„PRAWIE WSZYSTKO NA TEMAT… DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ”

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie Rodzicom terminologii związanej z dysleksją/ ryzykiem dysleksji oraz poszerzenie wiedzy na temat tego zaburzenia, które coraz częściej dotyka dzieci w wieku szkolnym. Artykuł wyjaśnia terminologię dysleksji, przyczyny, objawy, oraz narzędzia diagnozy.

1. CO TO JEST DYSLEKSJA ROZWOJOWA?
Termin dysleksja utworzony został z greckiego morfemu dys- oznaczającego brak czegoś, trudność oraz słowa lexicos – odnoszącego się do słów). Wraz z rozwojem wiedzy na temat etiologii i patomechanizmu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jej definicja ulega zmianom. Powszechnie jednak uznaje się definicję, która została opublikowana w 1994 r. przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i brzmi ona następująco: „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”.
Zgodnie z powyższą definicją specyfika trudności w pisaniu i czytaniu to wyróżnik dysleksji spośród innych trudności w uczeniu się. Termin dysleksja występuje czasem z określeniem rozwojowa. Oznacza to, iż opisywane trudności pojawiają się od początku edukacji szkolnej, w przeciwieństwie do „dysleksji nabytej” (dla odróżnienia określanej aleksją i/lub agrafią, tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu). Dodatkowo można się spotkać z określeniem tego zaburzenia jako specyficznych trudności w nauce.
U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. Profesor M. Bogdanowicz wyróżnia następujące typy dysleksji:
• dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo–przestrzennej;
• dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych;
• dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;
• dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej;
• dysleksja wizualna, gdy występuje nieład tzw. nieporządek.
Można wyróżnić kilka odmian dysleksji:
• dysleksja – terminem stosowanym także w węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w czytaniu;
• dysortografia – specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo znania zasad poprawnej pisowni;
• dysgrafia – zniekształcenia strony graficznej pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo;
• dyskalkulia – specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu;
• dysfonia – objawia się niewyraźnym i cichym mówieniem – wada bardzo rzadko stwierdzana.

2. PRZYCZYNY DYSLEKSJI
Badania nad etiologią dysleksji, mimo iż trwają już dosyć długo, nie są jeszcze zakończone.
Przyczyny dysleksji mogą być odmienne u różnych dzieci. Jednak również u tego samego dziecka może wystąpić kilka przyczyn jednocześnie. Dlatego mówi się o polietiologii dysleksji rozwojowej, czyli wieloprzyczynowości.
Można wyodrębnić kilka kierunków badań co do przyczyn dysleksji:
1. Koncepcja genetyczna– przyjmuje się założenie, że dziedziczone są zmiany w centralnym układzie nerwowym, warunkujące zaburzenia leżące u podstaw trudności w czytaniu i pisaniu (czynnikiem patogennym są w tym przypadku patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie). wśród dyslektyków jest więcej chłopców niż dziewczynek, przez co niektórzy naukowcy zakładali, że dysleksja jest sprzężona z genem Y odpowiedzialnym za płeć męską. Badacze sądzą, że dziedziczne uwarunkowania dotyczą ok. 20 – 30 % dzieci dyslektycznych. Badania prowadzone są do dzisiaj.
2. Koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego - przyczynę upatruje się w spowolnieniu dojrzewania centralnego układu nerwowego i zaburzeniach funkcjonalnych (czynniki patogenne: geny, czynniki uszkadzające centralny układ nerwowy, hormony). U dzieci dyslektycznych zaobserwować można wydłużenie procesu dojrzewania wielu funkcji: funkcji językowych, zanikania odruchów pierwotnych. Przyjęcie takiej koncepcji pozwala przypuszczać, że owa niedojrzałość centralnego układu nerwowego może ustąpić, na skutek przyspieszenia tempa dojrzewania, a także na skutek ćwiczeń terapeutycznych. ćwiczenia te polegają między innymi na odwzorowaniu podstawowych odruchów (odruch Moro, odruch labiryntowy, ATNR i symetryczny odruch przy zwracaniu głowy). Po roku dzieci ćwiczące w ten sposób czytały i pisały dużo sprawniej.
3. Koncepcja organiczna - jedna z najstarszych koncepcji upatruje przyczyny dysleksji w mikrouszkodzeniu struktury okolic mózgu, które dotyczą czynności pisania i czytania (czynniki patogenne: chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałują na centralny układ nerwowy w okresie okołoporodowym). Od 1982 roku w Stanach Zjednoczonych prowadzone są badania na mózgach osób, które za życia cierpiały na dysleksję. Wyniki tych badań wskazują, że w lewej półkuli mózgu w okolicach związanych z mową istnieją zmiany. Znaczne zmiany strukturalne stwierdzono także w okolicy zakrętu kątowego, “ośrodka czytania”. Są to dowody na organiczne uwarunkowanie dysleksji rozwojowej.
4. Koncepcja hormonalna – jedna z najnowszych koncepcji. Przyczyn dopatruje się w niedokształceniu struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, tzn. zablokowaniu rozwoju lewej półkuli mózgowej (czynniki patogenne: nadprodukcja hormonów, np. testosteronu). Nadprodukcja hormonu męskiego w okresie prenatalnym powoduje zaburzenia funkcjonowania systemu immunologicznego, zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu i kompensacyjny rozwój półkuli prawej.

3. SYMPTOMY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

• Symptomy dysleksji u dzieci w wieku 6-7 lat (kl. 0):

Obszar diagnozy Objawy
motoryka duża i mała Obniżona sprawność ruchowa min. dziecko słabo biega i skacze, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, ma trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach. Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek.
koordynacja wzrokowo- ruchowa Trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki.
Nieprawidłowe układanie w palcach narzędzia do pisania; trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych np. rysowaniem rombu.
funkcje słuchowo- językowe Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na zewnątrz.
Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne. Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków i szeregi 4-cyfrowe.
Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z–s, b–p, k–g, czyli zaburzenia słuchu fonemowego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. trudności z wykonaniem poleceń typu: odszukaj słowa ukryte w nazwie np.„lewkonia”, wymyśl rym do słowa „kotek”, o czym myślę: Baba ..aga).
funkcje wzrokowe Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki – według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m–n, l–t–ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p–b–d).


lateralizacja Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej dziecko nadal jest oburęczne.
orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma trudności z określeniem swoich części ciała, gdy określa je terminami: prawe–lewe (np. prawa i lewa ręka, noga itp.). Nie umie wskazać kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo).
orientacja w czasie Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia, godziny na zegarze.
czytanie Trudności w nauce czytania (np. dziecko czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy; nie rozumie przeczytanego tekstu).
pierwsze próby pisania Przy pierwszych próbach pisania – częste pisanie liter i cyfr zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.


• Symptomy dysleksji u dzieci w młodszym wieku szkolny (7-10lat):

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i
określanie ich terminami: prawe- lewe.
Trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie.
Pisanie liter i cyfr zwierciadlanie i/ lub zapisywanie wyrazów od strony prawej do lewej.
orientacja w czasie Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia, godziny na zegarze.
czytanie Trudności w czytaniu:
- wolne tempo, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów;
- bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów;
- niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu.
pisanie Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudność z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter, o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G); mylenie liter podobnych pod względem kształtu: l–t–ł, m–n; mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p–b–d; popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów. Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania słuchowego dźwięków mowy oraz opóźnieniem pamięci słuchowej i mowy: mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z–s, w–f, d–t, k–g), trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i–j, głosek nosowych ą–om, ę– en, nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab; pisanie wyrazów bezsensownych; bardzo nasilone trudności podczas pisania ze słuchu (dyktanda).



Obszar diagnozy
Objawy


Motoryka duża Obniżona sprawność ruchowa całego ciała: uczeń ma trudności z nauczeniem się jazdy na wrotkach, łyżwach, nartach oraz niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, np. może mieć trudności z wykonaniem ćwiczeń równoważnych, układów tanecznych jak i gimnastycznych.

Motoryka mała Obniżona sprawność ruchowa rąk: trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w czasie zajęć szkolnych np. podczas sklejania modeli, rysowania schematów.

Koordynac ja wzrokowo- ruchowa Trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem.
Uczeń brzydko i niechętnie rysuje, pisze mało czytelnie, zbyt mocno przyciska ołówek, długopis, ręka szybko się męczy, nie nadąża przepisywać tekst z tablicy, nie nadąża z wykonaniem prac pisemnych podczas sprawdzianów.





Funkcje słuchowo- językowe Używanie niepoprawnych sformułowań pod względem gramatycznym. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na zewnątrz.
Trudności z różnicowaniem podobnych głosek (z–s, b–p), myli wyrazy zbliżone fonetycznie.
Trudności w operowaniu na cząstkach fonologicznych.
Trudności z językami obcymi: problemy z zapamiętywaniem słówek, prawidłową wymową.
Trudności ze słuchaniem i z zapamiętywaniem instrukcji, poleceń, na przykład uczeń nie umie zapamiętać polecenia dłuższego lub bardziej złożonego, myli jego sens;
Trudności z szybkim przypominaniem sobie nazw, nazwisk, z właściwym używaniem wyrazów w odpowiednim znaczeniu, na przykład pomimo bogatego słownictwa uczeń ma trudność z przypominaniem znanych sobie nazw, wykazuje niepewność (wahanie, niezdecydowanie) w stosowaniu odpowiedniego wyrazu.




Funkcje wzrokowe Trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej, spostrzegania przestrzeni i pamięci wzrokowej: przyroda– zła orientacja na mapie; geometria – błędne rysunki i obliczenia; rysunek uproszczony, schematyczny.
A ponadto obserwuje się:
- mylenie znaków i symboli matematycznych takich jak „+” i „x”, znaki mniejszości i większości;
- problemy z figurami geometrycznymi (np. z dostrzeganiem figur w układach przestrzennych);
• Symptomy dysleksji dzieci powyżej 10 lat (od klasy 4 szkoły podst.):

4. METODY DIAGNOZY RYZYKA DYSLEKSJI/DYSLEKSJI
Rodzic, który zgłasza się z dzieckiem do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu zdiagnozowania trudności dziecka w czytaniu i w pisaniu przede wszystkim musi wyrazić pisemną zgodę na przeprowadzenie badań psychologiczno-pedagogicznych. Następnie zostają zaplanowane dwa podstawowe badania:
• badanie psychologiczne – jego celem jest potwierdzenie iż zdolności intelektualne dziecka znajdują się co najmniej na przeciętnym dla wieku poziomie, specjaliści w poradniach najczęściej posługują się Testem Inteligencji D. Wechslera dla dzieci (WISC-R);
• badanie pedagogiczne – jego celem jest diagnoza umiejętności szkolnych dziecka, rozpoznanie specyfiki popełnianych błędów oraz określenie stopnia znajomości przez dziecko reguł pisowni;

Wykonane badania oraz przeprowadzony z rodzicem wywiad rozwojowy dziecka dają nam wstępne rozpoznanie przyczyn trudności z czytaniem i pisaniem. Ponieważ dysleksja ma charakter przewlekły diagnoza może być dodatkowo poszerzona np. o badanie przesiewowe wzroku lub słuchu czy o diagnozę trudności matematycznych (dyskalkulia).
Uczniom, u których zdiagnozowano ryzyko dysleksji zaleca się udział w zajęciach terapii pedagogicznej Zakłada to możliwość kontynuowania diagnozy poprzez wykonanie kolejnych badań kontrolnych.
Należy pamiętać, że podejrzenia rodzica lub nauczycieli o dysleksji i skierowanie dziecka na badania nie wyrokują występowaniu tej dysfunkcji. Dysleksję rozwojową możemy stwierdzić dopiero po przeprowadzeniu wielokierunkowego, specjalistycznego badania w poradni.



5. JAK POMOC DZIECKU ZE ZDIAGNOZOWANYM RYZYKIEM DYSLEKSJI/DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ ?
Często zdarza się, że stwierdzenie występowania dysleksji rozwojowej staje się wymówką dla dzieci, jak i dla ich rodziców. Uczniowie czują się „zwolnieni” z nauki ortografii, doskonalenia techniki czytania itp. Jednak otrzymanie opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej o zdiagnozowanej dysleksji nie zwalnia dziecka i rodzica od obowiązku pracy nad trudnościami.

Wszelkie wskazania do pracy z dzieckiem dyslektycznym (z ryzykiem dysleksji) zawarte w opinii oraz omawiane przez specjalistów w poradni lub w szkole powinny być przez dorosłych traktowane poważnie. Dziecko ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową powinno być objęte pomocą ze strony nauczycieli i szkolnych specjalistów według zaleceń zawartych w opinii z uwzględnieniem możliwości lokalowych i kadrowych danej szkoły oraz pomocą rodziców w domu.
Konsekwencje nieobjęcia ucznia dyslektycznego fachową pomocą pedagogiczną oraz brakiem systematycznej pracy dziecka w domu nad ortografią mogą w przyszłości ograniczać możliwość osiągnięcia przez dziecku sukcesu edukacyjnego i prowadzić do obniżenia samooceny.

7. BIBLIOGRAFIA
• Marta Bogdanowicz (1994). O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lubin.
• Marta Bogdanowicz (2003, 2005). Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Wyd. Harmonia. Gdańsk.
• Wojciech Brejnak (2003,2005). Dysleksja. Wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Ronald D. Davis, Eldon M. Braun (2001). Dar dysleksji. Poznań.
• Mickiewicz J. (1997). Jedynka z ortografii? rozpoznawanie dysleksji, dysortografii i dysgrafii w starszym wieku szkolnym. Toruń.
• Zakrzewska B. (1999).Trudności w czytaniu i pisaniu. Wyd. WSiP S.A. Warszawa.
• www.ptd.edu.pl – strona internetowa Polskiego Towarzystwa Dyslektycznego


Opracowanie artykułu:
Magdalena Rumniak – psycholog

Wyświetleń: 0