Dysleksja jako specyficzna trudność w opanowaniu czytania i pisania

Określenie "specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu" stosowane jest dla podkreślenia trudności o wąskim zakresie. Występują one u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanych nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego.

Najczęściej specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci określa się terminem "dysleksja rozwojowa." Termin "dysleksja rozwojowa" wskazuje na trwanie tych trudności od urodzenia.

Światowa Federacja Neurologów w 1968 roku w Dallas (USA) przyjęła że: "Specyficzna rozwojowa dysleksja to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno - kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie."

Wyróżniamy kilka postaci tych specyficznych trudności, które mogą występować jednocześnie, lub w izolacji:

dysleksja - trudności w czytaniu, często powiązane z trudnościami w pisaniu,

dysgrafia - trudności w opanowaniu kaligrafii (niski poziom graficzny pisma),

dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (błędy ortograficzne).

U podstaw czynności czytania i pisania leżą funkcje poznawcze i ruchowe. W czytaniu i pisaniu uczestniczy spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, pamięć, uwaga, mowa i myślenie oraz motoryka rąk i czynności ruchowe narządów mowy. Wszyscy badacze są zgodni, że odpowiedzialne za występowanie specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania są zaburzenia funkcji percepcyjnych (spostrzegania wzrokowego i słuchowego) i funkcji ruchowych (motoryki rąk).

Konstytucjonalne uwarunkowania dysleksji oznacza trwałe lub nietrwałe zmiany w okolicach mózgu, związane z mową które mają charakter wrodzony. Zmiany strukturalne stanowią podłoże zaburzeń funkcji wzrokowych, słuchowych i ich integracji, jak i zaburzeń funkcji językowych, lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Zaburzenia te są przyczyną zaburzeń czynności czytania i pisania.

Objawy dysleksji, które można zaobserwować przed wstąpieniem dziecka do szkoły i na początku nauki szkolnej:

trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów;

trudności z zapamiętywaniem i wypełnianiem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;

opóźnienia rozwoju mowy, trudności w wypowiadaniu się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i sylab;

trudności z przypomnieniem sobie nazw przedmiotów;

mylenie nazw kierunków, prawa - lewa;

oburęczność;

trudności w nauce pisania, zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie kształtu liter;

trudności z zapamiętywaniem materiału występującego w serii, sekwencji, np. dnia tygodnia, nazwy miesiąca, litery alfabetu;

trudności w pamiętaniu aktualnej daty (jaki jest dzisiaj dzień), daty swoich urodzin, imienin i określania czasu;

słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną (rozpoznawanie napisów);

szybka męczliwość, uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku i koncentracji uwagi w zadaniach typu szkolnego.

Dziecko dyslektyczne popełnia charakterystyczne błędy w czytaniu i pisaniu.

Specyficzne błędy w czytaniu:

czytanie "niepewne", "wymęczone", szczególnie gdy dziecko czyta głośno;

częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych wyrazów;

pomijanie linii lub odczytywanie ich ponownie;

często gubienie miejsca, w którym dziecka czyta;

niepewność w czytaniu szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie np. od - do;

trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby;

pomijanie interpunkcji;

przestawianie liter;

trudności w wyszukiwaniu najistotniejszych myśli w danym fragmencie tekstu;

niewłaściwe łączenie liter;

dziecko nie rozumie tekstu po przeczytaniu na głos.

Specyficzne błędy w pisaniu:

słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;

prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym, liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania tego samego wyrazu;

utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: p - g, b - p, n - u, m - w;

niewłaściwy dobór liter do głosek: podobnych fonetycznie, w wyniku ich niewłaściwego rozróżniania, np. spółgłosek t - d, b - p, m - n;

mylenie nazwy litery i głoski np. l - el, m - em, k - ka;

niewłaściwe stosowanie dużych i małych liter;

trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących np. bułka - półka;

dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter;

zapisywanie wyrazu na różne sposoby np. szyja, szja, szyia;

mylenie liter: l - t, l - ł;

złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu;

Badania wykazały, iż trudności w nauce czytania i pisania zależą od rodzaju zaburzonych funkcji: wzrokowych, słuchowych bądź kinestyczno - ruchowych i współwystępowaniu zaburzenia mowy, lateralizacji, orientacji przestrzennej i rozwoju uczuciowego.

Dzieci z zaburzeniami funkcji wzrokowych:

tworzą własne kompozycje, lecz nie potrafią odtwarzać gotowych wzorów;

ich rysunki są ubogie w szczegóły;

nie poprawnie przepisują teksty ze wzoru;

podczas pisania i czytania mylą litery zbliżone pod względem kształtu: m - n, l - t, o - a, u - y, n - r, k - h, p - b, d - g;

ze względu na słabą pamięć wzrokową mają trudności z przypomnieniem sobie liter rzadziej występujących np. Ł, E, F, H, G.

Dzieci z zaburzoną funkcją słuchową:

mają problem z nauką wiersza na pamięć, treść odtwarzają własnymi słowami;

nie potrafią wydzielić głosek w wyrazie;

mają trudności z syntetyzowaniem głosek i różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie;

mają trudności z odczytywaniem nawet trzy literowych wyrazów;

przepisują tekst ze wzoru, natomiast mają trudności z pisaniem ze słuchu;

opuszczają, dodają, przestawiają w wyrazach sylaby i litery;

nie umieją przenosić wyrazy;

mylą litery: w - f, p - b, d - t, k - g, i - j;

dzieci te we wczesnym dzieciństwie przejawiają opóźnienia w rozwoju mowy;

w wieku przedszkolnym i szkolnym, często mają wadę wymowy (piszą fonetycznie, mówią np. safa.

Dzieci z zaburzeniami funkcji ruchowych:

mają trudności w zabawach ruchowych wymagających sprawności manualnych;

rysują brzydko;

nie interesują się majsterkowaniem;

mają źle zapięte kurtki, rozwiązane sznurowadła;

piszą powoli, nie nadążają za klasą;

nie potrafią kontrolować napięcia mięśniowego rąk, dlatego zbyt mocno naciskają na długopis dziurawiąc kartki;

nie mieszczą się w liniaturze zeszytu, litery piszą zniekształcone, różnie pochylone, mało czytelnie.

Typowe objawy zaburzeń lateralizacji:

odwracają litery, czyli mylą litery o podobnych kształtach lecz inaczej ułożone w przestrzeni np. b - p, b - d, u - n, w - m;

odwracają litery, zmieniając ich kolejność w wyrazie np. od - do, kot - tok;

uporczywie opuszczają lub dodają litery, a nawet całe sylaby i wyrazy;

błędnie odtwarzają litery, piszą np. los jak las, sęk jak sok itp.

Z trudnościami w nauce pisania i czytania wiążą się także zaburzenia uczuciowe. U dziecka wytwarzają się postawy negatywne w stosunku do tych czynności. Postawy te wyrażają się lękiem i agresją. Przeszkadzają one dziecku w dokonywaniu postępów w nauce.

W pracy z dzieckiem dyslektycznym w klasie muszą być uwzględnione wszystkie podstawowe zasady pedagogiczne:
1. Możliwie pełna indywidualizacja pracy z każdym dzieckiem.
2. Stawianie zadań dostosowanych do możliwości dziecka i zapewnienie warunków do poprawnego wykonania ćwiczeń.
3. Powolne, systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do zadań trudniejszych.
4. Zapewnienie warunków do utrwalenia prawidłowych umiejętności i likwidowania niekorzystnych nawyków w czytaniu i pisaniu.
5. Dostosowanie czasu poszczególnych ćwiczeń do wydatności dziecka.
6. Mobilizowanie dziecka do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń.

Nauczyciel może pomóc w klasie dyslektycznemu dziecku nawet nie stosując żadnych specyficznych metod. W tym celu należy:

posadzić dziecko blisko siebie, aby móc je obserwować i pomóc mu, gdy będzie miało trudności;

należy wyraźnie pisać na tablicy i zwracać uwagę czy dziecko nadąża a pisaniem;

należy odpytywać go ustnie;

prace pisemne należy oceniać pod kątem merytorycznym, nie obniżając oceny za błędy ortograficzne;

nauczyciel nie powinien odpytywać czytania przy całej klasie;

dać mu dłuższy czas na naukę wiersza;

często sprawdzać zeszyt dziecka i poprawność zapisu;

umożliwić (dziecku z dysgrafią) pisanie przez dłuższy czas ołówkiem i w większej niż normalnie linaturze;

dać mu dodatkowy czas na rozwiązanie zadania;

unikać stwierdzeń silnie negatywnych np. nie, źle;
ˇ dostarczyć okazji do przeżycia choćby małego sukcesu na początku każdej lekcji co da dziecku poczucie pewności siebie.

Uważam, że przestrzeganie tych zasad może pomniejszyć trudności dziecka w nauce czytania i pisania.

Literatura:
1. M. Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lublin 1994.
2. J. Czajkowska, K.Herda, Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warszawa 1989.
3. H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1975.

Opracowanie: Leokadia Magierowska

Wyświetleń: 743