ZNP na Pomorzu Środkowym w latach 1945 – 1973
Ostatnie miesiące wojny obfitowały w zmiany, które bezpośrednio wpłynęły na sytuację Polski. Po wyzwoleniu wschodnich regionów naszego państwa i ogłoszeniu Manifestu Lipcowego rozpoczął się nowy etap w rozwoju ruchu związkowego. Wówczas to przystąpiono do ponownego tworzenia kół i instancji związkowych, za które odpowiadali ich dawni działacze oraz członkowie podziemnych związków zawodowych z okresu okupacji hitlerowskiej. W dniach 20 – 21 listopada 1944 roku w Lublinie miał miejsce zjazd przedstawicieli związków zawodowych, który powołał do życia Tymczasową Komisję Centralną Związków Zawodowych. Jednocześnie także na ziemiach wyzwolonych rozpoczęły wznawiać swą działalność terenowe organizacje ZNP. Natomiast w lutym 1945 roku Prezydium Tajnej Organizacji Nauczycielskiej ujawniło się i przekształciło w zarząd główny ZNP, po czym przystąpiło do rozmów z ministrem oświaty - Stanisławem Skrzeszewskim. Ich następstwem była jego zgoda na wznowienie działalności przez związek. Na posiedzeniu z kwietnia 1945 roku wybrano prezesa ZG ZNP, którym został Czesław Wycech. Podstawowym zadaniem, jakie postawiono przed Związkiem Nauczycielstwa Polskiego było aktywne włączenie się w szybką odbudowę polskiego szkolnictwa i stworzenie zrębów organizacyjnych w terenie, w tym także na Ziemiach Zachodnich. W centralnej części naszego państwa przystąpiono do organizacji ognisk związku na bazie istniejących komórek Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Natomiast na Ziemiach Odzyskanych ich tworzenie należało rozpocząć od podstaw. Ogniska związku na Pomorzu Środkowym powstawały początkowo samorzutnie z inicjatywy nauczycieli bez ingerencji zarządu głównego ZNP.
Pierwsze ognisko związkowe na Pomorzu Środkowym zorganizowano w Wałczu dnia 24 maja 1945 roku. Jego prezesem został Wincenty Stoczkowski. Z kolei dnia 16 czerwca reaktywowano oddział powiatowy ZNP na czele ze Stanisławem Piątkiem. Podjęto także próbę powołania zarządu oddziału w Koszalinie, jednak z powodu zbyt małej ilości osób, jakie pojawiły się na zebraniu, sprawę tę odłożono w czasie. Natomiast już dnia 5 lipca 1945 roku rozpoczął swą działalność zarząd związku w Słupsku na czele z prezesem Włodzimierzem Rogozińskim. Od sierpnia do września zorganizowano oddziały w Białogardzie, Bytowie, Sławnie, Szczecinku i Człuchowie. W kolejnych miesiącach utworzono jednostki w Drawsku i Kołobrzegu. Najpóźniej, bo w grudniu, powołano zarząd oddziału w Miastku.
W dniu 4 sierpnia 1945 roku na posiedzeniu ZG ZNP powołano pełnomocników do organizowania związku na terenie Ziem Zachodnich i Północnych. Na koniec miesiąca doszło do pierwszego zebrania Tymczasowego Zarządu Okręgowego ZNP, na którym to dokonano podziału funkcji i przyjęto plan dalszych działań. Natomiast w listopadzie tego samego roku w Koszalinie odbył się I Zjazd Okręgowy Związku Nauczycielstwa Polskiego, na którym przyjęto program działania oraz wybrano nowe władze. Prezesem został Bolesław Trzeciak, a przewodniczącym wydziału organizacyjnego Eugeniusz Kiszakiewicz. W marcu 1946 roku władze wojewódzkie ZNP przeniosły się z Koszalina do Szczecina, co doprowadziło do pewnych zmian w składzie instancji okręgowej. W międzyczasie rosła także liczba nauczycieli i pracowników oświaty skupiona w strukturach związku. Ostatecznie na koniec 1947 roku w województwie szczecińskim było 3516 członków, z tego w powiatach Pomorza Środkowego 1976 osób.
Zasadnicze znaczenie w kształtowaniu się kolejnego etapu programu związku miał II Krajowy Zjazd ZNP w Poznaniu, który odbył się w dniach 24 – 26 maja 1948 roku. Wówczas uchwalono demokratyczny statut i zerwano z zasadą odrębności, niezależności i apolityczności związków zawodowych. Ponadto wybrano Wojciecha Pokorę na przewodniczącego ZG ZNP. Realizacja uchwał wspomnianego zjazdu była ważnym etapem rozwoju związku na Pomorzu Środkowym. W dniach 8 – 9 września w Szczecinie doszło do plenarnego posiedzenia ZO ZNP, na którym poruszono kwestię upowszechnienia oświaty i poprawienia pracy szkolnictwa na omawianym terenie.
W roku 1949 odbył się II Kongres Związków Zawodowych, który określił ich miejsce i funkcje w państwie oraz ustalił statut. Efektem tego spotkania było dokonanie reorganizacji struktury organizacyjnej ZNP poprzez likwidację ognisk i powołanie Zakładowych i Międzyzakładowych Organizacji Związkowych. Jednocześnie przystąpiono także, zgodnie z przyjętymi nowymi zasadami, do współzawodnictwa między poszczególnymi zarządami oddziałów. W pierwszym etapie najlepsze wyniki osiągnęli przedstawiciele z Koszalina, Sławna, Słupska, Szczecinka, Wałcza i Złotowa.
Tymczasem dnia 28 czerwca 1950 roku sejm uchwalił ustawę o zmianach w podziale administracyjnym państwa, czego skutkiem było utworzenie województwa koszalińskiego, w skład którego weszło 12 powiatów. To z kolei spowodowało konieczność zorganizowania władz okręgowych ZNP w Koszalinie. Zarząd Główny ZNP upoważnił Karola Mytnika, ówczesnego prezesa zarządu oddziału powiatowego we wspomnianym mieście, jako pełnomocnika ZG i ZO ZNP w Szczecinie, do zorganizowania ZO ZNP w Koszalinie. Po licznych dyskusjach utworzono Tymczasowy Zarząd Okręgowy ZNP, którego przewodniczącym został właśnie Mytnik, a sekretarzem Maria Hudymowa. Pierwszy Zjazd Okręgowy ZNP, który odbył się w Koszalinie w listopadzie 1950 roku wytyczył program działania związku w nowym województwie oraz wyłonił przewodniczącego w osobie Józefa Bindasa. W ten symboliczny sposób zakończył się początkowy etap formowania struktur związkowych na Pomorzu Środkowym.
Drugi Zjazd Okręgowy z marca 1951 roku dał kolejny kredyt zaufania Bindasowi, a działacze związkowi postulowali dalszą konieczność walki o nowy socjalistyczny model szkoły w Polsce. W tym samym czasie odbył się III Krajowy Zjazd Delegatów w Warszawie, na którym podkreślono rolę ZNP w socjalistycznej przebudowie oświaty na wsi. Ponadto zmieniono nazwę związku z ZNP na Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskiego. Przewodniczącym ZG ZZNP został Eustachy Kuroczko. Wczesną jesienią nastąpiły zmiany w składzie osobowym zarządu okręgowego, kiedy to Józef Bindas został powołany na stanowisko kierownika Wydziału Organizacyjnego ZG ZZNP. Wówczas jego miejsce zajęła jako przewodnicząca ZO ZZNP w Koszalinie Maria Hudymowa, która jednak ze względu na problemy zdrowotne zrezygnowała po około roku pracy. Jej obowiązki przejął Eugeniusz Załuska. W marcu 1953 roku miał miejsce III Zjazd Okręgowy związku, w wyniku którego Załuska pozostał na swoim stanowisku oraz ponownie na sekretarza wybrano Józefa Grego.
W dniach 23 - 24 maja 1953 roku odbył się IV Krajowy Zjazd ZZNP w Warszawie, na którym główny akcent obrad dotyczył konieczności położenia większego nacisku na pogłębianie świadomości politycznej nauczycieli i kształtowania ich światopoglądu w wydaniu marksistowskim. W maju 1955 roku doszło do spotkania, na którym podsumowano dorobek nauczycieli z województwa koszalińskiego za ostatnie lata. Był to krok związany z tym co miało niebawem nastąpić. Mianowicie na kolejnym zjeździe krajowym z października 1955 roku postanowiono utworzyć i przyznać po raz pierwszy Złote Odznaki ZNP dla najbardziej zasłużonych członków związku.
Zasadnicze znaczenie dla dalszego funkcjonowania ZZNP, w tym i jego komórki na Pomorzu Środkowym, miały zmiany jakie nastąpiły w Polsce po VIII Plenum KC PZPR z 1956 roku. Na IV Kongresie Związków Zawodowych, który odbył się w dniach 14 – 19 kwietnia 1958 roku w stolicy, podjęto decyzję o zmianie charakteru pracy ZZNP. Reorganizacja związana była także z uchwałą sejmową z 27 kwietnia 1956 roku o prawach i obowiązkach nauczycieli. Stanowisko związku dotyczące nowych metod i form działania wypracowano na VI Krajowym Zjeździe z grudnia 1957 roku. Na spotkaniu tym postanowiono także o przywróceniu tradycyjnej nazwy – Związek Nauczycielstwa Polskiego. W tym miejscu warto podać ilu w omawianym okresie członków liczył ZNP na Pomorzu Środkowym. I tak według dostępnych danych wynika, że było ich 5925 skupionych w 138 ogniskach i 13 oddziałach powiatowych. Największe organizacje działały w Słupsku – 962 osoby oraz w Koszalinie – 862.
Podsumowaniem dorobku ZNP na Pomorzu w drugiej połowie lat pięćdziesiątych był VI Okręgowy Zjazd Delegatów z czerwca 1959 roku. Wówczas to omówiono najważniejsze kwestie związane z oświatą oraz poruszono sprawę warunków socjalno – bytowych nauczycieli. Ponadto dokonano także wyboru nowego zarządu okręgowego. Przewodniczącym mianowano Władysława Szulca, a sekretarzem Józefa Rzepeckiego. Ich kadencja przypadła na czas przygotowywania kolejnej reformy oświatowej w kraju, którą ostatecznie uchwalono 15 lipca 1961 roku. Wprowadziła ona ośmioklasową szkołę podstawową oraz obowiązek szkolny do 17 roku życia. Ocena dorobku związku i przygotowanie szkolnictwa koszalińskiego do realizacji przywołanej powyżej reformy nastąpiła podczas VII Zjazdu Okręgowego ZNP w styczniu 1962 roku. Wtedy to wybrano także nowego przewodniczącego, którym został Józef Rzepecki. Na koniec roku 1961 liczba członków ZNP w województwie wyniosła 7408, co stanowiło pond 85 % wszystkich pracowników oświatowych na tym terytorium. Początek lat sześćdziesiątych to czas wdrażania w życie zamierzeń reformy z 1961 roku oraz przygotowania do obchodów tysiąclecia państwa polskiego. Okres ten podsumował VIII Zjazd Okręgowy, który miał miejsce w Koszalinie w maju 1966 roku. Rok 1969 przyniósł duże zmiany organizacyjne. Wówczas na IX Okręgowym Zjeździe doszło do wymiany prezydium. I tak nowym przewodniczącym ZO ZNP mianowano Dorotę Bogucką, a sekretarzem Ryszarda Wojdę. Niezwykle ważnym wydarzeniem dla społeczności związkowej był fakt ufundowania przez Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodu sztandaru dla zarządu okręgu. Jego uroczyste wręczenie odbyło się w dniu Święta Nauczyciela, które przypadło wówczas dnia 19 listopada 1971 roku. Na koniec tego roku w województwie koszalińskim było 14400 aktywnych członków ZNP na 15339 ogółem zatrudnionych w oświacie.
Dnia 27 kwietnia 1972 roku sejm przyjął Kartę Praw i Obowiązków Nauczyciela. Na podstawie uchwały Biura Politycznego KC PZPR z dnia 25 kwietnia 1973 roku o zadaniach związków zawodowych w rozwoju budownictwa socjalistycznego ZG ZNP podjął 12 listopada tego samego roku decyzję o usprawnieniu pracy i udoskonaleniu struktury organizacyjnej przez wprowadzenie w niej dwustopniowości, którą tworzyć miały rada zakładowa i zarząd główny. W oparciu o wspomniane decyzje nastąpiło rozwiązanie Zarządu Okręgowego ZNP w Koszalinie, którego ostatnie plenarne posiedzenie odbyło się w dnia 4 grudnia 1973 roku.

BIBLIOGRAFIA:
Źródła drukowane:
Źródła do dziejów Ziemi Koszalińskiej w latach 1945 – 1950, wybór i oprac. Z. Głowacki i H. Rybicki, Koszalin 1976.
Czasopisma:
„Przegląd Historyczno – Oświatowy” 1965 r., nr 3.
Opracowania:
Gilejko L., Związki zawodowe w procesie przemian społecznych w PRL, Warszawa 1972.
Grześ B., Związek Nauczycielstwa Polskiego od korzeni po współczesność, Warszawa 2000.
Rybicki H., Partie i stronnictwa polityczne na Pomorzu Zachodnim w latach 1945 – 1947, Słupsk 1967.
Walczak M., ZNP wczoraj i dziś, Warszawa 1968.
Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1905 – 1985, pr. zb. pod red. B. Grzesia, Warszawa 1986.

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0