ustach,

Ćwiczenia logorytmiczne są to ćwiczenia słowno - ruchowe, których głównym składnikiem jest rytm. Zabawy muzyczno-ruchowe kształcąc ruchy całego ciała, wpływają pośrednio na usprawnianie narządów mownych. Celem ćwiczeń logorytmicznych: rozbudzanie aktywności dziecka, rozbudzanie wrażliwości słuchowej, ćwiczenie koordynacji słuchowo - ruchowej, rozwijanie umiejętności sprawnego wykonywania ruchu.
ĆWICZENIA LOGORYTMICZNE:
• wyklaskiwanie lub wystukiwanie rytmu,
• zabawa w "rytmiczne echo" - wypowiadanie swojego imienia i w formie rytmizowanej,
• maszerowanie w podanym rytmie,

Ćwiczenia zostały zaakceptowane przez dziecko. Radek starał się wykonywać je poprawnie.

W rozwoju mowy należy pamiętać o stworzeniu dziecku warunków do zabawy głosem i dźwiękami, kojarzymy słowa z przedmiotami i czynnościami, uczymy rozumienia pojęć słownych, motywujemy i zachęcamy dziecko do słownego sposobu porozumiewania się.
Ważnym etapem w terapii Radka jest wykształcenie umiejętności rozumienia i mówienia w celu wzbogacenia słownika. Pokazywałam Radkowi podpisane obrazki.
Metoda PCS (Symbole Komunikacji Obrazkowej) składa się z prostych obrazków, na których są napisy. Obrazki tworzące PCS ujęte są w 6 kategoriach o zróżnicowanym kolorze tła. Zestaw ten powinien służyć zaspokojeniu potrzeb komunikacyjnych w sytuacjach codziennych.
Wykorzystałam również opracowanie H. Rodak i D. Nawrockiej ,, Od obrazka do słowa”. Wykorzystałam materiał językowy: „Osoby”, „Pokarmy”, „Ubrania i dodatki „ „Zabawy i zabawki”, „ Pokój”, „ Kuchnia „, Łazienka”. Nowe słowa wprowadzałam za pomocą tych obrazków. Każde słowo jest dokładnie utrwalane.
Terapia Radka trwa nadal.
Aparat artykulacyjny Radka jest dobrze wyćwiczony, lecz dziecko ma zbyt słabą dojrzałością psychiczną, aby zautomatyzować sobie poprawność wymowy zaburzonych głosek.


















ZAKOŃCZENIE

Logopedyczna terapia Radka musi przebiegać jednocześnie z całości indywidualnego programu nauczania i terapią opartą na określonym profilu rozwojowym dziecka. Dostosowany program ma na celu modyfikacje zachowań trudnych uniemożliwiających proces rozwoju poznawczego dziecka. Optymalny efekt terapeutyczny osiągnięty będzie przy systematycznie wykonywanych ćwiczeniach rodziców i wszystkich specjalistów pracujących z dzieckiem. Praca terapeutyczna powinna być prowadzona w oparciu o stosowanie zasady stopniowania trudności i system wzmocnień pozytywnych.
Od momentu rozpoczęcia terapii u Radka można zauważyć systematyczną , choć powolną poprawę jego funkcjonowania. Odpowiednie ćwiczenia pozwalają dziecku lepiej koncentrować uwagę. Systematycznie Zwiększa się różnorodność zabaw i zdolności naśladowczych, co obserwuję na podstawie ćwiczeń artykulacyjnych, oddechowych, kinestezji artykulacyjnej, nazywania, powtarzania i odczytywania mowy z ust - w trakcie prowadzonej przeze mnie terapii logopedycznej. Dużym dla mnie osiągnięciem stało się podjęcie przez chłopca pierwszych samodzielnych prób komunikowania się poprzez pismo. W dalszym ciągu dużym problemem pozostały kontakty społeczne, obniżona sprawność motoryki małej, umiejętności grafomotoryczne niezbędne do opanowania techniki pisania oraz komunikacja werbalna.
Jeśli Radek dalej będzie miał zapewnioną długoterminową pomoc terapeutyczną oraz rodzina podejmie kolejne kroki w kierunku uspołeczniania chłopca to rokowania mogą być dobre.





ANEKS
Wywiad biologiczno – środowiskowy
Do przeprowadzenia wywiadu biologiczno – środowiskowy wykorzystałam test; Wiesława Fedorowska, Barbara Wardowska pt ,, WYWIAD BIOLOGICZNO – ŚRODOWISKOWY DO WYKRYWANIA WCZESNYCH UWARUNKOWAŃ ROZWOJU MOWY,, Wywiad został przeprowadzony z matka dziecka.
UWARUNKOWANIA.
Dane z okresu ciąży.
Przeszłość położnicza:
a) Niepłodność (3 lata), - nie.
b) Poronienia – nie.
c) Porody nie-i przedwczesne – nie.
d) Martwe urodzenia i zgony w 1 roku życia – nie.
e) Dziecko urodzone uprzednio z wadami (zespół genetyczny, opóźnienia w rozwoju, rozszczep podniebienia, głuchota, inne…), - nie.
f) Wady i choroby wrodzone lub nabyte u małżonków lub w rodzinie (rozszczep podniebienia, głuchota, upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, schorzenia warunkowane genetycznie, inne…) – nie.
g) Liczba porodów > 4 – odpowiedź matki: 2 porody.
Wywiad około położniczy:
a) Wiek matki <20r.ż. lub > 35 r. ż., - 35
b) Wiek ojca > 40 r. ż – 36
c) Palenie tytoniu przez matkę, przez ojca – nie
d) Nadużywanie alkoholu przez matkę, przez ojca, - nie
e) Trudne warunki socjalno- bytowe ( uciążliwe warunki mieszkaniowe, nieprawidłowe odżywianie, inne…) – nie.
f) Uciążliwe warunki pracy matki – nie.
g) Przeciążenia psychiczne (stresy) u matki (stany lękowe, konflikty małżeńskie, matka samotna, inne…) – nie.
h) Zażywanie leków – nie.
Choroby ciężarnej:

a) Choroba serca, ( wady, stany zapalne, inne…) – nie.
b) Choroby układu krwiotwórczego, ( niedokrwistość, inne…) – nie.
c) Choroby wątroby i dróg żółciowych, ( zapalenie wirusowe, hepatopatie, cholestazy, inne…) – nie.
d) Choroba nadciśnieniowa lub niedociśnieniowa, - tak.
e) Choroby nerek i dróg moczowych np.( kamica, zakażenia dróg moczowych inne…) – nie.
f) Choroby endokrynologiczne ( cukrzyca, zaburzenia czynności tarczycy, inne…) – nie.
g) Zmiany w narządzie rodnym( mięśniak, stan po operacji macicy, wada miednicy, inne…) – nie.
h) Ostre choroby zakaźne ( grypa, świnka, różyczka, inne…) nie.
i) Inne zakażenia bakteryjne i pasożytnicze (toksoplazmoza, inne…) nie
j) Urazy, wypadki, utraty przytomności, ( jakie…), - nie.
k) Zabiegi chirurgiczne w czasie ciąży, (jaki…) – nie.


Systematyka ściśle położnicza:

a) EPH – gestora – zatrucie ciążowe ( białkomocz, obrzęki, zaburzenia ciśnienia) - nie.
b) Niezgodność grupy krwi – konflikt serologiczny, - nie
c) Krwawienia w czasie ciąży – I, II, III trymestru, - nie.
d) Zagrażający poród przedwczesny – ciąża podtrzymywana ( niewydolność ciśnieniowo – szyjkowa, niedomoga hormonalna, inne…) – nie.
e) Przenoszenie – nie.
f) Małowodzie – nie.
g) Wielowodzie – nie.
h) Ciąża mnoga - nie.


Poród i okres noworodkowy

Przebieg porodu:

a) Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych, - nie.
b) Zakażenie miednicy, - nie.
c) Przodujące łożysko lub wypadnięcie pępowiny, - nie
d) Nieprawidłowe położenie płodu ( miednicowe, inne…) – nie
e) Względny niestosunek główka niematki była negatywna.
f) Zaburzenia czynności skurczowej, - nie.
g) Nałożenie kleszczy lub vacum extracum (próżnio ciągu) – nie
h) Cesarskie cięcie - tak


Stan dziecka po urodzeniu i w okresie noworodkowym:

a) Punktacja Apgar < 8, - nie
b) Waga urodzeniowa < 2500 g.- nie
c) Noworodek urodzony w zamartwicy ( sinicy) lub mający zespół zaburzeń oddechowych po 24 godz. życia, - nie.
d) Przedłużająca się żółtaczka powyżej 14 dni ( lub występująca w pierwszych 48 godzinach życia), - nie.
e) Dziecko urodzone z wadą rozwojową, chorobą wrodzoną, zespołem genetycznym lub schorzeniem warunkowanym okołoporodowo (przepuklina oponowo-rdzeniowa, rozszczep podniebienia, fenyloketonuria, mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa, inne…) - nie
f) W okresie noworodkowym obserwowano drgawki – nie

Rozwój dziecka w okresie niemowlęcym, poniemowlęcym i przedszkolnym.

Choroby u dziecka:

a) Choroby zakaźne wieku dziecięcego przebiegające z powikłaniami ( odra, świnka, różyczka, inne…) – nie.
b) Schorzenia górnych dróg oddechowych ( przewlekłe stany zapalne nosa-gardzieli, przerost migdałów, stany zapalne uszu, inne…) – tak
c) Zapalenie lub podrażnienie opon mózgowych lub mózgu, - nie
d) Zatrucia (lekami, pokarmowe, inne..) – nie.
e) Wypadki, urazy, utraty przytomności, ( jakie…) – nie.
f) Dziecko jest podejrzane o niedosłuch lub stwierdzona jest wada słuchu, ( w jakim zakresie…) - nie
g) Inne schorzenia somatyczne, które w swym przebiegu mogą zaburzać mowę (porażenie nerwu krtaniowego, inne…) – nie.
h) Zaburzenia procesów emocjonalno-motywacyjnych i rozwoju osobowości (nadpobudliwość, zahamowanie emocjonalne, agresywność, inne…) – nie
i) Rozwój psychomotoryczny dziecka podlega obserwacji lub jest potwierdzone opóźnienie.
(, w jakim zakresie…) - odpowiedź matki jest pozytywna; nie
j) Zaburzenia psychiczne( autyzm, inne…) - odpowiedź matki; tak autyzm, lekkie upośledzenie umysłowe.

Przyczynowo – objawowa ocena zaburzeń artykulacji.


a) Dziecko nie było ( nie jest) karmione piersią- odpowiedź matki; nie
b) W czasie karmienia dziecko najczęściej było (jest) trzymane w pozycji poziomej ( bliskiej poziomej) - tak
c) Podczas snu dziecko rzadko leży na lekkim podwyższeniu lub zsuwa głową z poduszki ( odchyla głowę do tyłu) – tak.
d) Dziecko używało (używa) nawykowo smoczki uspakające, gryzaki, ssie wargę lub palec bądź przedmioty obce – odpowiedź matki; nie
e) Dziecko słabo koordynowało (koordynuje) odruch ssania i połykania- nie
f) W porównaniu z innymi dziećmi dziecko nie żuło i nie gryzło w podobnym czasie - nie.
g) W czasie snu dziecko moczy poduszkę śliną- tak.
h) Dziecko oddycha przez usta – tak.
i) Dziecko połykając ślinę układa język pomiędzy zębami – tak
j) W uzębieniu dziecka są znaczne braki- nie.
k) Dziecko ukazuje wady w postawie ciał- odpowiedź matki; nie

Sytuacja społeczno – psychologiczna dziecka.


a) Wykształcenie rodziców podstawowe i niższe – matka- wyższe, ojciec-zawodowe
b) Brak pokoju bądź miejsca do zajęć (zabaw) dla dziecka - nie
c) Rodzice niewiele czasu poświęcają zabawie i rozmowom z dzieckiem,
(liczba rodzeństwa > 4, duże zaangażowanie zawodowe rodziców, inne…) - nie
d) Rodzice mało zabiegają o wszelkie formy wychowania pośredniego wobec dziecka ( teatr, kino, wycieczki, czytanie książek, inne…) – nie
e) Udziałem dziecka było (jest) wychowanie instytucjonalne ( do 3 r. ż.) (żłobek dzienny, tygodniowy, dom Dziecka, inne…) – tak, przedszkole integracyjne
f) Dziecko było (jest) w dłuższej rozłące z rodzicami – nie
g) Dziecko było (jest) świadkiem częstych konfliktów w rodzinie (niezgodność rodziców lub innych członków rodziny wspólnie zamieszkałych, nadużywanie alkoholu, inne…) – nie.
h) Integracja rodzinna, w której dziecko się wychowuje, jest złamana ( rozwód, separacja, śmierć osoby bliskiej, inne…) – nie.
i) Dziecko rzadko ma możliwość kontaktowania się z innymi dziećmi- nie

Sytuacja kulturowo-językowa dziecka.
a) Rodzice (opiekunowie) dziecka mówią gwarą lub językiem ogólnonarodowym z regionalizmami – nie.
b) Rodzice rzadko zwracają uwagę na twórczą aktywność słowną dziecka ( neologizmy, monologowej i inne – nie.
c) rodzice dziecka (opiekunowie) cierpią na wady wymowy- nie
d) Dziecko wychowywane jest przez osoby posługujące się różnymi językami – nie.
W przypadku badania sprawności narządów artykulacyjnych posłużyłam się Kartą badania motoryki Artykulacyjnej Hanny Rodak ,, Terapia dziecka z wadą wymowy,,
Próby języka;
• Opuszczenie języka na brodę, unoszenie do nosa,
• Wahadełko ( kierowanie języka do kącika ust),
• Wysuwanie i chowanie języka do jamy ustnej,
• Szpilkę ( przewężanie języka (język wąski – grot),
• Rozpłaszczenie języka (język szeroki-łopata),
• Unoszenie języka do podniebienia,
• Podniesienie brzegów języka (nerka)
• Ułożenie języka w kształcie łyżeczki,
• Starannie oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach, język wolno krąży dookoła,
• Oblizywanie językiem zębów,
• Naśladujemy konika; kląskanie językiem,
• Wypychanie policzków językiem.

Próby warg;
• Zaciskanie warg,
• Zakrywanie wargi dolnej warga górną,
• Zakrywani wargi górnej wargą dolną,
• Ściąganie i rozciąganie warg,
• Rybka ( gwałtowne rozwieranie zaciśniętych warg),
• Cmokanie ( dziecko stara się rozłączyć sklejone wargi),
• Nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza,
• Wibrowanie warg ( zabawa w motor),
• Parskanie ( zabawa w konika),

Próba podniebienia miękkiego ( przykłady zabaw):

• Nabieranie powietrza, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie powietrza nosem,
• Chory miś ( język wysunięty z ust – kaszlemy),
• Wciąganie powietrza przez rurkę,
• Zabawy dzwiękonaśladowcze;
Naśladuj zwierzęta:
Kurę – dziecko wymawia sylaby: ko - ko - ko …,
Żabę – dziecko wymawia sylaby: kum - kum - kum …,
Indyka – dziecko wymawia sylaby: gul - gul - gul …,
BIBLIOGRAFIA
1. Bobkowicz – Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii, Oficyna Wydawnicza „Impuls” , Kraków 2000
2. Federowska W., Wardowska B., Wywiad biologiczno-środowiskowy do wykrywania wczesnych uwarunkowań rozwoju mowy, Uniwersytet Gdańsk zakład Logopedii, Gdańsk
3. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo opolskie, Opole 1990
4. Gałkowski T., Pisula E. Psychologiczne i genetyczne komponenty charakteryzujące autystyczne spektrum zaburzeń, Kosmos- problemy nauk biologicznych, Tom 52, 2003
5. Jaklewicz H., Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie, Gdańskie Wydwnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1993
6. Knill M. i Ch., Programy Aktywności - Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja; Dotyk i komunikacja, CMPPP MEN, Warszawa 1997
7. Lovaas I., Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo, WSiP, Warszawa 1993
8. Martinsen H. i Stephen von Tetzchner, Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Warszawa 2002
9. Namysłowska I. Diagnostyka autyzmu artykuł MP online
10. Pisula E., Małe dziecko z autyzmem - diagnoza i terapia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
11. Randall Peter, Parker Jonathan, Autyzm. Jak pomóc rodzinie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001
12. Rodak H. Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002
13. Schopler E., Reichler R. J., Lansing M.D., Marcus L.M., Metody Nauczania dla Rodziców i Profesjonalistów , Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1994
14. Schopler E., Reichler R. J., Lansing M.D., Marcus L.M. Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1994
15. Styczek I., Logopedia, PWN, Warszawa 1979
16. Szumska J. (red.), Zaburzenia mowy u dzieci, PZWL, Warszawa 1982
17. Wrzesińska M., Chcę poprawnie wymawiać, Poznań 1999
18. Zasoby Internetu

Wyświetleń: 0