Katalog

Katarzyna Grzyb, 2017-01-11
Radom

Wychowanie komunikacyjne, Artykuły

Rozwój społeczny i emocjonalny dziecka od narodzin do ukończenia 3 roku życia

- n +

Od chwili narodzin, przez cały bieg życia zachodzą w naszym organizmie niezmiernie złożone zmiany w funkcjonowaniu fizycznym i psychicznym. Rozwój człowieka uwarunkowany jest bowiem wieloma czynnikami: genetycznymi, fizjologicznymi związanymi z dojrzewaniem organizmu i mózgu, psychologicznymi, środowiskowymi.
Szczególnie w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa zmiany są bardzo szybkie i obejmują różne dziedziny aktywności człowieka: motorykę, emocje, procesy poznawcze.
Zmiany fizyczne i psychologiczne zachodzące w trakcie procesów i stadiów rozwoju są przedmiotem badań odrębnej gałęzi psychologii nazywanej psychologią rozwojową. Zajmuje się ona badaniem ludzkiego rozwoju we wszystkich jego aspektach.
Na początek, czym są emocje?
Są one stosunkiem człowieka do ludzi, siebie samego, do przedmiotów, zwierząt czy zjawisk. Emocje odpowiadają za kontakt człowieka ze światem zewnętrznym, bowiem subiektywne, a nie obiektywne odczuwanie pozytywnego bądź negatywnego stosunku do elementów otoczenia, warunkuje czy chcemy się do niego zbliżyć, czy też go unikać. Tak więc emocje motywują nas do działania lub zaniechania aktywności.
Każda emocja ma: swój znak (+ lub -), natężenie (maksymalne natężenie emocji w afekcie - decyduje o jakości podejmowanych czynności, dlatego często działanie w afekcie jest usprawiedliwiane,przybiera postać nagłego wybuchu gniewu lub agresji, dominuje nad procesami poznawczymi, rzeczowe argumenty nie mają siły przebicia;
słabe natężenie, dłuższy czas trwania w nastroju, nastrój smutku to wynik niemiłych zdarzeń w otoczeniu, niepowodzeń w działaniu lub nieprawidłowego stanu somatycznego; u prawidłowo rozwijającego się dziecka powinien dominować nastrój pogodny) oraz treść (zależy od rodzaju potrzeb człowieka i od tego czy są one zaspokajane, potrzeba bezpieczeństwa, miłości, kontaktu z innymi, szacunku, uznania i przynależności, ich deprywacja lub zaspokojenie decyduje o treści dominujących uczuć – gniew, strach, złość, zadowolenie, radość, smutek, itd.)
Emocje nie tylko przeżywane są różnie w zależności od człowieka, mogą być także różne sposoby ich wyrażania, np. uczucie gniewu można wyrażać w sposób łagodny (sprzeciw, dąsanie się, boczenie), używając demonstracji i prowokacji (głośny krzyk, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, wyzywanie) lub w ostry sposób (atakowanie, wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów).
Przede wszystkim należy omówić najważniejsze pojęcia z dziedziny psychologii rozwojowej. Ważne odróżnienie dotyczy wieku chronologicznego od wieku rozwojowego. Wiek chronologiczny oznacza rzeczywisty wiek dziecka, natomiast wiek rozwojowy to wiek chronologiczny, w którym większość dzieci wykazuje określony poziom rozwoju fizycznego lub psychicznego.
Istotne jest również omówienie pojęcia zmiany, która w rozumieniu psychologii rozwojowej oznacza inny jakościowo sposób funkcjonowania jednostki w zakresie percepcji, emocji, języka, relacji interpersonalnych, itd.
Zmiany rozwojowe zachodzą w podobny sposób u wszystkich ludzi na świecie, bez względu na kulturę, w której żyją. Wszystkie dzieci przechodzą przez kolejne zmiany, zwykle w tej samej kolejności, chociaż u niektórych dzieci pewne zmiany mogą zachodzić wolniej niż u innych.
Rozwój uzależniony jest od wielu czynników, wśród których najważniejsze są:
- uwarunkowania genetyczne,
- wpływ środowiska,
- doświadczenie,
- wychowanie - warunkowanie i uczenie się,
- cechy osobowości.
Najczęściej czynniki warunkujące rozwój fizyczny i psychiczny ujmowane są w cztery grupy.

1. Czynniki biologiczne (organiczne) obejmują:
- wrodzone odruchy dziecka umożliwiające mu przetrwanie, zdobywanie pożywienia, obronę przed szkodliwymi czynnikami, oraz nawiązywanie kontaktów z innymi osobami, np. odruch ssania, uśmiechanie się.
- genetyczne dziedzictwo dziecka - determinuje jakie właściwości rozwinie jednostka i kiedy to nastąpi; określa również predyspozycje jednostki do zapadania na niektóre fizyczne i umysłowe choroby. Genotyp obejmuje geny odziedziczone po rodzicach, natomiast fenotyp określa właściwości, jakie rozwiną się u jednostki, np. budowę ciała, kolor oczu.
- budowa i rozwój układu nerwowego oraz struktur mózgowych, dojrzewanie układu endokrynnego.
- dojrzewanie fizyczne.
Mózg oraz układ nerwowy rozwijają się głównie w okresie prenatalnym. Następuje wtedy intensywny proces powstawania neuronów i ich migracja do miejsca przeznaczenia. Uważa się, że aksony i dendryty rozwijają się głównie po narodzeniu.
Charakterystyczne jest to, że w momencie urodzenia noworodki mają bardzo duże głowy, nieproporcjonalne w stosunku do reszty ciała (głowa stanowi ¼ długości całego ciała noworodka). W pierwszym roku życia rozwija się bardzo szybko tkanka nerwowa (całkowita masa komórek mózgowych) zwiększając się o ok. 50% w ciągu pierwszych dwóch lat.
Zupełnie inaczej przebiega rozwój układu płciowego, w którym pierwsze zmiany następują dopiero w okresie dojrzewania. Dojrzewanie układu endokrynnego determinuje natomiast rozwój narządów płciowych.
W obrębie mózgu można wyodrębnić trzy główne struktury: pień mózgu, układ limbiczny oraz korę mózgową. Kora mózgowa rozwija się najpóźniej, ale i najintensywniej.
Jest podzielona na dwie prawie symetryczne połowy zwane półkulami mózgu, które łączy warstwa włókien nerwowych czyli tzw. ciało modzelowate. W każdej półkuli wyróżniono cztery płaty - czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowy.
Każdy z nich pełni specyficzne funkcje, związane np. z widzeniem, słyszeniem, pamięcią i językiem.
Układ limbiczny zaangażowany jest w regulowanie reakcji emocjonalnych, zachowań seksualnych, długotrwałe przechowywanie informacji. Natomiast pień mózgu jest najstarszą częścią mózgu i odpowiada m.in. za funkcje związane z podtrzymywaniem życia, takimi jak oddychanie, akcja serca.
Mózg działa jako zintegrowana całość, dlatego właściwy rozwój wszystkich struktur mózgowych gwarantuje właściwe funkcjonowanie fizyczne i psychiczne.

2. Czynniki środowiskowe:
Szczególnie ważne dla rozwinięcia podstawowych funkcji fizycznych i psychicznych są wczesne wpływy środowiskowe, mogące oddziaływać na jednostkę już w okresie prenatalnym albo w okresie postnatalnym, np. czynniki biologiczno- chemiczne działające na matkę (spożywany pokarm) są przekazywane także dziecku.
Poza tym czynniki środowiskowe obejmują kulturę, w jakiej rozwija się dziecko, postawy wychowawcze rodziców, edukację stymulująca rozwój umysłowy jednostki. Te czynniki funkcjonują zwykle niezależnie od dziecka, ale do pewnego stopnia są kontrolowane.
Wpływ środowiska społecznego na rozwój jednostki obejmuje wiele czynników, które mogą oddziaływać na jednostkę w różnorodny sposób:
- w oparciu o zasady uczenia się (wzmocnienia pozytywne, negatywne);
- poprzez identyfikację (upodobnianie swoich reakcji do zachowań drugiej osoby, która zazwyczaj jest traktowana jako autorytet);
- poprzez uczenie się oparte na modelowaniu (naśladowanie wzorców reakcji);
- przez narzucanie jednostkom określonych ról społecznych, które determinują z kolei wzorzec zachowań społecznie akceptowanych w danej sytuacji;
- w procesie perswazji lub manipulacji.
Otoczenie jednostki (rodzice, grupa rówieśnicza, itd.) odgrywają ważną rolę w procesie socjalizacji (uspołeczniania), który polega na kształtowaniu określonych wzorców zachowania, wartości, postaw, sposobów reagowania emocjonalnego, które są pożądane i akceptowane w społeczności, w której rozwija się jednostka.
Badania sugerują, że zarówno otoczenie zewnętrzne jednostki, jak i jej genetyczne wyposażenie wpływają na jej rozwój. Geny określają niektóre predyspozycje, natomiast rzeczywisty rozwój potencjalnych zdolności zależy w dużej mierze od stymulacji środowiska.
3. Czynniki sytuacyjne:
Mogą być one rozumiane w dwojaki sposób. W węższym ujęciu określane są poprzez obecność obok jednostki innych ludzi. Mowa wtedy o sytuacjach społecznych, które określają znaczenie społeczne i role społeczne, jakie pełni jednostka i które są od niej oczekiwane w danych okolicznościach.
Sytuacje społeczne ułatwiają nam niektóre działania a czasem narzucają pewne ograniczenia i tym samym stymulują wszelką naszą aktywność.
W szerszym rozumieniu sytuacja może być zdefiniowana jako pewien układ bodźców w otoczeniu jednostki, który, o ile pojawi się w optymalnym momencie rozwoju, może stymulować do wykształcenia określonych zdolności, np. posługiwania się językiem. Jeżeli natomiast go zabraknie, jednostka być może nie będzie już w stanie rozwinąć niektórych umiejętności.
4. Własna aktywność jednostki:
Poza czynnikami genetycznymi i wpływami środowiskowymi oraz sytuacyjnymi rozwój fizycznych i psychicznych właściwości człowieka wyznacza także aktywność samej jednostki, jej życiowe doświadczenia określane poprzez jej interakcje ze środowiskiem.
Inna klasyfikacja czynników wpływających na rozwój podstawowych właściwości fizycznych i psychicznych jednostki wyodrębnia wśród nich ze względu na ich źródło tzw. Modyfikatory - czynniki egzogenne (zewnętrzne), które obejmują:
-modyfikatory biogeograficzne, np. środowisko naturalne, stopień jego zanieczyszczenia, strefa klimatyczna.
-modyfikatory społeczno- kulturowe, np. narodowość, środowisko miejskie lub wiejskie, status socjoekonomiczny rodziców, tradycje i normy panujące w najbliższym otoczeniu.
Determinatory - czynniki endogenne, genetyczne,
Stymulatory - czynniki endogenne paragenetyczne.
Niektórzy badacze mówią o jeszcze innym czynniku warunkującym rozwój, mianowicie o stylu życia danej osoby.
Ontogeneza czyli rozwój osobniczy człowieka zależy zatem od interakcji czynników środowiskowych i genetycznych. U większości ludzi przebiega w ten sam sposób, choć niektóre jednostki mogą dojrzewać szybciej bądź wolniej w porównaniu do innych.
Prawidłowości rozwoju emocjonalnego, których znajomość pozwala stworzyć optymalne warunki rozwoju dziecka i kształtowania jego osobowości:
Ciągłość zmian: kolejne etapy rozwoju zależą od osiągnięcia przez dziecko stadium poprzedniego (nie da się ominąć żadnego etapu).
Przejście na wyższy poziom rozwoju zależy od tego, co dziecko przeżyło i doświadczyło w okresie poprzedzającym, rozwój jest procesem ciągłym i dlatego w każdym momencie życia dziecka trzeba dbać o jego komfort i zaspokajanie potrzeb.
Reakcje emocjonalne podlegają prawom uczenia się (uczymy się czegoś bać, kogoś kochać, uczymy się źródeł emocji, a także sposobów ich wyrażania, tak samo jak uczymy się, że stolica Grecji to Ateny).
Reakcje emocjonalne ulegają generalizacji, uogólnianiu (uczucia dominujące w rodzinie, sposoby reagowania umożliwiają dziecku przeżywanie określonych uczuć, stają się wzorem reagowania w sytuacjach pozadomowych, warunkują kontakty społeczne; ta prawidłowość dotyczy także przenoszenia zaburzeń emocjonalnych i ich objawów).
Emocje pozostają w ścisłym związku z procesami poznawczymi (jest to wpływ dwukierunkowy).
Doznawanie uczucia lęku sprawia, że otoczenie jawi się nam jako przerażające, groźne, tak jakby emocje zmieniały w pewnym sensie obiektywną rzeczywistość, podobnie uśmiech, radość sprawiają, że świat wydaje się nam bardziej przyjazny i dobry.
Doznania emocjonalne motywują do podejmowania lub unikania działania i odwrotnie: pobudzanie motywacji powoduje pozytywne przeżycia o charakterze emocjonalno-społecznym.
Rozwój emocjonalny dziecka pozostaje w ścisłym związku z cechami układu nerwowego, endokrynologicznego i stanem jego zdrowia, gdyż organizm człowieka jest jednością psychofizyczną.
Zależności te są dwukierunkowe: zaburzenia fizycznego stanu zdrowia zakłócają rozwój emocjonalny, i odwrotnie: nieprawidłowy rozwój emocjonalny może wywołać zaburzenia somatyczne i neurowegetatywne.
Warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego jest zaspokajanie potrzeb: bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości, uznania społecznego, przynależności i samodzielności.
Wadliwy rozwój emocjonalny wyrażający się zaburzeniami nerwicowymi, nieprzystosowaniem społecznym, zahamowaniem lub nadpobudliwością, agresją czy wycofywaniem się z kontaktu, jest wynikiem negatywnych doświadczeń. Zaburzenia takie, zaburzenia zachowania rodzą najczęściej niepokój u rodziców, poczucie nieprawidłowego sprawowania roli wychowawcy, rodzi u nich lęki i stanowi częsty powód konfliktów domowych.
Źródła zaburzeń zdrowia psychicznego, najczęściej związanego z negatywną samooceną i negatywnym obrazem własnej osoby, tkwią:
w atmosferze środowiska rodzinnego, w nieprawidłowych postawach rodziców (wpływ domu zawsze jest największy),
w atmosferze środowiska pozarodzinnego,
w sytuacjach traumatycznych, nagłych, negatywnych.
Z punktu widzenia prawidłowego rozwoju dziecka bardzo ważne jest adekwatne zaspokajanie jego potrzeb fizycznych i psychicznych. W grupie pierwszej znajdziemy potrzebę pożywienia, snu, pragnienie itp.
Natomiast wśród potrzeb psychicznych należy wymienić potrzebę bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości, czułości, akceptacji, uznania, przynależności, niezależności, samoakceptacji, samorealizacji i wreszcie transcendencji.
Szczególnych trudności wychowawczych w domu i w szkole dostarczają dzieci agresywne. W ich zachowaniu obserwujemy wiele reakcji słownych lub fizycznych, w jakiś sposób atakujących drugą osobę lub jej mienie. W efekcie taki sposób reagowania z sytuacyjnego staje się typowym sposobem radzenia sobie w kontaktach interpersonalnych. W ten sposób agresja staje się istotnym składnikiem osobowości dziecka, utrwala się i uwidacznia w różnych sytuacjach, szczególnie trudnych i nieznanych.
Agresja może mieć różne uwarunkowania. Do najczęstszych powodów agresji należą:
frustracje, objawiające się poczuciem krzywdy, zdenerwowaniem i gniewem (niezaspokojenie potrzeb, szczególnie potrzeby społecznego uznania i samodzielności),
modelowanie, czyli naśladowanie, wzorowanie się na zachowaniu osób ważnych z otoczenia (rodzice, bohaterowie filmów czy gier komputerowych, rówieśnicy),
instrumentalne traktowanie zachowań agresywnych jako sposobu na osiągnięcie zamierzonego celu,
zachodzące w organizmie zmiany patologiczne, zakłócenia funkcjonowania układu nerwowego,
podwyższony poziom pobudliwości psychoruchowej (przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem).
Każde zachowanie dziecka, pod warunkiem, że nie jest spowodowane czynnikami chorobotwórczymi, można wyjaśnić, a także dzięki żmudnym, wszechstronnym zabiegom bliskich dziecku osób, usprawnić.
Odpowiednio wcześnie zastosowana interwencja, wymagająca często ze strony rodziców rezygnacji ze swoich wychowawczych przyzwyczajeń, może zapobiec naprawdę poważnym zaburzeniom zachowania.
Pomóc nam mogą w tym konsultacje u specjalistów, ale nie oczekujmy, że ktoś za nas rozwiąże problem, z którym boryka się nasze dziecko, nasza rodzina.
Rozwój psychospołeczny:
Rozwój emocjonalny dziecka w pierwszych latach życia ma ogromny wpływ na jego przyszłość. Od momentu narodzin (a nawet jeszcze w okresie prenatalnym), poprzez pierwszych kilka lat jakość środowiska, w którym rozwija się i uczy oraz relacji z dorosłymi i opiekunami wyznacza kierunek dalszego rozwoju i kładzie podwaliny pod funkcjonowanie emocjonalne i społeczne.
Do najważniejszych wyzwań stojących przed dziećmi w tym okresie należy stworzenie bezpiecznej relacji z drugim człowiekiem, pogodzenie własnej woli z wolą innych ludzi czy znalezienie sposobów na przejawianie inicjatywy zgodnie z własnymi pragnieniami i z normami społecznymi. Jest to wielkie wyzwanie z perspektywy rodziców, ale także całego społeczeństwa.
Podstawowymi zdolnościami, jakie dziecko nabywa w toku swojego rozwoju, są umiejętności do odpowiedniego reagowania emocjonalnego i społecznego. Mogą się one wykształcić dzięki odpowiednim relacjom dziecka z innymi ludźmi.
Niemowlęta wywierają wpływ na swoje otoczenie za pomocą dwóch podstawowych reakcji. Jedną z nich jest krzyk, który sygnalizuje otoczeniu potrzeby dziecka. Drugą stanowi uśmiech.
Badania wykazały, że u niemowląt występuje tzw. "efekt publiczności", który polega na tym, że dziecko uśmiecha się bardziej wyraziście, gdy patrzą na nie inni ludzie, szczególnie rodzice, niż w sytuacji, gdy nikt na nie nie patrzy.
Rozwój społeczny dziecka i cały proces jego uspołeczniania zaczyna się od wytworzenia relacji uczuciowej pomiędzy jednym z rodziców (w zasadzie matką) a dzieckiem.
Ta więź nazywana jest przywiązaniem i wpływa na charakter dalszej eksploracji przez dziecko otoczenia oraz relacji, jakie będzie zawierało później z innymi ludźmi.
Istnienie takiej więzi emocjonalnej z rodzicami dostarcza dziecku wsparcia, ufności we własne możliwości, dziecko pewniej wchodzi w interakcje z innymi ludźmi, jest też bardziej skłonne do podejmowania różnych psychospołecznych zachowań.
Przywiązanie wpływa więc na rozwój psychiczny dziecka, ale także na rozwój fizyczny.
Omawiając rozwój psychospołeczny warto odwołać się również do teorii E. Eriksona, który stworzył stadialny model rozwoju społecznego i osobowościowego dziecka.
Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną przez Eriksona, podstawowym zadaniem, jakie powinno spełnić niemowlę dla dalszego prawidłowego rozwoju jest wykształcenie podstawowego poczucia ufności wobec środowiska.
Poczucie to możliwe jest do wytworzenia w trakcie interakcji dziecka z rodzicami. Rodzice albo opiekunowie powinni zaspokajać w tym okresie nie tylko potrzeby o charakterze fizjologicznym dziecka czyli np. dostarczać mu pożywienia, ale zapewniać mu także fizyczną bliskość, ciepło.
Brak czułości i dotyku, częsta nieobecność dorosłego może wytworzyć w dziecku poczucie lęku, niepewności.
Rozwój społeczny i emocjonalny trzylatka:
Stany emocjonalne dziecka charakteryzują się krótkotrwałością, gwałtownością i dużą zmiennością.
Dziecko z jednego stanu uczuciowego przechodzi szybko w drugi, często skrajny dziecko nie potrafi jeszcze ukrywać, udawać ani kontrolować swoich emocji stara się z uporem umacniać swoje „ja” w celu zdobycia większej autonomii. Manifestuje, buntuje się i dzięki podejmowanym wysiłkom, a często nieposłuszeństwu utwierdza swoją osobowość.
Trzylatka cechuje duża wrażliwość emocjonalna na sytuacje społeczne; w tym okresie silnie przeżywa wszelkie konflikty w rodzinie, między rodzicami, uczucia smutku, złości rodzica.
Opinię o sobie samym tworzy na podstawie tego, jak traktują go inni zaczyna rozumieć i przystosowywać do takich sytuacji, jak rozłąka z matką, pozostanie w przedszkolu lub pod inną opieką w domu uświadamia sobie swoje pragnienia, wyrażając je: „ja chcę”, „ja nie chcę”.
Potrafi w prostych słowach opowiadać o swoich problemach, umie inicjować działanie: określa cel swego działania („ja chcę iść na spacer””) lub obiekt swych pragnień („kup mi to jabłko”).
Podejmuje zabawę z rówieśnikami, zaczyna dzielić się zabawkami,
umie współdziałać w małej 2, 3 osobowej grupie, zawiera pierwsze przyjaźnie.
Organizuje zabawę tematyczną np. w sklep, lekarza, dom, rozróżnia płci.
Lęki występujące w tym okresie to głównie strach przed ciemnością; lęki przed zwierzętami, burzą, obcymi osobami zmniejszają się.

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.