Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo

W klasach młodszych często spotyka się dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
Takie dzieci szybko są zauważane, bo ich zachowanie jest niewłaściwe. Są nadmiernie ruchliwe, nie potrafią spokojnie usiedzieć na lekcji, huśtają się na krześle, wstają, chodzą po klasie. Mają też problem ze skupieniem uwagi na wykonaniu polecenia nauczyciela.

-Najłatwiej zauważa się dzieci z nadmierną potrzebą aktywności ruchowej.
Takim dzieciom trudno jest spokojnie usiedzieć w czasie lekcji. Kręcą się, wiercą, bawią przyborami szkolnymi, robiąc hałas , odwracają uwagę innych uczniów od lekcji. Niektórzy uczniowie nie mogą wytrzymać siedzenia na lekcji w ławce i szukają pretekstów, żeby z niej wyjść. Zachowanie tych uczniów jest także bardzo widoczne podczas przerw: biegają, popychają kolegów, często bywają zagrożeniem dla innych.

-Cechą uczniów nadpobudliwych jest gwałtowność ich reakcji.
Reagują w sposób niekontrolowany na wszelkie bodźce płynące z otoczenia.
Bodziec, który w odbiorze innych dzieci jest słaby lub w ogóle niedostrzegalny, dla uczniów nadpobudliwych jest bodźcem o dużej sile działania.

-U dzieci nadpobudliwych obserwuje się też nadmierne wzruszanie się. Wszystko co wokół nich się dzieje, wywołuje silne uczucia, które są przyczyną nieprawidłowych relacji z
otoczeniem.

-U niektórych dzieci nadpobudliwość przejawia się głównie w sferze poznawczej. Są to dzieci, które mają trudności z koncentracją uwagi.
Takie zachowanie utrudnia dziecku funkcjonowanie w szkole. Niemożność skupienia się na temacie lekcji tworzy luki w wiadomościach ucznia, które z czasem powodują poważne kłopoty w szkole. Inną poważną konsekwencją braku uwagi na lekcji, jest zapominanie o zadaniu domowym i tym samym powiększaniu się luk w wiadomościach dziecka. Przejawem nadpobudliwości w sferze poznawczej jest też pochopność myślenia.

Objawy nadpobudliwości psychoruchowej.
Objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej nie zawsze występują łącznie u jednego ucznia. Może ujawnić się tylko jeden objaw np. trudności w koncentracji uwagi albo nadmierna potrzeba aktywności ruchowej.
Rozpoznanie nadpobudliwości jest łatwiejsze, niż jej niwelowanie. Należy sobie zdawać sprawę, że objawy nadpobudliwości psychoruchowej nie są efektem woli dziecka.
Najbardziej widocznym objawem nadpobudliwości, dla obserwatora i najczęściej podkreślana w literaturze, jest nadruchliwość. Wyraża się ona w większej liczbie ruchów niż to się obserwuje u przeciętnego dziecka (kręcenie się, bieganie, skakanie, chodzenie po klasie).
Istotnym składnikiem nadpobudliwości są wzmożone reakcje emocjonalne, w formie wybuchów złości, impulsywnego działania, braku opanowania, tym reakcjom towarzyszy wzmożona aktywność ruchowa. Dzieci te są niewytrwałe w zabawach, są niecierpliwe, nie znoszą czekania, dezorganizują pracę w klasie, są niepopularne wśród rówieśników. Stają się aktywne, gdy coś je zaciekawi. Uwaga ich jest chwiejna , zależna od czynników afektywnych.
Zapamiętywaniem i trwałością pamięci nie różnią się one od dzieci normalnych. Intelektualnie wykazują znaczną męczliwość i nierównomierną wydajność.


Charakterystyczne dla tego zespołu zaburzeń są trzy grupy objawów:

nasilone zaburzenie uwagi czyli niemożność jej skoncentrowania ,

nadmierna impulsywność,

nadmierna ruchliwość.

Te objawy obecne są przez cały czas, w różnym nasileniu. Często zmieniająca się sytuacja życiowa dziecka, np. pójście do szkoły, powoduje nasilenie się tych objawów. Im młodsze jest dziecko, tym wyraźniejsze są u niego objawy nadruchliwości i kłopoty z kontrolą impulsów. Dzieci starsze często, mają zaburzoną koncentrację uwagi i często występują u nich zaburzenia zachowania. Mają też kłopoty z powodu zaburzeń pamięci, zaburzeń językowych, jak również pewnej "niezgrabności ruchowej". Ogólnie, określa się te kłopoty
jako "trudności szkolne".

Dziecko w klasach młodszych, zdobywa takie umiejętności jak- czytanie, pisanie i liczenie. Problemy jakie mają dzieci nadpobudliwe w zakresie tych czynności to: wolniejsze uczenie się czytania, powtarzanie wciąż tych samych błędów, wolniejsze w stosunku do innych tempo opanowania pisania i powielanie błędów.

Mechanizmy zwane percepcyjno-motorycznymi, odpowiedzialne są za naukę czytania i pisania. Na procesy percepcyjno- motoryczne składają się: analiza wzrokowa, analiza słuchowa, sprawność motoryczna ich wzajemne współdziałanie oraz lateralizacja.
Kiedy mechanizmy te źle funkcjonują, pojawiają się trudności bardziej lub mniej złożone.
Wśród dzieci w młodszym wieku szkolnym, opisywany zespół zaburzeń dotyka ok. 3-10%
dzieci, a częściej występuje u chłopców.

Trudności emocjonalne dzieci nadpobudliwych, wynikające z ich układu nerwowego.
Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej i deficytem uwagi, napotyka na szereg trudności, które wynikają z niedojrzałości okolic mózgu odpowiedzialnych za procesy poznawcze i motorykę. Zachowanie dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi można podzielić na zaburzenia z nadaktywnością i zahamowaniem aktywności.

Neuropsychologowie, w naszym układzie nerwowym wyróżniają dwa zasadnicze procesy:
pobudzanie i hamowanie. Za optymalny dla prawidłowego funkcjonowania, uważa się taki zespół cech układu nerwowego, który charakteryzuje się:
- dużą siłą pobudzania, zabezpieczającą zdolność komórek nerwowych do pracy,
- siłą procesu hamowania, dającą możliwość kontroli nad wewnętrznymi impulsami,
- równowagą między pobudzaniem i hamowaniem,
- średnim stopniem ruchliwości tych procesów.

O patologii mówimy wtedy, gdy zakłócenia przebiegu procesów nerwowych, dezorganizują życie nam i ludziom z naszego otoczenia. Nadpobudliwość lub zahamowanie może dotyczyć sfery ruchowej, poznawczej i emocjonalnej.

Dziecko nadpobudliwe lub zahamowane, przez to, że swoim zachowaniem nie spełnia oczekiwań rodziców, nauczycieli i rówieśników, narażone jest na złość, irytację a nawet odrzucenie. Znacznie zwiększona ruchliwość takiego dziecka, odczytywana jest przez otoczenie jako zła wola lub brak nawyków wychowawczych. Dzieci, zazwyczaj trafniej niż dorośli, odczytują emocje ku nim kierowane i jeżeli często odbierają złość, irytację otoczenia czy jego zniechęcenie, zaczynają oswajać się z informacją, że są mało warte. Ludzie, którzy oceniają siebie poprzez błędy i negatywne cechy, mają problemy ze zdrowiem psychicznym i nie osiągają pełni swoich możliwości osobistych. Dzieci z nadpobudliwością psychoruchową narażone są na to, że ich godność będzie częściej podważana. Źródłem negatywnej samooceny, mogą być nie tylko dorośli ale i rówieśnicy.

Trudności w koordynacji ruchów powodowanych pracą dużych mięśni, wynikające z niedojrzałości pewnych obszarów mózgu, upośledzając grę w piłkę, jazdę na rowerze, bieganie, negatywnie wpływają na funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Odsunięcie dziecka nie w pełni sprawnego, poza grupę i społeczne izolowanie go, godzi w poczucie jego wartości i godności osobistej. Inną negatywną konsekwencją wynikającą z zakłóceń w obrębie układu nerwowego dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi, jest jego niechęć do wszelkiego rodzaju zmian. Brak równowagi między procesami pobudzania i hamowania, nadmierna ruchliwość tych procesów, obniża próg odporności nerwowej. Większa w porównaniu z rówieśnikami liczba trudności z jakimi muszą żyć, takie dzieci, powoduje wysoki poziom frustracji, czyniąc je bardziej agresywnymi.

Jak pomóc dzieciom z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej w pokonywaniu trudności?
Opisane trudności wymagają zrozumienia ich przyczyn, oraz świadomości, że są naturalną konsekwencją pewnych nieprawidłowości układu nerwowego dziecka. Wynikająca z braku równowagi procesów nerwowych nadpobudliwość i impulsywność takiego dziecka, może być korygowana konsekwentnie stosowanymi, nie zmieniającymi się, konkretnymi ustaleniami w zakresie: organizacji wolnego czasu, codziennych obowiązków domowych, ścisłego przestrzegania pór posiłków i odrabiania lekcji. Dokładny grafik dnia i skrupulatne przestrzeganie go, pomaga dziecku w okiełznaniu nadmiernej ilości energii jaką dysponuje.

Jedną z cech dzieci o których mowa, jest zła koncentracja uwagi a więc brak umiejętności skupienia się na dłużej, na konkretnym zadaniu. Cierpliwość i ciągłe ponawianie prób porządkowania energii dziecka poprzez kierowanie jej na konkretne cele, jest działaniem
prawidłowym w tego rodzaju sytuacji. Zmniejsza niepokój, że próby nasze idą na marne
a dziecku daje poczucie stabilności. Dzieci z zespołem nadpobudliwości nerwowej i deficytem uwagi, źle tolerują nowe sytuacje i wszelkie zmiany w otoczeniu, które mogą dotyczyć obyczajów domowych, przeprowadzek, przemeblowania pomieszczeń. Nie można forsować na siłę oporu dziecka. Starając się pomagać dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi w minimalizowaniu trudności z jakimi się spotyka, powinniśmy zdawać sobie sprawę z uszczerbku jaki ponosi jego poczucie wartości. Doświadczenia emocjonalne człowieka są kodowane w strukturze mózgowej zwanej układem limbicznym. Niedojrzałość pewnych partii układu nerwowego, w tym również układu limbicznego, nie pozwala tym dzieciom zachować w pamięci, osobistych osiągnięć i powodzeń. W ich przypadku, więcej jest negatywnych zachowań i zaczynają spostrzegać siebie jako nieudaczników, gorszych od innych. Należy pomóc im, w budowaniu prawidłowego poczucia własnej wartości, dążyć
do tego aby ich doświadczenia pozytywne zdominowały doświadczenia negatywne. Udzielać pochwał, dostrzegać i eksponować nawet drobne sukcesy.

Poczucie własnej wartości i godności niezbędne do dobrego samopoczucia zależy od tego, jak czujemy się wśród innych. Zważywszy na problemy izolacji jakiej doświadczają dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej i deficytem uwagi w grupie rówieśniczej, można im pomóc w zdobyciu rówieśniczej akceptacji, powodując by stały się sprawniejsze fizycznie.
Poświęcenie im czasu na nadrobienie gorszych rezultatów w grze w piłkę, jeździe na rowerze czy bieganiu, zmniejszy poczucie odstawania od innych, poprawiając ich samopoczucie.

Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo trzeba pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej energii i siły, tego, co robią spontanicznie. M. Przasnyska, dzieląc się refleksją z pracy z takimi dziećmi, proponuje dla nich wiele ćwiczeń, które umożliwiają im wyładowanie nadmiernej aktywności. Do ćwiczeń takich zalicza bieganie, łapanie, przewracanie, szamotanie na materacach. "Dorosły, który bawi się z takim dzieckiem, musi być silny i stanowczy, a jednocześnie musi mieć duże poczucie humoru i wyczucie gry."(Przasnyska 1989, s.135). Właściwie, zorganizowane i zaplanowane zajęcia ruchowe mogą pozytywnie wpływać na zachowania agresywne dzieci, wynikające z nieumiejętności panowania nad swoim ruchem oraz przewidywania konsekwencji tego dla innych.

Omawiając, zachowania agresywne, H. Olechnowicz (1988), uważa, że zorganizowane
oddziaływania mogą sprowadzić je do zachowań nieszkodliwych społecznie (zabawy z siłowaniem i mocowaniem).

W metodzie W. Sherborne, jest szereg ćwiczeń, które pomagają dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo w rozwijaniu właściwych zachowań. Na przykład do ćwiczeń koncentracji uwagi, siły i energii zaliczamy zabawy w zwijanie się w kłębek lub robienie "paczki", którą inni próbują rozwinąć lub podnieść. Zabawy w "skałę", "bycie przyklejonym" do podłogi i wszystkie ćwiczenia "przeciwko" innej osobie i grupie dają podobne efekty.

Uspołecznienie dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, jest bardzo ważne, gdyż zwykle są nadmiernie skupione na realizacji własnych potrzeb. Zajęcia w grupie pomagają im w
rozwijaniu empatii i uczeniu się współdziałania z innymi. Ważne w tym procesie są zabawy z wyrażaniem troski i uczuć opiekuńczych wobec partnera, np. delikatne przewracanie jego ciała, kołysanie go łagodnym ruchem, huśtanie w kocu przez całą grupę lub ostrożne niesienie. Ważne są tu informacje zwrotne, skłonienie dzieci, by zapytywały partnerów, czy dobrze się czują, czy życzą sobie bardziej energicznych ćwiczeń, czy też ich przerwania.
Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo trudno jest przerwać takie działania, które je ekscytują. Nauczenie się reagowania na sygnały od innych jest trudne, lecz niezbędne.
W terapii grupowej dzieci z zaburzeniami zachowania, mogą się uwolnić od nadmiaru energii o fizjologicznie wzmożonej sile. Sposób wyładowania tej energii raz jest dowolny, innym razem ruchom nadawana jest określona forma społecznie akceptowana. W trakcie zajęć dzieci wyrażają ogromną radość zarówno podczas nieskrępowanych czynności ruchowych, jak i w ćwiczeniach o określonej formie. W tym procesie terapeutyczno-wychowawczym metoda W. Sherborne zajmuje ważne miejsce, nie może być jednak jedyną forma terapii dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

Podsumowanie.
Podejmując próby właściwego kierowania aktywnością dzieci nadpobudliwych należy pamiętać o pewnych ogólnie znanych zasadach pedagogicznych, nie zawsze jednak respektowanych, które w wychowaniu dziecka nadpobudliwego są szczególnie ważne.

Konsultacja i współpraca ze specjalistami, może być bardzo skuteczna.

Ważna jest wczesna diagnoza tego problemu i ustalenie w kontakcie z dzieckiem stałych zasad postępowania. Należy do nich: regularność, powtarzalność i cierpliwość.

Niewłaściwy przekaz, obfitujący w negatywne emocje, może zwrotnie obrócić się przeciwko nauczycielowi, może nakręcać złość, poczucie klęski i bezsilność wobec dziecka.

Należy konsekwentnie przyzwyczajać i wdrażać dziecko do finalizowania każdego przedsięwzięcia.

Ważny element wychowania dzieci nadpobudliwych stanowi stała kontrola i przypominanie o przyjętych na siebie obowiązkach.

Zarówno odległość celów działania, jak i zakres powierzonych obowiązków oraz system kontroli muszą zmieniać się wraz z wiekiem i być dostosowane do możliwości i poziomu rozwoju dziecka.

LITERATURA:
1. Bogdanowicz M., Kisiel B., Przasnyska M.(1996), Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa 1996.
2. Nartowska H.(1976), Wychowanie dziecka nadpobudliwego psychoruchowo. Warszawa 1976.
3. Olechnowicz H. (1988), U źródeł rozwoju dziecka. Warszawa 1988.
4. Przasnyska M. (1986), Wychowanie fizyczne dzieci upośledzonych umysłowo wg programu W. Sherborne. "Kultura Fizyczna" 1986 nr 3-4.

Opracowanie: Elżbieta Szymanowicz

Wyświetleń: 689