Większość ugrupowań emigracyjnych chciało szybko doprowadzić do wybuchu kolejnego powstania na ziemiach polskich. Głównym celem działań emigrantów po 1831 było nie tylko wywołanie powstania, ale przede wszystkim pozyskanie chłopów do przyszłych walk. Dopiero od lat 40-tych do działań konspiracyjnych przystąpili rzemieślnicy, mieszczaństwo i chłopi, a programy zarówno emigracyjne, jak i działaczy na ziemiach polskich stały się bardziej radykalne. A artykule tym podjęto próbę prześledzenia jak kwestia ta wyglądała w Galicji oraz w Królestwie Polskim.

Galicja

Walerian Pietkiewicz z inicjatywy Lelewela założył Związek Bezimienny. Podjęto przygotowania do walki z Rosją. Na przełomie 1832/1833 roku z emigracji przybył pułkownik Józef Zaliwski z kilkoma towarzyszami i rozpoczął przygotowania do powstania na ziemiach rosyjskich. Partyzantka Zaliwskiego nie spotkała się z żywą reakcją mieszkańców lubelskiego. Po miesiącu Zaliwski zrezygnował, a następnie trafił do więzienia. Jego śladem poszli inni, próbując wywołać powstanie w różnych częściach ziem polskich zaboru rosyjskiego. Wszystkie próby zakończyły się jednak klęską. Działania Zaliwskiego i jego towarzyszy były pretekstem do zaostrzenia represji wobec Polaków w Galicji i pod zaborem pruskim.
W połowie lat 30-tych na terenie Galicji i poznańskiego próbowało zorganizować swoją sieć spiskową Węglarstwo, kierowane z Europy Zachodniej. Związek Przyjaciół Ludu, po rozbiciu przez władze austriackie, uległ reorganizacji, zrywając łączność z Paryżem a zyskując uznanie we Lwowie jak i w Krakowie, co zaowocowało tym, iż stał się centrum działalności spiskowej. To właśnie w Galicji z inicjatywy emigracyjnej organizacji Młoda Polska i emisariuszy Szymona Konarskiego, braci Zalewskich i w porozumieniu ze Związkiem Przyjaciół Ludu powstało w lutym 1835 Stowarzyszenie Ludu Polskiego. Jego działacze mocno akcentowali kwestie społeczne, wolność i równość obywateli. Stowarzyszenie chciało być organizacją trójzaborową z władzami naczelnymi – Zborem Głównym w Krakowie. Wyprawa Konarskiego na Ukrainę i Litwę, mimo poświęcenia, zakończyła się dla niego tragicznie. Został skazany na śmierć i w lutym 1839 roku rozstrzelany w Wilnie. Na spiskowców spadły ponadto surowe kary.
W Stowarzyszeniu Ludu Polskiego zarysowały się dwie tendencje: radykalna (środowisko krakowskie) i liberalna (środowisko lwowskie). Po rozpoczęciu okupacji Krakowa (1836 r.) Zbór Główny przeniósł się do Lwowa – zwyciężyła tendencja umiarkowana. To spowodowało narastanie opozycji, która w konsekwencji w czerwcu 1837 roku dokonała secesji i w Pawlikowicach pod Bochnią zawiązała Konfederację Powszechną Narodu Polskiego. Manifest zakładał szybki wybuch powstania i konieczność zwiększenia agitacji wśród chłopów. Niebawem władze austriackie wykryły sieć konspiracyjną. Doszło do rozbicia spisku i masowych aresztowań.

Królestwo Polskie

Działalność spiskową w Królestwie zainicjował emisariusz Gustaw Ehrenberg zakładając w 1836 roku filię Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Miało ono program dość radykalny, prowadzono pracę spiskową także wśród rzemieślników i robotników. Wobec rozbicia pod koniec lat 30-tych spisku Świętokrzyżcy, jak ich potocznie nazywano, organizacja zawiesiła swoją działalność. Tymczasem w latach 40-tych centralizacja emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego wysyłając swoich emisariuszy na ziemie polskie podjęła próbę zorganizowania konspiracji trójzaborowej i wywołania powstania. W porozumieniu z TDP w 1839 roku Walerian Breański w Poznaniu, a Wincenty Mazurkiewicz w Warszawie założyli komitety spiskowe. Na czele Komitetu Poznańskiego stanął niebawem Karol Libelt. Wkrótce doszło do nieporozumień na tle przyszłego powstania między Centralizacją wersalską a Komitetami w Poznaniu i Warszawie. W Królestwie coraz bardziej radykalnego oblicza nabierała nowa tajna organizacja Związek Narodu Polskiego przekształcona przez Mazurkiewicza. Na działaczy spiskowych w Królestwie miały wpływ poglądy Henryka Kamińskiego, który głosił masową propagandę wśród chłopów oraz Edwarda Dembowskiego, który w założonym w 1842 roku w Warszawie „Przeglądzie Naukowym” krytykował stanowość, ciemnotę i klerykalizm. Domagał się uwłaszczenia chłopów. Działając aktywnie w Związku Narodu Polskiego dążył do szybkiego wybuchu powstania.

W Królestwie Polskim w środowisku wiejskim ksiądz Piotr Ściegienny zorganizował sieć spiskową – Związek Chłopski utrzymujący ożywione kontakty ze Związkiem Narodu Polskiego. Poglądy Ściegiennego zawarte zostały w tzw. Złotej książeczce czytanej w latach 1844-1845 z ambon wielu kościołów. Ściegienny w imieniu papieża obiecywał wszelkie odpusty tym, którzy przystąpią do walki i powstania. Nawoływał do walki przeciw wszystkim panom. W trakcie przygotowań do powstania w roku 1845 Piotr Ściegienny został aresztowany i skazany na śmierć (karę zamieniono na wywóz na Syberię). Tymczasem w połowie lat 40-tych przygotowania do powstania weszły w końcową fazę. Na czele Centralizacji wersalskiej TDP stanął generał Ludwik Mierosławski, a kierownictwo przygotowań przejął komitet Libelta – Centralizacja poznańska. Wyznaczono powstanie na rok 1846. Plan przewidywał jednoczesny wybuch walk w Wielkopolsce i Galicji, a następnie marsz w kierunku Królestwa Polskiego i wojnę z Rosją. Mierosławski wyznaczył termin powstania na noc 21 na 22 lutego 1846 roku.

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0