Katalog

Joanna Jankowska, 2017-04-26
Skoczów

Pedagogika, Artykuły

Wartość muzykoterapii w rewalidacji dzieci z niepełnosprawnością intelektualną

- n +

Joanna Jankowska

Wartość muzykoterapii w rewalidacji dzieci z
niepełnosprawnością intelektualną


Muzyka, jako sztuka o specyficznych właściwościach, w sposób istotny
oddziałuje na Ŝycie człowieka niemal od początku dziejów. (A. Maslow 1990, s.216);
Pozytywny wpływ muzyki jest znany i opisywany juŜ w staroŜytności. W
Starym Testamencie sam król Saul doznawał kojącego działania muzyki, które
pozwalało uspokajać jego napięte nerwy. Mitologia grecka dostarcza pięknej acz
smutnej opowieści o słynnym śpiewaku Orfeuszu, którego muzyka nie miała sobie
równych, potrafił swym śpiewem i grą na lirze zaczarować nie tylko ludzi, ale i
zwierzęta, które zamierały w skupieniu chłonąc jego cudowną muzykę. Inna znana
mityczna postać centaur Chejron potrafił uzdrawiać chorych ludzi i zwierzęta przy
pomocy muzyki. Syn Zeusa Apollo uwaŜany za boga piękna, światła, sztuki i poezji,
równieŜ potrafił cudownie grać a jego muzyka wywierała inspirujący wpływ na ludzi i
całą przyrodę. (J. Parandowski 1987, s.40). Z kolei słynny antyczny myśliciel
Arystoteles mawiał, ze muzyka łagodzi obyczaje, z kolei inny wielki filozof grecki
Pitagoras muzyka była odzwierciedleniem ładu i porządku we wszechświecie, które
ułatwiało człowiekowi zdobycie równowagi wewnętrznej. Z kolei dla ucznia
Arystotelesa Platona, muzyka zawierała cenny aspekt wychowawczy, który silnie
wpływa na człowieka, na jego myśli i zachowanie. Poprzez muzykę człowiek ma
moŜliwość kształtowania swojego charakteru (Z. Dywicki „Wychowawca” 1, 1998).
Człowiek był zawsze otoczony przez róŜnego rodzaju dźwięki. Początkowo nie
zdawał sobie sprawy, Ŝe naturalna muzyka spełnia waŜną tak waŜną rolę
(informacyjną, odreagowującą, rytmizującą i relaksacyjną). Jednak szybko ludzie zdali
sobie sprawę, iŜ poprzez muzykę moŜna mocno oddziaływać na stan psychofizyczny
odbiorcy. Takim pra-psychoterapeutą byli szamani syberyjscy, osoby obdarzone bardzo
duŜym autorytetem i silna wolą, mający wielki autorytet u współplemieńców. Potrafili
przy pomocy odpowiednio granej muzyki wchodzi w trans, w którym doznawali
róŜnorakich wizji. Ich muzykowanie spełniało funkcję magiczno-religijno-leczniczą.
Ponadto szamani próbowali za pomocą muzyki podporządkować sobie choroby i siły
natury.
Muzyka jest ściśle związana ze sferą odczuć i emocji, wywiera głęboki wpływ na
powiązane z nią róŜnego typu reakcje (motoryczne i wegetatywne) takie jak: częstość
akcji serca, oddechu, stan napięcia mięśniowego, przemianę materii. Muzyka jest w
stanie trafić do dziecka bez konieczności przeprowadzania analizy intelektualnej jej
treści, gdyŜ jej dźwięki docierają do podświadomości. Dlatego terapia muzyką powinna
być stosowana w rewalidacji osób z upośledzeniem umysłowym. Osoby te, pomimo
wielorakich dysfunkcji Ŝywo reagują na muzykę, ponadto chętnie uczestniczą w
zajęciach, w których muzyka spełnia waŜna rolę. Znany teoretyk i praktyk z zakresu
pracy z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym – Wielu terapeutów uwaŜa, iŜ
Ŝadne inne zajęcia nie wpływają tak pozytywnie na dzieci (zwłaszcza nieśmiałe, bierne,
zalęknione) jak zajęcia muzyczne. Świadczą o tym wyraźna radość i zaangaŜowanie
tych dzieci, ich mimika, szczególne pobudzenie ruchowe oraz wzmoŜone napięcie
ruchowe. Pozytywny wpływ tego typu zajęcia mają również na dzieci nadmiernie
pobudliwe, a czasem nawet agresywne (M. Przychodzińska- Kaciczak, Warszawa 1991,
s 11).

Muzyka w muzykoterapii najczęściej rozumiana jest jako wewnętrzny proces
zachodzący w człowieku i wpływa bezpośrednio na:
· „emocje- dostarczając róŜnorodnych przeŜyć emocjonalnych, modulując sposób
przezywania;
· proces myślenia- będący nośnikiem informacji i znaczeń, pozwala lepiej
zrozumieć i przekształcić człowieka;
· psychomotorykę- jako czynnik porządkujący i energetyzujący ruch;
· układ wegetatywny- harmonizując i regulując autonomiczny układ nerwowy;
· procesy neurofizjologiczne- pobudzając lub odprężając, a takŜe doprowadzając
bezpośrednio lub pośrednio pacjenta do poziomu tzw. odrębnych stanów
świadomości: medytacja, trans, ekstaza przy pomocy stymulacji muzyką,
rytmem.

Muzyka jest bardzo waŜnym i niewerbalnym środkiem wyraŜania siebie.
Pomaga dziecku w odbiorze miłych i przyjemnych doznań. MoŜe działać pobudzająco,
przezwyciężać smutek, monotonię, bierność czy apatię. Jednocześnie inspiruje
do kreatywnych zachowań. JuŜ po 10 minutowym słuchaniu u wielu osób mija
zmęczenie, pojawia się regularny oddech i rytmiczna praca serca. Ponadto muzyka
wycisza negatywne emocje, takie jak: złość, niechęć, krzyk, agresja, strach.
Jednocześnie dodaje cenną porcję energii, wzmacnia układ nerwowy, poprawia pamięć
i koncentracje uwagi oraz pomaga w relaksacji.
Cele i zadania muzykoterapii dotyczą w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych
dotyczą w szczególności:

· „Kształtowania wrażliwości i empatii;
· Stymulowanie do aktywności i kreatywności;
· Dowartościowanie emocjonalnie;
· Wzmacnianie prawidłowych nastawień i postaw;
· Wygaszanie agresywnych reakcji;
· Wypracowanie strategii wypracowania;
· Praca nad aktualnymi problemami grupy;
· Doskonalenie komunikacji w grupie;
· Doskonalenie umiejętności aktywnego słuchania i koncentrowanie uwagi;
· Praca z ciałem;
· Doskonalenie sprawności psychomotorycznej;
· Usuwanie napięcia psychofizycznego”( B. Milczarek, 2005, s. 18).
Muzykoterapia moŜe być realizowana w formach zarówno grupowych jak
i indywidualnych. Zaletą formy indywidualnej jest moŜliwość pełnego dostosowania
się do potrzeb dziecka. Terapeuta moŜe w znaczący sposób oddziałać na emocje
dziecka i jego system nerwowy. Dzieci niepełnosprawne intelektualnie często cechuje
lek, labilność emocjonalna, płaczliwość, złość i autoagresja. Spokojna muzyka
dostosowana do usposobienia dziecka stanowi istotny bodziec, który pozwala wyciszyć
rozchwiany system nerwowy dziecka, wyrobić umiejętność aktywnego słuchania,
rozwijać wyobraźnie i powodować wzrost koncentracji uwagi. Z kolei terapia grupowa
umoŜliwia dziecku niepełnosprawnemu stania się członkiem społeczności i
przezywania efektów muzycznych w wspólny sposób współpracując i bawiąc się ze
zdrowymi dziećmi.
Terapia muzyką moŜe być teŜ równieŜ realizowana w formie receptywnej,
polegającej na słuchaniu odpowiednio dobranej do tego celu muzyki. (Lidia
Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005). Na początku wprowadza się spokojne utwory,
pozwalające nawiązać kontakt z uczestnikiem, następnie wprowadza się utwory, które
prowokują wyzwalanie silniejszych emocji, a kończy się na utworach, które neutralizują
poprzednie doznania.
Druga forma – aktywna wykorzystuje róŜnego rodzaju instrumenty muzyczne
oraz naturalny śpiew. Stosuje się równieŜ roŜne techniki oparte na improwizacji, np.
dziecko wybiera instrument, który jest mu najbliŜszy a następnie jest proszone o
zagraniu w dowolny sposób nastroju, który odczuwa w danej chwili. (M. Kopacz,
„Psychoterapia” 4, 1997). Sam śpiew równieŜ jest korzystny dla rozwoju dziecka
niepełnosprawnego, gdyŜ rozwija mięsnie klatki piersiowej oraz przyspiesza przemianę
materii (Lidia Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005).
W terapii muzycznej podstawowymi formami aktywności mogą być:
· „Śpiewanie, piosenek (śpiewoterapia) – praca w zakresie odpowiednio
dobranych ćwiczeń emisyjnych, oddechowych, dykcyjne itp.;
· Muzykowanie elementami dźwiękonaśladowczymi – improwizacje głosowe;
· Muzykowanie na instrumentach perkusyjnych – rehabilitacja z zakresu prawe i
lewej reki, ćwiczenia manualne” (Lidia Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005,
s.12);
· Ćwiczenia słuchowe – dziecko uczy się rozróŜniać głosy otoczenia, dźwięki
natury itp.
· Ćwiczenia i zabawy muzyczno-ruchowe – rozwijają koordynacje ruchową,
poczucie rytmu oraz umoŜliwiają improwizacje na dowolny temat;
· Ćwiczenia dotykowe – wzmacniają integracje grupowa oraz reakcje na naturalny
kontakt (wiele dzieci niepełnosprawnych jest nadwraŜliwych dotykowo);
· Ćwiczenia relaksacyjne – pozwalają się odpręŜyć, uspokoić emocje, przynoszą
takŜe ulgę w odczuwaniu bólu;
· Interpretacje słowno-plastyczne róŜnych utworów muzycznych;
· Dyskusje terapeutyczne (dziecko ma moŜliwość wyraŜenia własnych myśli i
uczuć, uczy się opowiada tym co czuje, wzmacnia się jego poczucie wspólnoty
z grupa oraz zaufanie do terapeuty;
· Muzykodrama i roŜne gry muzyczne – pozwalają na integracje ze środowiskiem,
pobudzają wyobraźnie, uczą prawidłowych zachowań społecznych;
Bardzo cenne jest wzajemne przywitanie się uczestników zajęć. MoŜe mieć one
charakter grupowy i indywidualny. Według K. Lewandowskiej kaŜde zajęcia z dziećmi
z zaburzeniami rozwojowymi powinny rozpoczynać się od muzycznego powitania.
„Procedura ta moŜe przybierać wiele róŜnych form, np. formę wyśpiewywanego
sprawdzania listy obecności, np. „Czy jest dziś Ania? Aniu odezwij się”. Odpowiedz
moŜe brzmieć: jestem tutaj obecna. Dziecko zgłasza swoją obecność w dowolnie
wybrany przez siebie muzyczny sposób informujący terapeutę o poziomie energii w
danym dniu. W przypadku zahamowania i niepewności dzieci proszone są o
wyśpiewywanie zwrotów, jakich uŜywa ich mama, kiedy je woła w róŜnych sytuacjach,
z róŜnym odcieniem emocjonalnym (prośba, rozkaz, gniew); Anulka - przyjdź tu do
mnie, Aniu choć na obiad, Anka natychmiast do domu” (K. Lewandowska, Bydgoszcz
2001, s. 159). Takie formy pracy są doskonałym treningiem w odzwierciedlaniu
emocjonalnie zabarwionego zachowania i reakcji na nie. Muzyczne powitanie moŜe być
równieŜ wyraŜone za pomocą instrumentów lub gestów (rytmiczne klaskanie, tupanie,
itp.). Dzieci naśladują terapeutę lub innych uczestników zajęć a następnie próbują
powtórzyć określony gest. Ćwiczą w ten sposób obserwacje zachowania innych osób i
koncentrują uwagę na grupie.
Z kolei powitanie grupowe moŜna zrealizować za pomocą kilkakrotnego
uderzenia w bębenek, gong, gry na instrumencie muzycznym czy tez śpiewu piosenki.
„Następnie witamy kolejno kaŜde dziecko indywidualnie podchodząc do niego i
śpiewając piosnek zawierającą imię witanej osoby. MoŜemy takŜe dziecku umoŜliwić
dotykanie instrumentu muzycznego (np. bębenka, trójkąta, grzechotki itd.), na których
grany jest akompaniament podczas powitania” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.50).
Dzieci z deficytem intelektualnym mogą mieć tendencje do nagłych wybuchów
złości, agresji i autoagresji. W celu niwelowania tych niepoŜądanych zachowań
nauczyciel prowadzący zajęcia moŜe zastosować róŜne techniki z powstrzymywaniem
się od ruchu, czekaniem na swoje kolejkę, mówienia szeptem itp. Jeśli dziecko ma
problem z rówieśnikami, nie potrafi nawiązać kontaktu, bywa konfliktowe
wykorzystuje się róŜne gry komunikacyjne na instrumentach, np. prowadzenie po sali i
podąŜanie za dźwiękiem, kłótnie i dedykacje na instrumentach, improwizacje
muzyczno-ruchowe (K. Lewandowska, Bydgoszcz 2001, s.160-161). Z kolei w
przypadku uczniów o duŜym poczuciu leku, niepokoju, zahamowanych i nieśmiałych
do wycofywania się stosuje się ćwiczenia twórczo-muzyczne z odgrywaniem
kontrastowych stanów emocjonalnych (np. dziecko próbuje wyrazić radość lub smutek
przy pomocy natęŜenia dźwięku tamburyna czy wystukiwania rytmu przy pomocy
bębenka). Celem takich ćwiczeń jest wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa oraz
zmniejszenie lęku.
Przykładowo….szostok, s.13
W przypadku dzieci ze znacznym oraz głębokim upośledzeniem umysłowym
naleŜy pamiętać o następujących zasadach:
· Systematyczność prowadzonych zajęć;
· Rytualizacja (np. stała pora dnia, określony bodziec zapachowy informujący o
początku i zakończeniu zajęć);
· Wykorzystywanie moŜliwie jak najdłuŜej jednej piosenki podczas
prowadzonych zajęć”;
· „Powtarzanie tych samych aktywności i form pracy na poszczególnych sesjach
muzykoterapeutycznych (trzymając się ustalonej kolejności ich realizacji)
· Te same osoby na zajęciach prowadzące terapię” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.51).
Zajęcia z muzykoterapii powinny być odpowiednio zorganizowane i przebiegać w
takich etapach,jak:( E. Konieczna, Kraków 2006).
· odreagowanie – polega na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń, w celu
zmniejszenia napięcia emocjonalnego i otwarcia psychicznego. Dzieci mogą
wykonywać ćwiczenia, takie jak: klaskanie, naśladowanie np. jazdy
lokomotywy-tupanie, sapanie (wolno-szybko), oklaski wraz z wymachem
ramion do góry itp. Ćwiczenia te stosuje się przy dźwiękach szybkiej muzyki o
wyraźnej barwie i rytmie (np. heavy metal);
· zrytmizowanie – stosuje się ten etap w celu pogłębienia odreagowania przy
jednoczesnym zintegrowaniu całej grupy. Uczestnicy mogą wykonywać
następujące ćwiczenia: marsz w miejscu, klaśnięcia w dłonie, wyraźne, głębokie
oddechy, krąŜenia ramion, klaskanie w takt walca, polki, rocka itp.,
muzykowanie z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych;
· uwraŜliwienie – odbywa się przede wszystkim podczas ćwiczeń z zakresu
pantominy i psychodramy muzycznej. Jej zasadniczym celem jest pogłębienie
percepcji muzycznej i wdroŜenie do ekspresyjnego wyraŜania uczuć i emocji.
Stosuje się w tym etapie wiele ćwiczeń z zakresu tzw. „opowiadania własnego
nastroju”, np. wyklaskiwanie aktualnego nastroju, naśladowanie dźwięków
natury, odtwarzanie nastroju z wykorzystaniem kontrastów (cicho-głośno),
kompozycje wyciszające (malowanie spokojnego nastroju). Ćwiczenia te słuŜą
zarówno rozwijaniu wyobraźni, jak i wzbogacaniu sfery uczuciowej;
· relaksacja – etap ten polega na stosowaniu określonych obrazów i wizji. Jego
celem jest mocne odpręŜenie fizyczne i psychiczne, które systematycznie
stosowane przyczynia się do nabywania umiejętności odpoczywania, zwalczania
lęku oraz stresu. Ćwiczenia relaksacyjne powinno prowadzić się w pozycji
leŜącej, przy spokojnej, nastrojowej muzyce ( B. Kaja, Bydgoszcz 2001). NaleŜą do
nich ćwiczenia, takie jak: przenoszenie się w wyobraźni do ulubionego miejsca,
wyobraŜanie sobie przyjemnego i bezpiecznego miejsca;
· aktywizacja – jej podstawowym celem jest wysłuchiwanie utworów i
analizowanie swojego nastroju oraz wywoływanie róŜnych procesów
wyobraŜeniowych. Stosuje się tu np. muzykowanie perkusyjne, zabawowe lub
współmuzykowanie oraz róŜne tańce kołowe.
Przy doborze repertuaru muzycznego warto, aby terapeuta zapoznał się z kategoriami
utworów muzycznych:
· pogodne;
· melancholijne;
· liryczne, pełne zadumy, marzycielskie;
· tragiczne, Ŝałobne;
· dramatyczne;
· wesołe, radosne, o szybkim tempie;
· bohaterskie, dynamiczne, mobilizujące siły, wzmacniające ducha;
· o charakterze i tematyce dziecięcej (E. Galińska, „Psychoterapia” 3, 1973).
Przykładowo, aby poprawić nastrój, moŜna wysłuchać Karnawału zwierząt C. Saint-
Saensa, Polki z kabaretu złoty wiek D. Szostakowicza. Na koncentracje uwagi i
poprawę pamięci pomagają fugi organowe i fortepianowe ze zbioru Das
Wohltemperierte Klavier J. S. Bacha. Jeśli chcemy wyciszyć dziecko czy uspokoić
moŜna wysłuchać chorałów gregoriańskich, Preludiów cis-moll, Largo z koncertu
fortepianowego J. S. Bacha czy F. Liszta-Marzen miłosnych (L. Kataryńczuk-Mania,
Kraków 2005, s.15).
Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi generalnie lubią uczestniczyć
w zajęciach z muzykoterapii. Jednak naleŜy pamiętać, iŜ mają równieŜ swoje
indywidualne upodobania, które niekoniecznie musza być zgodne z upodobaniami
terapeuty. Czasem dziecko nie akceptuje określonego fragmentu melodii bądź całej
piosenki, nie naleŜy na siłę zmuszać dziecka do akceptacji danego utworu. Muzyka do
kaŜdego dociera w sposób indywidualny, wywołuje roŜne skojarzenia i reakcje, dlatego
trzeba uwzględnić tę kwestię prowadząc muzykoterapię z dziećmi niepełnosprawnymi
(zwłaszcza autystycznymi).
Aktywność muzyczna w zajęciach z dziećmi upośledzonymi umysłowo ma
przede wszystkim na celu rozwinięcie róŜnych dyspozycji twórczych, które tkwią w
dziecku, ale nie są przez niego uświadomione. W osobach niepełnosprawnych
intelektualnie, równieŜ w stopniu umiarkowanym i znacznym, wbrew obiegowym
opiniom, tkwi wiele zdolności, które podczas odpowiednio zorganizowanych zajęć i
postawy nauczyciela, które je prowadzi mogą zostać ujawnione. Zajęcia pozwalają
takŜe niepełnosprawnym uczestnikom na prawidłowe kształtowanie się nawyków i
potrzeb oraz rozwijają współdziałanie i wzajemną współpracę. Pomagają formować
róŜnorakie cechy osobowości, takie jak pomysłowość, zdolności twórcze, wyobraźnia,
samodzielność, zaradność, zdyscyplinowanie, wraŜliwość emocjonalna, itp.
Dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo zabawy i dydaktyczne gry muzyczne
są bardzo atrakcyjną formą aktywności , w której chętnie uczestniczą. Sama zabawa ma
bardzo waŜne znaczenie dla całokształtu zdrowia psychicznego upośledzonej jednostki.
Dziecko bawi się, przezywa róŜne emocje, odreagowuje napięcia a przy okazji uczy,
chociaŜ moŜe nie zdawać sobie z tego sprawy. Zabawa muzyczna moŜe stanowić takŜe
cenne źródło przeŜyć estetycznych. Z jednej strony dostarcza przyjemności, radości,
wzruszeń z drugiej strony wymaga przestrzegania określonych reguł, które dzieciom
specjalnej troski są szczególnie potrzebne.
Dzieci niepełnosprawne umysłowo szczególnie chętnie uczestniczą w zajęciach, w
których wykorzystuje się (Z. Dywicki, „Wychowawca” 1, 1998, s.37):
· zabawy ze śpiewem;
· opowieści ruchowe (za pomocą ruchu dziecko wyraŜa emocje zawarte w bajce);
· zabawy rytmiczne z towarzyszeniem akompaniamentu perkusyjnego (np.
bieganie po sali, na dźwięk instrumentu dzieci zatrzymują się i przybierają
określoną pozycję);
· ćwiczenia rytmiczno-ruchowe (np. wspólne wystukiwanie rytmu za pomocą
przytupywania, klaskania, mlaskania);
· nieskomplikowane tańce zespołowe (np. „Zasiali górale” które integrują
jednocześnie uczestników).
Poprzez obcowanie z muzyką niepełnosprawny uczeń ma moŜliwość wyraŜenia
swoich emocji – od krzyku, płaczu, skakania, tańczenia, kołysania się, nucenia poprzez
piosenkę. Podstawowym zadaniem osoby prowadzącej zajęcia powinno być
eliminowanie lęku, napięcia nerwowego, autoagresji, nieśmiałości. Z kolei poziom
radości, zaufania oraz wzajemnej integracji powinien wzrastać. Trzeba zaznaczyć, iŜ ze
względu na ograniczone moŜliwości dzieci upośledzonych umysłowo terapeuta
powinien wnikliwie przemyśleć strukturę zajęć i dostosować poziom gier i zabaw do
moŜliwości niepełnosprawnych uczestników.
Zajęcia z muzykoterapii dla dzieci z głębsza i głęboką niepełnosprawnością
intelektualna oraz mózgowym poraŜeniem dziecięcym powinny być organizowane
systematycznie , najlepiej przed porą obiadową. „Sposoby oddziaływań
terapeutycznych wymagają odpowiedniego przygotowania się do ich
realizacji(przygotowanie instrumentów muzycznych, kocyków, piłki i innych pomocy,
ustalenie ćwiczeń i kolejności ich realizacji, przygotowanie kart i dzienników
obserwacyjnych” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.9).
K. Lewandowska widzi bardzo waŜne miejsce dla muzykoterapii w
oddziaływaniach wychowawczych, gdyŜ dzięki niej dziecko pogłębia swoją wraŜliwość
interpersonalną, która jest niezwykle cenna w obecnych czasach, gdzie relacje z drugim
człowiekiem cechuje coraz większa anonimowość i formalność. Dzieci, szczególnie
upośledzone umysłowo mają problem w wyraŜaniu własnych emocji, w budowaniu
poczucia własnej wartości i samoakceptacji.
Gdyby wzbogacić program szkolny odpowiednią i dostosowaną do moŜliwości uczniów
profilaktyką muzyczną , uczniowie przy „udziale nauczyciela muzyki lepiej zrozumieją
swoje problemy osobowościowe i pokonają trudności w komunikowaniu się z innymi”
(K. Lewandowska, Bydgoszcz 2000, s. 157).
W pracy z osobami o obniŜonej sprawności intelektualnie bardzo waŜne jest
przestrzeganie określonych zasad: Są to:
- zasada akceptacji – opiera się na uznaniu osoby niepełnosprawnej nie jako
„jednostki z marginesu”, ale jako osoby, która pomimo większych trudności
rozwojowych, ale takie same prawa, jak inni uczestnicy zajęć. (J. Sowa,
Rzeszów 1999, s. 57);
- zasada pomocy – skupiającej się na pomocy niepełnosprawnemu dziecku,
aktywizację jego sił biologicznych oraz psychicznych. Zasada ta skupia się takŜe
na wytworzeniu ciepłej atmosfery sprzyjającej funkcjonowaniu dziecka na
zajęciach.
- zasada indywidualizacji, skupiająca się na dostosowania treści, środków i
metod nauczania do indywidualnych moŜliwości dziecka;
- zasada terapii pedagogicznej, zakładającą najpierw poznanie dziecka i
opracowanie odpowiedniej diagnozy a następnie współpracę z otoczeniem
dziecka (m.in. ze specjalistami, np. psychologiem, logopedą, neurologiem), w
celu ustawicznego poprawienia jego sytuacji i zapewnianie mu moŜliwie
najlepszych warunków do przezwycięŜenia Ŝyciowych trudności;
- zasada współpracy z rodziną, podkreślającą współpracę szkoły i domu.
Rodzina wychowująca dziecko niepełnosprawne jest często obarczona
większym, niŜ normalnie cięŜarem materialnym i moralnym i psychicznym.
„Wymaga zatem ona (za strony zakładu pracy czy szkoły) pomocy dotyczącej
poradnictwa w zakresie sposobu postępowania z jednostką upośledzoną oraz
aktywnego nadzoru i współuczestnictwa w procesie rehabilitacji” (J. Sowa,
Rzeszów 1999, s. 58).
Efektywność prowadzonych zajęć z muzykoterapii zaleŜy od głębi i rodzaju
„doświadczanej przez dziecko patologii, osobowości i warunków zewnętrznych, w
jakim Ŝyje, a takŜe od muzykalności, stopnia rozpoznania i postawy terapeuty. Bardzo
istotne znaczenie ma równieŜ ilość czasu i energii poświecony dziecku” (P. Nordoff, C.
Robbins, Kraków 2008, s. 50). Pozytywne efekty oddziaływań nieraz jest trudno
zauwaŜyć od razu, bywa iŜ są zauwaŜalne dopiero po dłuŜszym czasie. Istota procesu
terapeutycznego zawarta jest w materiale muzycznym śywe, dynamiczne elementy
muzyki wywołują aktywność u dziecka, pobudzają go do dalszych działań i zachęcają
do współpracy. Na ogół dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach i pracuje nad
wzbogaceniem swojego świata przeczy emocjonalnych. Poprzez ćwiczenie nowo
odkrytych umiejętności niepełnosprawne dziecko odnajduje swoiste spełnienie, co
wpływa dodatnio na jego poczucie własnej wartości.
MoŜe się jednak zdarzyć, Ŝe praca z dzieckiem z głębszym upośledzeniem
będzie trudna i konfliktowa. „Nie wszystkie dzieci są w stanie wziąć bezpośredni udział
w aktywnościach muzycznych, nawet jeśli ich forma, ruch i wyraz są tak swobodne i
elastyczne jak w improwizacjach muzycznych. Wiele dzieci pozostaje na skraju tych
doświadczeń. Dzieci te są niepewne i pełne wahania” (P. Nordoff, C. Robbins, Kraków
2008, s. 51). Praca z nimi często wymaga przyjęcia konsekwentnej, silnej, ale
jednocześnie delikatnej postawy, inaczej podczas zajęć moŜe zapanować chaos a nauka
dzieci będzie Malo efektywna i z niewielkimi rezultatami. Wiele z uczniów z głębszymi
niepełnosprawnościami Ŝyje pod wpływem silnego dysonansu emocjonalnego, jest
zamkniętych w sobie, trudno jest do nich dotrzeć i odkryć sposób w jaki interpretują
swój świat. Dla tych dzieci muzyka moŜe stać się przestrzenia, w której odkryją swoje
zalety i będą w stanie je zaprezentować. Muzyka jest w stanie oddać emocje dziecka,
wypełnić dosmaczana przez nich pustkę emocjonalna barwami i rozpędzić lęk, który
jakŜe często cechuje dzieci niepełnosprawne. Cennymi ćwiczeniami mogą być tutaj
roŜnego typu improwizacje muzyczne z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych
oraz instrumentów, które dziecko moŜe wykonać samodzielnie, np. wypełnić puszkę po
napoju grochem, fasolą czy roŜnymi ziarnami. Dziecko czuje się wtedy współtwórcą
muzycznego wydarzenia, wzrasta jego poziom pewności siebie i poczucia własnej
wartości, które jest bardzo obniŜone w przypadku dzieci z deficytami w rozwoju.
(przykłady-cwiczenia)
Osoba prowadząca zjecie z dziećmi niepełnosprawnymi (zob. K. Barłóg, s. 62)
powinna winna cechować się takimi wartościami jak (K. Barłóg, Rzeszów 1998, s. 62):
· umiejętność empatycznego postrzegania drugiej osoby;
· umiejętność dostrzegania potrzeb innych ludzi;
· umiejętność szanowania wychowanka i jego całkowitej akceptacji;
· umiejętność dostrzegania i rozwiązywania konfliktów i współpracy;
· umiejętność dostrzegania i wykorzystywania mocnych stron ucznia.
Ze względu na wiele nieocenionych zalet naleŜałoby bardziej upowszechniać
zajęcia z muzykoterapii w szkołach i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
„%ôľMuzykoterapia powinna być włączona do programu nauki szkolnej. Na zajęciach
byłoby takŜe wskazane prowadzeni treningu relaksacyjnego. Muzykoterapia – jako
forma oddziaływania, a takŜe bogactwo i zróŜnicowanie technik terapeutycznych – jest
działaniem celowym i przynoszącym i przynoszącym bardzo pozytyw efekty. Nabyte
umiejętności utrzymania sprawności psychicznej i fizycznej warunkują sprawne
funkcjonowanie człowieka i jego pozytywne nastawienie do innych ludzi” (B.
Milczarek, Kraków 2005, s. 21).


Bibliografia:

1. Barłóg K. Adaptacja nauczycieli nauczania początkowego do pracy z dziećmi z
odchyleniami od normy. Rzeszów 1998, WSP.
2. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.
Kraków 2008.
3. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001.
4. Konieczna E. J.: Arteterapia. Kraków 2006.
5. Kronenberger: Muzykoterapia M.: Wykorzystanie technik aktywnych i
receptywnych w profilaktyce stresu. Łódź 2004.
6. Lewandowska K.: Profilaktyczne wartości muzykoterapii. (W:) B. Kaja (red.):
Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja i psychokorekcja. T.2, WSP
Bydgoszcz 2000.
7. Milczarek B.: Muzykoterapia i trening relaksacyjny w pracy z dziećmi. (W:) E.
M. Skorek (red.): Terapia pedagogiczna Impuls, Kraków 2005.
8. Przychodzińska- Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa
1991.
9. Dywicki Z.: Elementy muzykoterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym
umysłowo. „Wychowawca”, 1998, nr 1.
10. Galińska E.: Podstawy teoretyczne muzykoterapii. „Zeszyt naukowy Akademii
Medycznej we Wrocławiu” 1978, nr 17.
11. Gąsienica-Szostok A.: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa
2003.
12. Grzeszewki H.: Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego.
„Szkoła Specjalna” 1998, nr 3.
13. Kopacz M.: Wpływ muzykoterapii na obniŜenie poziomu agresji u dorastającej
młodzieŜy. „Psychoterapia” 1997, nr 4.
14. Parandowski P.: Mitologia. PWN, Poznań 1987.
15. Sowa J. Pedagogika specjalna. Fosze, Rzeszów
16. Szafraniec G.: Techniki niewerbalne w terapii dzieci. (W:) B. Kaja (red.):
Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja. Psychokorekcja. Tom 2, Bydgoszcz
2001.
17. Urbańska E.: Niewerbalne formy psychoterapii. „Problemy Opiekuńczo-
Wychowawcze” 1997, nr 3.
Joanna Jankowska
Zespół Szkół Specjalnych w Skoczowie
Nauczyciel w grupie rewalidacyjno-wychowawczej
Zajęcia z rewalidacji indywidualnej z dziećmi autystycznymi
Współpraca z ATH w Bielsku-Białej
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.