Obraz jąkania u dzieci

W większości przypadków jąkanie zaczyna się w wieku przedszkolnym, znacznie rzadziej w okresie rozpoczęcia szkoły (zwłaszcza w wieku 6-8 lat), sporadycznie powstaje w wieku dojrzewania. Średni wiek powstania jąkania określono na około 3-4 rok życia. Za przyczynę V. Lechta podaje przejściową niezgodność miedzy procesami, tzw. symbolicznymi i niesymbolicznymi. Rosnąca złożoność konstrukcji syntaktycznych oraz szybki wzrost słownictwa kolidują z procesami niesymbolicznymi. Gdzie niedojrzały aparat artykulacyjny i nie w pełni rozwinięta zdolność różnicowania dźwięków mowy, uniemożliwiają dziecku płynną wymowę konstrukcji językowych. Chodzi tu o strategie naturalne i nieświadome. Przy budowaniu złożonej wypowiedzi dziecko potrzebuje więcej czasu, pomaga sobie w tym stosując poprawki, powtórzenia oraz zacięcia w mowie itp. Nakłada się na to, okres buntu i charakterystyczna dla tego stadium mowa wybuchowa, psychiczna labilność oraz chęć dominacji w akcie komunikacyjnym. Efektem zaistniałych procesów jest napięcie objawiające się w: powtarzaniu sylab, słów, zacięciach w mówieniu, poprawkach w formułowaniu wypowiedzi. U dziecka występuje przy tym nieprzyjemne wrażenie przeszkody w powiedzeniu czegoś. Objawy te występują, co pewien czas. Najczęstszymi symptomami dysfluencji są: powtórzenia słów i połączeń słownych, wtrącenia i przerwy, zaś u starszych dzieci, częściej sprawdzenia. W większości przypadków objawy niepłynności rozwojowej zanikają w ciągu kilku miesięcy. Jeżeli jednak, to nie nastąpi, dołączają do działania tzw. czynniki ryzyka (tj. problemy z rozwojem mowy, jąkanie w rodzinie, wyraźny brak pewności siebie, lub zbyt wysokie aspiracje dziecka, zwracanie dziecku uwagi na jego niepłynności w formie poprawek lub kar), dziecko jest zagrożone jąkaniem. Długotrwały wpływ wymienionych czynników ryzyka może dać początek jąkaniu. V. Lechta, podaje, że muszą do tego dojść inne czynniki tj. częste przeżywanie: niezrealizowanego zamierzenia komunikacyjnego, utraty kontroli nad mową, wyśmiewanie, poczucie nacisku czasowego podczas wypowiedzi oraz negatywne reakcje emocjonalne .
C. W. Dell ujmuje problem jąkania u dzieci w trzy grupy zawierające lekko, średnio i znacznie jąkających się. Zaznacza jednak, że nie jest to sztywny podział na grupy diagnostyczne, musimy mieć świadomość o zmienności problemu, że dziecko można jedynie na pewien czas umiejscowić w jakimś punkcie na skali zaawansowania jąkania. Ponadto skala zaawansowania jest tylko jednym z wymiarów, które brane są pod uwagę planując program terapii. Pozostałe to wiek, stopień dojrzałości społecznej i poziom inteligencji. Wszystkie razem pozwalają na ustalenie, opracowanie pomocy dziecku. Oto jak, przedstawiają się poszczególne postaci jąkania wg. C.W. Della, pierwszą z nich jest:
Lekka postać jąkania, mówienie jest na pograniczu normy i jąkania. Charakterystyczną cechą jest to, że najczęściej nie towarzyszy temu napięcie mięśniowe. Lekko jąkające się dzieci nie odczuwają również wstydu, poczucia winny ani innych negatywnych uczuć w związku ze swoim sposobem mówienia. Nie należy jednak ignorować nawet najmniejszych niepłynności, pisze autor i apeluje o jak najwcześniejsze podejmowanie terapii. Trzeba obserwować dziecko i wydłużyć czas diagnozy. Zdarza się, że dzieci dostosowują się do oczekiwań rozmówcy i skrzętnie ukrywają swoje trudności, nie chcą przyznać się do jąkania nawet przed samym sobą. Podczas silnego stresu również u niektórych dorosłych osób jąkających się trudności w mówieniu chwilowo zanikają. Do charakterystycznych cech mówienia świadczących o zwiększonym ryzyku wystąpienia jąkania zaliczamy :
• „ drżenie twarzy spowodowane nadmiernym napięciem,
• Niepewny sposób mówienia,
• Bardzo szybkie tempo mowy bez możliwości zwolnienia,
• Mówienie w sposób zbyt głośny lub zbyt cichy,
• Sygnały zmagania się z jąkaniem i napięcia występujące podczas mówienia,
• Hamowanie oddechu,
• Zmiany tonu wypowiedzi albo siły głosu w trakcie niepłynności,
• Współruchy (np. mrużenie oczu, mlaskanie, wysuwanie języka na brodę, ruchy rękoma lub całym tułowiem),
• Oznaki zawstydzenia pojawiające się podczas wypowiedzi,
• Nierównomierny sposób powtarzania sylab bądź ich przeciąganie podczas bloku,
• Zatrzymywanie się w środku wyrazu i powtarzanie go od początku,
• Unikanie niektórych wyrazów,
• Więcej niż jedna niepłynność w zdaniu ”.
Na prawdopodobieństwo występowania jąkania wskazuje również sposób zachowania tj. nieśmiałość, niska samoocena, unikanie kontaktu wzrokowego, szczególnie wtedy, kiedy następuje zająkniecie lub zachowania nawykowe bądź natury emocjonalnej np. obgryzanie paznokci, nadpobudliwość, moczenie nocne, lęki, depresyjne zachowania. Nie znaczy to oczywiście, że jąkanie rozwinie się u każdego nieśmiałego dziecka, które czasami mówi niepłynnie. Zauważenie kilku zachowań z podanej listy jest sygnałem świadczącym o ryzyku wystąpienia jąkania.
Większym błędem logopedy jest nie rozpoznanie cech prawdziwego jąkania niż ewentualna niepotrzebna praca terapeutyczna. Jeżeli trudności mają charakter rozwojowy, to powinny minąć samoistnie .
Dzieci jąkające się w sposób umiarkowany, wykazują napięcie i walkę z niepłynnością polegającą na dodawaniu do powtarzanych sylab niepotrzebnych dźwięków, nierówne tempo mowy i wysiłek towarzyszący w wypowiadaniu słów. Pojawiają się współruchy, a nawet momenty zablokowania powietrza. Obecność wyżej wymienionych objawów lub ich kombinacji, świadczy o ryzyku pogłębienia się jąkania. Większość dzieci umiarkowanie jąkających się przyznaje, że ten problem je denerwuje. Najważniejszym zadaniem terapeuty, jest uświadomienie dzieciom możliwości radzenia sobie z jąkaniem.
Dzieci jąkające się w sposób znaczny, najtrudniejsza postać jąkania. Mowa zawiera dużą ilość zająknięć, z których część jest tak silna, że w sposób znaczny zaburza proces porozumiewanie się. W jąkaniu zaawansowanym występuje zazwyczaj więcej niż pięciokrotna liczba powtórzeń sylab lub głosek niewymawianych na jednej linii melodycznej, ale ich tonacja i głośność wzrastają w miarę długości bloku. Dosyć często pojawiają się powtórzenia, w różnych miejscach w zadaniu, nie tylko na pierwszym wyrazie. Dziecko ujawnia oznaki napięcia i walki z niepłynnością. Objawiają się one w postaci grymasów twarzy, współruchów obejmujących również inne części ciała. Zająknięciom towarzyszą emocje tj. wstyd, onieśmielenie, takie reakcje obserwujemy u najmłodszych dzieci. U starszych pojawiają się silniejsze emocje tj. przerażenie. Kolejną charakterystyczna cechą zaawansowanego stadium jąkania są bloki, polegające na zahamowaniu przepływu powietrza, uniemożliwiające wydawanie jakiegokolwiek dźwięku przez pewien czas. Zająknięcia mogą być bardzo intensywne do tego stopnia, że dziecko przezwyciężając je, robi się czerwone na twarzy, mruży oczy itp. Zdarza się, że dzieci ukrywają perfekcyjnie swój problem jąkania. Unikają słów, które, jak przeczuwają, mogą im sprawić kłopoty, bądź zmieniają ich miejsca w zdaniu. Innym sposobem ukrywania problemu jest zatrzymywanie się przed blokiem i powtarzanie zdania od początku. Ukrywanie jąkania stanowi dodatkowy stopień do pokonania w trakcie terapii. Logopeda musi zacząć pracę od ujawnienia pełnego obrazu jąkania, co wymaga dużych kosztów czasowych. Następnie przystępuje do modyfikacji jąkania (zmniejszania siły bloków). W przypadku dzieci z tej grupy, nie ma wątpliwości diagnostycznych, dużą wagę przypisuje się skutecznej terapii .

Opracowała Mirosława Biłas

Wyświetleń: 0