Katalog Joanna Jankowska, 2017-04-26 Skoczów Pedagogika, Artykuły Wartość muzykoterapii w rewalidacji dzieci z niepełnosprawnością intelektualnąJoanna Jankowska Wartość muzykoterapii w rewalidacji dzieci z niepełnosprawnością intelektualną Muzyka, jako sztuka o specyficznych właściwościach, w sposób istotny oddziałuje na Ŝycie człowieka niemal od początku dziejów. (A. Maslow 1990, s.216); Pozytywny wpływ muzyki jest znany i opisywany juŜ w staroŜytności. W Starym Testamencie sam król Saul doznawał kojącego działania muzyki, które pozwalało uspokajać jego napięte nerwy. Mitologia grecka dostarcza pięknej acz smutnej opowieści o słynnym śpiewaku Orfeuszu, którego muzyka nie miała sobie równych, potrafił swym śpiewem i grą na lirze zaczarować nie tylko ludzi, ale i zwierzęta, które zamierały w skupieniu chłonąc jego cudowną muzykę. Inna znana mityczna postać centaur Chejron potrafił uzdrawiać chorych ludzi i zwierzęta przy pomocy muzyki. Syn Zeusa Apollo uwaŜany za boga piękna, światła, sztuki i poezji, równieŜ potrafił cudownie grać a jego muzyka wywierała inspirujący wpływ na ludzi i całą przyrodę. (J. Parandowski 1987, s.40). Z kolei słynny antyczny myśliciel Arystoteles mawiał, ze muzyka łagodzi obyczaje, z kolei inny wielki filozof grecki Pitagoras muzyka była odzwierciedleniem ładu i porządku we wszechświecie, które ułatwiało człowiekowi zdobycie równowagi wewnętrznej. Z kolei dla ucznia Arystotelesa Platona, muzyka zawierała cenny aspekt wychowawczy, który silnie wpływa na człowieka, na jego myśli i zachowanie. Poprzez muzykę człowiek ma moŜliwość kształtowania swojego charakteru (Z. Dywicki „Wychowawca” 1, 1998). Człowiek był zawsze otoczony przez róŜnego rodzaju dźwięki. Początkowo nie zdawał sobie sprawy, Ŝe naturalna muzyka spełnia waŜną tak waŜną rolę (informacyjną, odreagowującą, rytmizującą i relaksacyjną). Jednak szybko ludzie zdali sobie sprawę, iŜ poprzez muzykę moŜna mocno oddziaływać na stan psychofizyczny odbiorcy. Takim pra-psychoterapeutą byli szamani syberyjscy, osoby obdarzone bardzo duŜym autorytetem i silna wolą, mający wielki autorytet u współplemieńców. Potrafili przy pomocy odpowiednio granej muzyki wchodzi w trans, w którym doznawali róŜnorakich wizji. Ich muzykowanie spełniało funkcję magiczno-religijno-leczniczą. Ponadto szamani próbowali za pomocą muzyki podporządkować sobie choroby i siły natury. Muzyka jest ściśle związana ze sferą odczuć i emocji, wywiera głęboki wpływ na powiązane z nią róŜnego typu reakcje (motoryczne i wegetatywne) takie jak: częstość akcji serca, oddechu, stan napięcia mięśniowego, przemianę materii. Muzyka jest w stanie trafić do dziecka bez konieczności przeprowadzania analizy intelektualnej jej treści, gdyŜ jej dźwięki docierają do podświadomości. Dlatego terapia muzyką powinna być stosowana w rewalidacji osób z upośledzeniem umysłowym. Osoby te, pomimo wielorakich dysfunkcji Ŝywo reagują na muzykę, ponadto chętnie uczestniczą w zajęciach, w których muzyka spełnia waŜna rolę. Znany teoretyk i praktyk z zakresu pracy z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym – Wielu terapeutów uwaŜa, iŜ Ŝadne inne zajęcia nie wpływają tak pozytywnie na dzieci (zwłaszcza nieśmiałe, bierne, zalęknione) jak zajęcia muzyczne. Świadczą o tym wyraźna radość i zaangaŜowanie tych dzieci, ich mimika, szczególne pobudzenie ruchowe oraz wzmoŜone napięcie ruchowe. Pozytywny wpływ tego typu zajęcia mają również na dzieci nadmiernie pobudliwe, a czasem nawet agresywne (M. Przychodzińska- Kaciczak, Warszawa 1991, s 11). Muzyka w muzykoterapii najczęściej rozumiana jest jako wewnętrzny proces zachodzący w człowieku i wpływa bezpośrednio na: · „emocje- dostarczając róŜnorodnych przeŜyć emocjonalnych, modulując sposób przezywania; · proces myślenia- będący nośnikiem informacji i znaczeń, pozwala lepiej zrozumieć i przekształcić człowieka; · psychomotorykę- jako czynnik porządkujący i energetyzujący ruch; · układ wegetatywny- harmonizując i regulując autonomiczny układ nerwowy; · procesy neurofizjologiczne- pobudzając lub odprężając, a takŜe doprowadzając bezpośrednio lub pośrednio pacjenta do poziomu tzw. odrębnych stanów świadomości: medytacja, trans, ekstaza przy pomocy stymulacji muzyką, rytmem. Muzyka jest bardzo waŜnym i niewerbalnym środkiem wyraŜania siebie. Pomaga dziecku w odbiorze miłych i przyjemnych doznań. MoŜe działać pobudzająco, przezwyciężać smutek, monotonię, bierność czy apatię. Jednocześnie inspiruje do kreatywnych zachowań. JuŜ po 10 minutowym słuchaniu u wielu osób mija zmęczenie, pojawia się regularny oddech i rytmiczna praca serca. Ponadto muzyka wycisza negatywne emocje, takie jak: złość, niechęć, krzyk, agresja, strach. Jednocześnie dodaje cenną porcję energii, wzmacnia układ nerwowy, poprawia pamięć i koncentracje uwagi oraz pomaga w relaksacji. Cele i zadania muzykoterapii dotyczą w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych dotyczą w szczególności: · „Kształtowania wrażliwości i empatii; · Stymulowanie do aktywności i kreatywności; · Dowartościowanie emocjonalnie; · Wzmacnianie prawidłowych nastawień i postaw; · Wygaszanie agresywnych reakcji; · Wypracowanie strategii wypracowania; · Praca nad aktualnymi problemami grupy; · Doskonalenie komunikacji w grupie; · Doskonalenie umiejętności aktywnego słuchania i koncentrowanie uwagi; · Praca z ciałem; · Doskonalenie sprawności psychomotorycznej; · Usuwanie napięcia psychofizycznego”( B. Milczarek, 2005, s. 18). Muzykoterapia moŜe być realizowana w formach zarówno grupowych jak i indywidualnych. Zaletą formy indywidualnej jest moŜliwość pełnego dostosowania się do potrzeb dziecka. Terapeuta moŜe w znaczący sposób oddziałać na emocje dziecka i jego system nerwowy. Dzieci niepełnosprawne intelektualnie często cechuje lek, labilność emocjonalna, płaczliwość, złość i autoagresja. Spokojna muzyka dostosowana do usposobienia dziecka stanowi istotny bodziec, który pozwala wyciszyć rozchwiany system nerwowy dziecka, wyrobić umiejętność aktywnego słuchania, rozwijać wyobraźnie i powodować wzrost koncentracji uwagi. Z kolei terapia grupowa umoŜliwia dziecku niepełnosprawnemu stania się członkiem społeczności i przezywania efektów muzycznych w wspólny sposób współpracując i bawiąc się ze zdrowymi dziećmi. Terapia muzyką moŜe być teŜ równieŜ realizowana w formie receptywnej, polegającej na słuchaniu odpowiednio dobranej do tego celu muzyki. (Lidia Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005). Na początku wprowadza się spokojne utwory, pozwalające nawiązać kontakt z uczestnikiem, następnie wprowadza się utwory, które prowokują wyzwalanie silniejszych emocji, a kończy się na utworach, które neutralizują poprzednie doznania. Druga forma – aktywna wykorzystuje róŜnego rodzaju instrumenty muzyczne oraz naturalny śpiew. Stosuje się równieŜ roŜne techniki oparte na improwizacji, np. dziecko wybiera instrument, który jest mu najbliŜszy a następnie jest proszone o zagraniu w dowolny sposób nastroju, który odczuwa w danej chwili. (M. Kopacz, „Psychoterapia” 4, 1997). Sam śpiew równieŜ jest korzystny dla rozwoju dziecka niepełnosprawnego, gdyŜ rozwija mięsnie klatki piersiowej oraz przyspiesza przemianę materii (Lidia Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005). W terapii muzycznej podstawowymi formami aktywności mogą być: · „Śpiewanie, piosenek (śpiewoterapia) – praca w zakresie odpowiednio dobranych ćwiczeń emisyjnych, oddechowych, dykcyjne itp.; · Muzykowanie elementami dźwiękonaśladowczymi – improwizacje głosowe; · Muzykowanie na instrumentach perkusyjnych – rehabilitacja z zakresu prawe i lewej reki, ćwiczenia manualne” (Lidia Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005, s.12); · Ćwiczenia słuchowe – dziecko uczy się rozróŜniać głosy otoczenia, dźwięki natury itp. · Ćwiczenia i zabawy muzyczno-ruchowe – rozwijają koordynacje ruchową, poczucie rytmu oraz umoŜliwiają improwizacje na dowolny temat; · Ćwiczenia dotykowe – wzmacniają integracje grupowa oraz reakcje na naturalny kontakt (wiele dzieci niepełnosprawnych jest nadwraŜliwych dotykowo); · Ćwiczenia relaksacyjne – pozwalają się odpręŜyć, uspokoić emocje, przynoszą takŜe ulgę w odczuwaniu bólu; · Interpretacje słowno-plastyczne róŜnych utworów muzycznych; · Dyskusje terapeutyczne (dziecko ma moŜliwość wyraŜenia własnych myśli i uczuć, uczy się opowiada tym co czuje, wzmacnia się jego poczucie wspólnoty z grupa oraz zaufanie do terapeuty; · Muzykodrama i roŜne gry muzyczne – pozwalają na integracje ze środowiskiem, pobudzają wyobraźnie, uczą prawidłowych zachowań społecznych; Bardzo cenne jest wzajemne przywitanie się uczestników zajęć. MoŜe mieć one charakter grupowy i indywidualny. Według K. Lewandowskiej kaŜde zajęcia z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi powinny rozpoczynać się od muzycznego powitania. „Procedura ta moŜe przybierać wiele róŜnych form, np. formę wyśpiewywanego sprawdzania listy obecności, np. „Czy jest dziś Ania? Aniu odezwij się”. Odpowiedz moŜe brzmieć: jestem tutaj obecna. Dziecko zgłasza swoją obecność w dowolnie wybrany przez siebie muzyczny sposób informujący terapeutę o poziomie energii w danym dniu. W przypadku zahamowania i niepewności dzieci proszone są o wyśpiewywanie zwrotów, jakich uŜywa ich mama, kiedy je woła w róŜnych sytuacjach, z róŜnym odcieniem emocjonalnym (prośba, rozkaz, gniew); Anulka - przyjdź tu do mnie, Aniu choć na obiad, Anka natychmiast do domu” (K. Lewandowska, Bydgoszcz 2001, s. 159). Takie formy pracy są doskonałym treningiem w odzwierciedlaniu emocjonalnie zabarwionego zachowania i reakcji na nie. Muzyczne powitanie moŜe być równieŜ wyraŜone za pomocą instrumentów lub gestów (rytmiczne klaskanie, tupanie, itp.). Dzieci naśladują terapeutę lub innych uczestników zajęć a następnie próbują powtórzyć określony gest. Ćwiczą w ten sposób obserwacje zachowania innych osób i koncentrują uwagę na grupie. Z kolei powitanie grupowe moŜna zrealizować za pomocą kilkakrotnego uderzenia w bębenek, gong, gry na instrumencie muzycznym czy tez śpiewu piosenki. „Następnie witamy kolejno kaŜde dziecko indywidualnie podchodząc do niego i śpiewając piosnek zawierającą imię witanej osoby. MoŜemy takŜe dziecku umoŜliwić dotykanie instrumentu muzycznego (np. bębenka, trójkąta, grzechotki itd.), na których grany jest akompaniament podczas powitania” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.50). Dzieci z deficytem intelektualnym mogą mieć tendencje do nagłych wybuchów złości, agresji i autoagresji. W celu niwelowania tych niepoŜądanych zachowań nauczyciel prowadzący zajęcia moŜe zastosować róŜne techniki z powstrzymywaniem się od ruchu, czekaniem na swoje kolejkę, mówienia szeptem itp. Jeśli dziecko ma problem z rówieśnikami, nie potrafi nawiązać kontaktu, bywa konfliktowe wykorzystuje się róŜne gry komunikacyjne na instrumentach, np. prowadzenie po sali i podąŜanie za dźwiękiem, kłótnie i dedykacje na instrumentach, improwizacje muzyczno-ruchowe (K. Lewandowska, Bydgoszcz 2001, s.160-161). Z kolei w przypadku uczniów o duŜym poczuciu leku, niepokoju, zahamowanych i nieśmiałych do wycofywania się stosuje się ćwiczenia twórczo-muzyczne z odgrywaniem kontrastowych stanów emocjonalnych (np. dziecko próbuje wyrazić radość lub smutek przy pomocy natęŜenia dźwięku tamburyna czy wystukiwania rytmu przy pomocy bębenka). Celem takich ćwiczeń jest wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa oraz zmniejszenie lęku. Przykładowo….szostok, s.13 W przypadku dzieci ze znacznym oraz głębokim upośledzeniem umysłowym naleŜy pamiętać o następujących zasadach: · Systematyczność prowadzonych zajęć; · Rytualizacja (np. stała pora dnia, określony bodziec zapachowy informujący o początku i zakończeniu zajęć); · Wykorzystywanie moŜliwie jak najdłuŜej jednej piosenki podczas prowadzonych zajęć”; · „Powtarzanie tych samych aktywności i form pracy na poszczególnych sesjach muzykoterapeutycznych (trzymając się ustalonej kolejności ich realizacji) · Te same osoby na zajęciach prowadzące terapię” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.51). Zajęcia z muzykoterapii powinny być odpowiednio zorganizowane i przebiegać w takich etapach,jak:( E. Konieczna, Kraków 2006). · odreagowanie – polega na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń, w celu zmniejszenia napięcia emocjonalnego i otwarcia psychicznego. Dzieci mogą wykonywać ćwiczenia, takie jak: klaskanie, naśladowanie np. jazdy lokomotywy-tupanie, sapanie (wolno-szybko), oklaski wraz z wymachem ramion do góry itp. Ćwiczenia te stosuje się przy dźwiękach szybkiej muzyki o wyraźnej barwie i rytmie (np. heavy metal); · zrytmizowanie – stosuje się ten etap w celu pogłębienia odreagowania przy jednoczesnym zintegrowaniu całej grupy. Uczestnicy mogą wykonywać następujące ćwiczenia: marsz w miejscu, klaśnięcia w dłonie, wyraźne, głębokie oddechy, krąŜenia ramion, klaskanie w takt walca, polki, rocka itp., muzykowanie z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych; · uwraŜliwienie – odbywa się przede wszystkim podczas ćwiczeń z zakresu pantominy i psychodramy muzycznej. Jej zasadniczym celem jest pogłębienie percepcji muzycznej i wdroŜenie do ekspresyjnego wyraŜania uczuć i emocji. Stosuje się w tym etapie wiele ćwiczeń z zakresu tzw. „opowiadania własnego nastroju”, np. wyklaskiwanie aktualnego nastroju, naśladowanie dźwięków natury, odtwarzanie nastroju z wykorzystaniem kontrastów (cicho-głośno), kompozycje wyciszające (malowanie spokojnego nastroju). Ćwiczenia te słuŜą zarówno rozwijaniu wyobraźni, jak i wzbogacaniu sfery uczuciowej; · relaksacja – etap ten polega na stosowaniu określonych obrazów i wizji. Jego celem jest mocne odpręŜenie fizyczne i psychiczne, które systematycznie stosowane przyczynia się do nabywania umiejętności odpoczywania, zwalczania lęku oraz stresu. Ćwiczenia relaksacyjne powinno prowadzić się w pozycji leŜącej, przy spokojnej, nastrojowej muzyce ( B. Kaja, Bydgoszcz 2001). NaleŜą do nich ćwiczenia, takie jak: przenoszenie się w wyobraźni do ulubionego miejsca, wyobraŜanie sobie przyjemnego i bezpiecznego miejsca; · aktywizacja – jej podstawowym celem jest wysłuchiwanie utworów i analizowanie swojego nastroju oraz wywoływanie róŜnych procesów wyobraŜeniowych. Stosuje się tu np. muzykowanie perkusyjne, zabawowe lub współmuzykowanie oraz róŜne tańce kołowe. Przy doborze repertuaru muzycznego warto, aby terapeuta zapoznał się z kategoriami utworów muzycznych: · pogodne; · melancholijne; · liryczne, pełne zadumy, marzycielskie; · tragiczne, Ŝałobne; · dramatyczne; · wesołe, radosne, o szybkim tempie; · bohaterskie, dynamiczne, mobilizujące siły, wzmacniające ducha; · o charakterze i tematyce dziecięcej (E. Galińska, „Psychoterapia” 3, 1973). Przykładowo, aby poprawić nastrój, moŜna wysłuchać Karnawału zwierząt C. Saint- Saensa, Polki z kabaretu złoty wiek D. Szostakowicza. Na koncentracje uwagi i poprawę pamięci pomagają fugi organowe i fortepianowe ze zbioru Das Wohltemperierte Klavier J. S. Bacha. Jeśli chcemy wyciszyć dziecko czy uspokoić moŜna wysłuchać chorałów gregoriańskich, Preludiów cis-moll, Largo z koncertu fortepianowego J. S. Bacha czy F. Liszta-Marzen miłosnych (L. Kataryńczuk-Mania, Kraków 2005, s.15). Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi generalnie lubią uczestniczyć w zajęciach z muzykoterapii. Jednak naleŜy pamiętać, iŜ mają równieŜ swoje indywidualne upodobania, które niekoniecznie musza być zgodne z upodobaniami terapeuty. Czasem dziecko nie akceptuje określonego fragmentu melodii bądź całej piosenki, nie naleŜy na siłę zmuszać dziecka do akceptacji danego utworu. Muzyka do kaŜdego dociera w sposób indywidualny, wywołuje roŜne skojarzenia i reakcje, dlatego trzeba uwzględnić tę kwestię prowadząc muzykoterapię z dziećmi niepełnosprawnymi (zwłaszcza autystycznymi). Aktywność muzyczna w zajęciach z dziećmi upośledzonymi umysłowo ma przede wszystkim na celu rozwinięcie róŜnych dyspozycji twórczych, które tkwią w dziecku, ale nie są przez niego uświadomione. W osobach niepełnosprawnych intelektualnie, równieŜ w stopniu umiarkowanym i znacznym, wbrew obiegowym opiniom, tkwi wiele zdolności, które podczas odpowiednio zorganizowanych zajęć i postawy nauczyciela, które je prowadzi mogą zostać ujawnione. Zajęcia pozwalają takŜe niepełnosprawnym uczestnikom na prawidłowe kształtowanie się nawyków i potrzeb oraz rozwijają współdziałanie i wzajemną współpracę. Pomagają formować róŜnorakie cechy osobowości, takie jak pomysłowość, zdolności twórcze, wyobraźnia, samodzielność, zaradność, zdyscyplinowanie, wraŜliwość emocjonalna, itp. Dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo zabawy i dydaktyczne gry muzyczne są bardzo atrakcyjną formą aktywności , w której chętnie uczestniczą. Sama zabawa ma bardzo waŜne znaczenie dla całokształtu zdrowia psychicznego upośledzonej jednostki. Dziecko bawi się, przezywa róŜne emocje, odreagowuje napięcia a przy okazji uczy, chociaŜ moŜe nie zdawać sobie z tego sprawy. Zabawa muzyczna moŜe stanowić takŜe cenne źródło przeŜyć estetycznych. Z jednej strony dostarcza przyjemności, radości, wzruszeń z drugiej strony wymaga przestrzegania określonych reguł, które dzieciom specjalnej troski są szczególnie potrzebne. Dzieci niepełnosprawne umysłowo szczególnie chętnie uczestniczą w zajęciach, w których wykorzystuje się (Z. Dywicki, „Wychowawca” 1, 1998, s.37): · zabawy ze śpiewem; · opowieści ruchowe (za pomocą ruchu dziecko wyraŜa emocje zawarte w bajce); · zabawy rytmiczne z towarzyszeniem akompaniamentu perkusyjnego (np. bieganie po sali, na dźwięk instrumentu dzieci zatrzymują się i przybierają określoną pozycję); · ćwiczenia rytmiczno-ruchowe (np. wspólne wystukiwanie rytmu za pomocą przytupywania, klaskania, mlaskania); · nieskomplikowane tańce zespołowe (np. „Zasiali górale” które integrują jednocześnie uczestników). Poprzez obcowanie z muzyką niepełnosprawny uczeń ma moŜliwość wyraŜenia swoich emocji – od krzyku, płaczu, skakania, tańczenia, kołysania się, nucenia poprzez piosenkę. Podstawowym zadaniem osoby prowadzącej zajęcia powinno być eliminowanie lęku, napięcia nerwowego, autoagresji, nieśmiałości. Z kolei poziom radości, zaufania oraz wzajemnej integracji powinien wzrastać. Trzeba zaznaczyć, iŜ ze względu na ograniczone moŜliwości dzieci upośledzonych umysłowo terapeuta powinien wnikliwie przemyśleć strukturę zajęć i dostosować poziom gier i zabaw do moŜliwości niepełnosprawnych uczestników. Zajęcia z muzykoterapii dla dzieci z głębsza i głęboką niepełnosprawnością intelektualna oraz mózgowym poraŜeniem dziecięcym powinny być organizowane systematycznie , najlepiej przed porą obiadową. „Sposoby oddziaływań terapeutycznych wymagają odpowiedniego przygotowania się do ich realizacji(przygotowanie instrumentów muzycznych, kocyków, piłki i innych pomocy, ustalenie ćwiczeń i kolejności ich realizacji, przygotowanie kart i dzienników obserwacyjnych” (M. Zalewski, Rzeszów 2008, s.9). K. Lewandowska widzi bardzo waŜne miejsce dla muzykoterapii w oddziaływaniach wychowawczych, gdyŜ dzięki niej dziecko pogłębia swoją wraŜliwość interpersonalną, która jest niezwykle cenna w obecnych czasach, gdzie relacje z drugim człowiekiem cechuje coraz większa anonimowość i formalność. Dzieci, szczególnie upośledzone umysłowo mają problem w wyraŜaniu własnych emocji, w budowaniu poczucia własnej wartości i samoakceptacji. Gdyby wzbogacić program szkolny odpowiednią i dostosowaną do moŜliwości uczniów profilaktyką muzyczną , uczniowie przy „udziale nauczyciela muzyki lepiej zrozumieją swoje problemy osobowościowe i pokonają trudności w komunikowaniu się z innymi” (K. Lewandowska, Bydgoszcz 2000, s. 157). W pracy z osobami o obniŜonej sprawności intelektualnie bardzo waŜne jest przestrzeganie określonych zasad: Są to: - zasada akceptacji – opiera się na uznaniu osoby niepełnosprawnej nie jako „jednostki z marginesu”, ale jako osoby, która pomimo większych trudności rozwojowych, ale takie same prawa, jak inni uczestnicy zajęć. (J. Sowa, Rzeszów 1999, s. 57); - zasada pomocy – skupiającej się na pomocy niepełnosprawnemu dziecku, aktywizację jego sił biologicznych oraz psychicznych. Zasada ta skupia się takŜe na wytworzeniu ciepłej atmosfery sprzyjającej funkcjonowaniu dziecka na zajęciach. - zasada indywidualizacji, skupiająca się na dostosowania treści, środków i metod nauczania do indywidualnych moŜliwości dziecka; - zasada terapii pedagogicznej, zakładającą najpierw poznanie dziecka i opracowanie odpowiedniej diagnozy a następnie współpracę z otoczeniem dziecka (m.in. ze specjalistami, np. psychologiem, logopedą, neurologiem), w celu ustawicznego poprawienia jego sytuacji i zapewnianie mu moŜliwie najlepszych warunków do przezwycięŜenia Ŝyciowych trudności; - zasada współpracy z rodziną, podkreślającą współpracę szkoły i domu. Rodzina wychowująca dziecko niepełnosprawne jest często obarczona większym, niŜ normalnie cięŜarem materialnym i moralnym i psychicznym. „Wymaga zatem ona (za strony zakładu pracy czy szkoły) pomocy dotyczącej poradnictwa w zakresie sposobu postępowania z jednostką upośledzoną oraz aktywnego nadzoru i współuczestnictwa w procesie rehabilitacji” (J. Sowa, Rzeszów 1999, s. 58). Efektywność prowadzonych zajęć z muzykoterapii zaleŜy od głębi i rodzaju „doświadczanej przez dziecko patologii, osobowości i warunków zewnętrznych, w jakim Ŝyje, a takŜe od muzykalności, stopnia rozpoznania i postawy terapeuty. Bardzo istotne znaczenie ma równieŜ ilość czasu i energii poświecony dziecku” (P. Nordoff, C. Robbins, Kraków 2008, s. 50). Pozytywne efekty oddziaływań nieraz jest trudno zauwaŜyć od razu, bywa iŜ są zauwaŜalne dopiero po dłuŜszym czasie. Istota procesu terapeutycznego zawarta jest w materiale muzycznym śywe, dynamiczne elementy muzyki wywołują aktywność u dziecka, pobudzają go do dalszych działań i zachęcają do współpracy. Na ogół dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach i pracuje nad wzbogaceniem swojego świata przeczy emocjonalnych. Poprzez ćwiczenie nowo odkrytych umiejętności niepełnosprawne dziecko odnajduje swoiste spełnienie, co wpływa dodatnio na jego poczucie własnej wartości. MoŜe się jednak zdarzyć, Ŝe praca z dzieckiem z głębszym upośledzeniem będzie trudna i konfliktowa. „Nie wszystkie dzieci są w stanie wziąć bezpośredni udział w aktywnościach muzycznych, nawet jeśli ich forma, ruch i wyraz są tak swobodne i elastyczne jak w improwizacjach muzycznych. Wiele dzieci pozostaje na skraju tych doświadczeń. Dzieci te są niepewne i pełne wahania” (P. Nordoff, C. Robbins, Kraków 2008, s. 51). Praca z nimi często wymaga przyjęcia konsekwentnej, silnej, ale jednocześnie delikatnej postawy, inaczej podczas zajęć moŜe zapanować chaos a nauka dzieci będzie Malo efektywna i z niewielkimi rezultatami. Wiele z uczniów z głębszymi niepełnosprawnościami Ŝyje pod wpływem silnego dysonansu emocjonalnego, jest zamkniętych w sobie, trudno jest do nich dotrzeć i odkryć sposób w jaki interpretują swój świat. Dla tych dzieci muzyka moŜe stać się przestrzenia, w której odkryją swoje zalety i będą w stanie je zaprezentować. Muzyka jest w stanie oddać emocje dziecka, wypełnić dosmaczana przez nich pustkę emocjonalna barwami i rozpędzić lęk, który jakŜe często cechuje dzieci niepełnosprawne. Cennymi ćwiczeniami mogą być tutaj roŜnego typu improwizacje muzyczne z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych oraz instrumentów, które dziecko moŜe wykonać samodzielnie, np. wypełnić puszkę po napoju grochem, fasolą czy roŜnymi ziarnami. Dziecko czuje się wtedy współtwórcą muzycznego wydarzenia, wzrasta jego poziom pewności siebie i poczucia własnej wartości, które jest bardzo obniŜone w przypadku dzieci z deficytami w rozwoju. (przykłady-cwiczenia) Osoba prowadząca zjecie z dziećmi niepełnosprawnymi (zob. K. Barłóg, s. 62) powinna winna cechować się takimi wartościami jak (K. Barłóg, Rzeszów 1998, s. 62): · umiejętność empatycznego postrzegania drugiej osoby; · umiejętność dostrzegania potrzeb innych ludzi; · umiejętność szanowania wychowanka i jego całkowitej akceptacji; · umiejętność dostrzegania i rozwiązywania konfliktów i współpracy; · umiejętność dostrzegania i wykorzystywania mocnych stron ucznia. Ze względu na wiele nieocenionych zalet naleŜałoby bardziej upowszechniać zajęcia z muzykoterapii w szkołach i placówkach opiekuńczo-wychowawczych. „%ôľMuzykoterapia powinna być włączona do programu nauki szkolnej. Na zajęciach byłoby takŜe wskazane prowadzeni treningu relaksacyjnego. Muzykoterapia – jako forma oddziaływania, a takŜe bogactwo i zróŜnicowanie technik terapeutycznych – jest działaniem celowym i przynoszącym i przynoszącym bardzo pozytyw efekty. Nabyte umiejętności utrzymania sprawności psychicznej i fizycznej warunkują sprawne funkcjonowanie człowieka i jego pozytywne nastawienie do innych ludzi” (B. Milczarek, Kraków 2005, s. 21). Bibliografia: 1. Barłóg K. Adaptacja nauczycieli nauczania początkowego do pracy z dziećmi z odchyleniami od normy. Rzeszów 1998, WSP. 2. Nordoff P., Robbins C. Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Kraków 2008. 3. Kaja B.: Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 2001. 4. Konieczna E. J.: Arteterapia. Kraków 2006. 5. Kronenberger: Muzykoterapia M.: Wykorzystanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu. Łódź 2004. 6. Lewandowska K.: Profilaktyczne wartości muzykoterapii. (W:) B. Kaja (red.): Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja i psychokorekcja. T.2, WSP Bydgoszcz 2000. 7. Milczarek B.: Muzykoterapia i trening relaksacyjny w pracy z dziećmi. (W:) E. M. Skorek (red.): Terapia pedagogiczna Impuls, Kraków 2005. 8. Przychodzińska- Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Nasza Księgarnia, Warszawa 1991. 9. Dywicki Z.: Elementy muzykoterapii w pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo. „Wychowawca”, 1998, nr 1. 10. Galińska E.: Podstawy teoretyczne muzykoterapii. „Zeszyt naukowy Akademii Medycznej we Wrocławiu” 1978, nr 17. 11. Gąsienica-Szostok A.: Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce. Warszawa 2003. 12. Grzeszewki H.: Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego. „Szkoła Specjalna” 1998, nr 3. 13. Kopacz M.: Wpływ muzykoterapii na obniŜenie poziomu agresji u dorastającej młodzieŜy. „Psychoterapia” 1997, nr 4. 14. Parandowski P.: Mitologia. PWN, Poznań 1987. 15. Sowa J. Pedagogika specjalna. Fosze, Rzeszów 16. Szafraniec G.: Techniki niewerbalne w terapii dzieci. (W:) B. Kaja (red.): Wspomaganie rozwoju. Psychostymulacja. Psychokorekcja. Tom 2, Bydgoszcz 2001. 17. Urbańska E.: Niewerbalne formy psychoterapii. „Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze” 1997, nr 3. Joanna Jankowska Zespół Szkół Specjalnych w Skoczowie Nauczyciel w grupie rewalidacyjno-wychowawczej Zajęcia z rewalidacji indywidualnej z dziećmi autystycznymi Współpraca z ATH w Bielsku-Białej Wyświetleń: 0
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |