Katalog

Agnieszka Kendzia, 2016-06-16
Chorzów

Zajęcia przedszkolne, Referaty

Innowacja pedagogiczna - pojęcie, istota, rodzaje i cele

- n +

Innowacja pedagogiczna- pojęcie, istota, rodzaje i cele


Pojęcie innowacji
Pojęcie innowacji jest bardzo szerokie, obejmuje zdarzenia o różnym charakterze,
tj. społeczne oraz psychologiczne, organizacyjne, zdarzenia techniczne i technologiczne. Definiując „innowację” stwierdzić należy, iż pochodzi on od łacińskiego słowa innovatio,
co oznacza odnowienie, tworzenie czegoś nowego. W Polsce definiowane jest jako „wprowadzenie czegoś nowego, rzecz nowo wprowadzona, nowość, reforma”
Pojęcie innowacji do literatury ekonomicznej wprowadził J.A. Schumpeter, który
w procesie wprowadzania innowacji wyróżniał trzy następujące kolejno po sobie etapy :
 znalezienie możliwości wykorzystania w praktyce nowych koncepcji, odkryć i innych wyników działalności badawczej – wynalazki,
 materializacja inwencji czyli urzeczywistnienie wynalazku w postaci funkcjonującej w praktyce – innowacje,
 zmiany o charakterze inwencyjnym lub imitacyjnym mające ciągły przebieg – naśladownictwo.
W kolejnych latach na bazie definicji Schumpetera powstało wiele różnych interpretacji tego pojęcia. Jak podaje P. Niedzielski i K. Rychlik „innowacje sensu stricto dotyczą: zmian bazujących na nowych niewykorzystanych dotąd zasobach wiedzy, pierwszych handlowych zastosowaniach nowego produktu, procesu lub urządzenia. Innowacje sensu largo odnoszą się do:
 wykorzystywania wiedzy do tworzenia nowej wiedzy,
 wprowadzenia nowości (rzecz nowo wprowadzona, reforma)
 idei, zachowania się lub rzeczy, które są nowe, ponieważ są jakościowo odmienne
od istniejących, znanych form, nowych, nieznanych dotychczas sposobów zaspokajania ludzkich potrzeb,
 korzystnych zmian wynikających z uświadomionych potrzeb oraz systematycznej obserwacji środowiska zewnętrznego,
 idei, praktyk lub obiektów postrzeganych przez jednostkę jako nowość (nie ma znaczenia czy jakaś idea jest obiektywnie nowa, niedawno odkryta lub stworzona, czy jedynie traktowana przez ludzi jako nowa)”
Podsumowując, w literaturze ekonomicznej zatem, innowacja to – w pewnym uproszczeniu – każda działalność podejmowana w celu obniżenia kosztów lub zwiększenia sprzedaży i oczywiście lepszego zaadresowania potrzeb klientów. Dzięki innowacjom firma, region, kraj mogą stać się bardziej konkurencyjne od innych. W dobie globalnej i rosnącej konkurencji innowacje stają się niezmiernie ważne – trudno bowiem zbudować i utrzymać pozycję konkurencyjną jedynie w oparciu o niskie koszty pracy czy innych zasobów. Niezbędne jest wnoszenie nowej wartości dodanej do oferowanych produktów lub usług
i jednoczesna optymalizacja ich kosztów produkcji. Ważne jest wykorzystanie osiągnięć nauki i wprzęgnięcie ich w procesy tworzenia innowacji w instytucjach. Innowacje to coś oryginalnego i nowego. Eugenia Lesiak-Laska rozumie nowość na dwa sposoby: jako nowość absolutną i względną. Za „nowość absolutną” uważa rozwiązania techniczne, w ogóle dotychczas nieznane. Zaś określenie „nowość względna” dotyczy rozwiązań już stosowanych w innym środowisku, układzie społecznym, miejscu. Natomiast Roman Schulz proponuje posłużyć się trzema głównymi znaczeniami pojęcia „innowacja”, tj.: atrybutowym, czynnościowym i rzeczowym rozumieniem innowacji. W znaczeniu atrybutowym innowacja oznacza określoną cechę zachowania lub działania, mianowicie ich twórczy i nierutynowy charakter. Innowacyjność jest raczej „wspólną własnością określonych zachowań i działań, takich mianowicie, które przebiegają w sposób refleksyjny, nierutynowy, plastyczny, dostosowany” Nie stanowi tu ona specyficznego przedmiotu (ujęcie rzeczowe innowacji)
lub charakterystycznej kategorii czynności (ujęcie czynnościowe) . Natomiast w ujęciu atrybutowym „zachowania o charakterze innowacyjnym można przypisywać indywiduom,
ale także określonym grupom społecznym, organizacjom formalnym lub większym systemom społecznym” . W tym znaczeniu można mówić o osobowości innowacyjnej, o systemie kreatywnym, o organizacji innowacyjnej. W znaczeniu czynnościowym innowacja traktowana jest jako „określony rodzaj działania, specyficzna kategoria czynności.
W tak rozumianej innowacji wyróżnia się proces i program zmiany. Ten specyficzny typ praktyk, w których występuje świadoma swych celów czynność zmieniania, występuje najczęściej w dziedzinie oświaty i wychowania” . Rzeczowa interpretacja pojęcia „innowacja” wiążę się więc z określonym produktem, rezultatem i wynikiem działania, jest składnikiem kultury.
„Terminem „innowacja” można zatem obejmować wszystko co nowe, tj. zmiany techniczne, technologiczne, organizacyjne, zmiany w systemach zarządzania, w komunikacji międzyludzkiej w świecie mediów, mody, a także w sposobach myślenia. Innowacje zmieniają istniejące stany rzeczy. Idee innowacyjne powstają w umysłach pojedynczych ludzi, jak i całych zespołów. Wdrażane do praktyki stają się innowacjami. Wymagają ogromnej pracy, starannego przygotowania. Wywołują skutki nie do przecenienia
we wszystkich dziedzinach życia.”

Istota innowacji pedagogicznych
W celu zdefiniowania pojęcia innowacja pedagogiczną sięgnąć należy do słownika pedegogicznego. Wincenty Okoń podje, że innowacja pedagogiczna to „zmiana struktury systemu szkolnego (dydaktycznego, wychowawczego) jako całości lub struktury ważnych jego składników. Jej celem jest wprowadzenie ulepszeń dotyczących pracy nauczycieli
i uczniów, programów, warunków materialnych. Innowacje wdrażane są przez jednostki, grupy bądź organizacje. W zależności od charakteru i zakresu zmian wyróżnia się nowatorstwo (działalność nauczycieli i wychowawców, mającą na celu ulepszenie wzorców pracy dydaktycznej i wychowawczej poprzez pomysły racjonalizatorskie) i twórczość pedagogiczną (proces lub wytwór działania, którego celem jest tworzenie nowych wzorców
w teorii i praktyce)” Uzupełniając przytoczoną definicję stwierdzić można, że innowacje pedagogiczne są rozumiane również jako „określone przekształcenia w zasobie pedagogicznego doświadczenia, które dostarczają nowych rozwiązań dla aktualnych lub potencjalnych problemów edukacyjnych” . W związku z tym innowację pedagogiczną można rozumieć jako przedmiot będący składnikiem kultury lub operację zmieniania, synonim twórczego działania.
Obok pojęci „innowacja pedagogiczna” w literaturze przedmiotu funkcjonuje także pojęcie „innowacji edukacyjnej. Jest ona pojmowana w sensie rzeczowym jako „nowy element, czyli wytwór aktywności twórczej, program zmiany, idee i treści nowatorskich przedsięwzięć w edukacji; natomiast w sensie czynnościowym – proces społecznej kreacji
i przyswajania nowych rozwiązań, planowania i realizacji zmian, w toku którego jego uczestnicy się uczą” Innowacja, jest więc zmianą odnoszącą się do całości systemu edukacyjnego, dotyczącą zarówno władz oświatowych ustroju szkolnego, jak również programów nauczania. Celem owych zmian „jest przekształcanie dotychczasowej praktyki oświatowej w myśl wspomagania prawidłowego i wszechstronnego rozwoju dzieci, młodzieży czy osób dorosłych”.
W polskiej oświacie podstawą do rozwoju idei innowacyjności, było wprowadzenie Zarządzenie Nr 62 z 1989 roku w sprawie zasad prowadzenia pedagogicznej działalności innowacyjnej w szkołach i innych placówkach oświatowo- wychowawczych
oraz przygotowywana prodemokratyczna nowelizacja Ustawy o systemie oświaty (przyjęta
w dn. 7 września 1991 r.). Miało ono zachęcić nauczycieli do „typowych dla systemów zdecentralizowanych przemian edukacyjnych, jakimi są innowacje oryginalne
lub naśladowcze, których inicjatorem i realizatorem jest na własną odpowiedzialność jedna
i ta sama osoba. Tak określana innowacyjność stała się inicjowanym oddolnie przez samych nauczycieli, autorskim ruchem przemian oświatowych w mikrospołeczności, dzięki
m. in. odgórnym zmianom legislacyjnym w aparacie państwowym” Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki uściśla definicję innowacji pedagogicznej, podając, że innowacje są ,,nowatorskimi rozwiązaniami programowymi, organizacyjnymi lub metodycznymi, mającymi na celu poprawę jakości pracy szkoły” .

Rodzaje innowacji pedagogicznych
Analiza literatury przedmiotu wskazuje liczne klasyfikacje innowacji. Przyjmując
za kryterium obszar działania placówki edukacyjnej, jej funkcje wyróżniamy innowacje:
 dydaktyczne (kształceniowe), które usprawniają proces nauczania-uczenia się i dotyczyć mogą każdego z elementów kształcenia; celów oraz treści kształcenia, zasad i metod pracy, wykorzystywanych środków, a także form organizacyjnych nauczania; (np. metoda nauczania problemowego);
 wychowawcze, których celem jest rozwiązywanie problemów wychowawczych, tworzenie sytuacji, w których uczeń aktywnie rozwija wszystkie sfery swojej osobowości, oraz budowanie klimatu sprzyjającego uczeniu się; innowacje wychowawcze dotyczyć mogą wszelkich zmian w zakresie celów, treści, zasad, metod, środków oraz form oddziaływań pedagogicznych; (np. udział rodziców w lekcjach wychowawczych) .
 opiekuńcze, których celem jest wprowadzanie wszelkiego rodzaju zmian podejmowanych w zakresie celów, metod, treści i zasad, jak również zmian technologicznych
i organizacyjnych w ramach sprawowania opieki nad dzieckiem;
Wincenty Okoń przytacza klasyfikację innowacji ze względu na ich treść. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się innowacje:
 programowe – dotyczą zmian treści lub struktury/układu/programów kształcenia, mogą obejmować cały ustrój szkolny, poziom, kierunek kształcenia, jeden przedmiot w skali lokalnej, regionalnej, krajowej;
 metodyczne - dotyczą doskonalenia metod nauczania - uczenia się i wychowania, technologii nauczania, związane są bezpośrednio z warsztatem pracy - nauczyciela; zakres zastosowania tych innowacji jest szeroki i może dotyczyć wszystkich przedmiotów
(np. wprowadzenie pracy grupowej, nauczania problemowego), poszczególnych działów
i przedmiotów (np. kształtowanie wyobraźni i intelektu w nauczaniu matematyki), poszczególnych zajęć dydaktyczno-wychowawczych (zajęcia pozalekcyjne, lekcje wychowawcze itp.) czy poszczególnych tematów w ramach jednego przedmiotu; mają charakter eksperymentalny, dlatego przed ich upowszechnieniem wymagają sprawdzenia, na ogół bywają systematycznie doskonalone;
 organizacyjne – dotyczą organizacji życia szkoły, współpracy ze środowiskiem
i organizacji zarządzania oświatą, łączą się często z metodycznymi;
 ustrojowe – dotyczą modelu ustrojowego systemu oświatowo-dydaktycznego w całości, jego części lub instytucji (np. powstanie szkół niepublicznych, wprowadzenie szkoły podstawowej 6-letniej);
 systemowe – dotyczą całości systemu edukacyjnego: form ustrojowych, programu, metod i organizacji kształcenia, najczęściej są wprowadzane przez władze centralne (np. reforma ustrojowa szkoły polskiej); wymagają gruntownego przygotowania teoretycznego, eksperymentalnej weryfikacji, warunków realizacji, przygotowania opinii społecznej, zapobiegania ujemnym skutkom .
Kryterium podziału innowacji pedagogicznych może być także powtarzalność (dyfuzyjność) rozwiązań innowacyjnych. Wyróżnia się wówczas innowacje:
 powtarzalne (dyfuzyjne), które ze względu na łatwość zastosowania i użyteczność przenikają do różnych dziedzin życia szkolnego, wychodzą poza obręb jednej placówki;
 częściowo powtarzalne (częściowo dyfuzyjne), których upowszechnianie uwarunkowane jest wystąpieniem korzystnej konfiguracji określonych czynników (właściwości innowacji, łatwość jej zastosowania, właściwości okręgu szkolnego oraz samej szkoły, czynniki zewnętrzne – pozaedukacyjne);
 niepowtarzalne (niedyfuzyjne), które stanowią odpowiedź na bieżące sytuacje pedagogiczne; są to z reguły rozwiązania, które cechuje wysoki stopień twórczości, niemożliwy do skopiowania .
W literaturze pedagogicznej można się spotkać z podziałem innowacji ze względu na źródło (potrzeby samej szkoły - potrzeby całego systemu oświaty). Ze względu na to kryterium wyróżnia się innowacje:
 zewnętrzne (makrosystemowe), które tworzone są centralnie dla całego systemu oświatowego; najczęściej są one inicjowane odgórnie przez wła dze oświatowe, jako odpowiedź na zauważalny kryzys w oświacie i nastawione są na skuteczność działania, korzyść całego systemu oświatowego; takie innowacje wspomagają standaryzację pracy szkół różnego szczebla; większość propozycji przeobrażania współczesnej szkoły zawartych w międzynarodowych raportach edukacyjnych ma właśnie charakter innowacji makrosystemowych;
 wewnętrzne (mikrosystemowe), które inicjowane są przez nauczycieli wewnątrz szkoły
i służą rozwiązywaniu konkretnych, lokalnych problemów; innowacje mikrosystemowe tworzą indywidualne, oryginalne systemy wychowawcze, odpowiadające lokalnym potrzebom i możliwościom .
Dopełnieniem tej klasyfikacji są innowacje rutynowe, wymuszone, które zazwyczaj
są efektem sytuacji, okazji.
Kryterium podziału może stanowić także obszar zastosowań. Wyróżnia się w nim innowacje dydaktyczne, dotyczące infrastruktury szkolnej oraz dotyczące zarządzania oświatą . Innowacje mogą też być rozumiane czynnościowo i rzeczowo. Innowacje czynnościowe traktowane są jako „działalność innowacyjna, jako proces planowania
i realizacji zmiany; to całościowy cykl projektowania i/lub zastosowania nowości (np. wprowadzenie do praktyki szkolnej nowych przedmiotów nauczania, opracowanie nowych treści programowych, wdrażanie nowych form kształcenia” . Innowacje rzeczowe
to „program zmiany, wytwór aktywności twórczej jako treść zmiany, jako nowy element pedagogicznego doświadczenia (np. nowa skala ocen, nowy typ ustrojowy szkoły, nowy program edukacyjny, nowa ustawa oświatowa, nowe narzędzia pracy, zachowania)”
Przytoczone powyżej podziały nie stanowią katalogu zamkniętego klasyfikacji innowacji pedagogicznych. „Duża różnorodność podziałów innowacji powodować może trudności w ich klasyfikowaniu na użytek formalnych wymagań związanych z ich wdrożeniem. Dlatego
też odwołanie się do zapisów Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
9 lutego 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej
i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki opisujących podział innowacji
na programowe, organizacyjne lub metodyczne wydaje się być w tym przypadku konieczne. W myśl przywołanego Rozporządzenia MEN władze oświatowe oczekują przyporządkowania zgłaszanej innowacji do wskazanej w nim kategorii. Warto w tym miejscu przywołać wyszczególnione kategorie.”
1. Innowacje programowe to takie, w których zmiany dotyczą programów zajęć edukacyjnych. Mogą to być innowacje związane z poszerzeniem programów o nowe treści. Jak pisze Beata Przyborowska mogą one obejmować cały ustrój szkolny, poziom, kierunek kształcenia, jeden poziom w skali lokalnej, regionalnej, krajowej.
2. Innowacje organizacyjne dotyczą organizacji kształcenia, wychowania lub opieki. Mowa tutaj o zmianie organizacji życia szkoły np. liczby uczniów w klasie, czasu trwania lekcji. Ten rodzaj innowacji także obejmuje współpracę ze środowiskiem i organizacją zarządzania oświatą.
3. Innowacje metodyczne, jak wyjaśnia się w rozporządzeniu, to te, w których zmiany dotyczą metod pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej. Przykładem tego rodzaju innowacji jest stosowanie nowych metod nauczania-uczenia się, nowego sposobu prezentacji materiału, nowych form pracy w dziedzinie wprowadzania, a także utrwalania lub sprawdzania wiadomości i umiejętności. Innowacje te mają charakter eksperymentalny, dlatego przed ich upowszechnieniem wymagają sprawdzenia, na ogół bywają systematycznie doskonalone.
Jak zauważają B. Dudel, M. Kowalczuk- Walędziak, K.M. Łogwiniuk, K. Szorc
i U. Wróblewska „innowacje pedagogiczne charakteryzują się często nowością względną.
To, co dla jednej szkoły może mieć znaczenie innowacyjne, w innej może być to już znane
i niechciane. Innowacje mają różny zasięg i ciężar gatunkowy. Mogą obejmować różne obszary edukacji i nie tylko. Podobnie jeśli chodzi o ich rangę - mogą mieć znaczenie
dla środowiska lokalnego albo nawet i krajowego” .

Cele innowacji pedagogicznej
Głównym celem innowacji pedagogicznych, według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki, jest poprawa jakości pracy szkoły, czy innej placówki oświatowej. J. Radziewicz zauważa, że wdrażanie innowacji pedagogicznych służyć ma dążeniu „do lepszej organizacji pracy z klasą szkolną lub efektów dydaktycznych, rozwoju zainteresowań uczniów, zmiany stosunków społecznych w grupie wychowawczej, wyższej ekonomiczności pracy zespołowej itd”
Obok tego celu wyróżnić można inne. Jednym z nich jest sprostanie wymaganiom współczesnych czasów. Powszechnie wiadomo, że szybki postęp cywilizacyjny jest powodem wielu zmian niemal we wszystkich dziedzinach życia. „Współczesna edukacja musi sprostać zadaniu wykształcenia w dziecku odpowiednich umiejętności współdziałania
w zespole, pokonywania barier komunikacyjnych, radzenia sobie z konfliktami
lub odważnego prezentowania swoich możliwości, promowania siebie, kreowania wizerunku itd. W przeciwnym razie dziecko „zginie w tłumie przeciętności” . Jak zauważa
W. Mądrowska „sprostać temu zapewne może wprowadzenie niekonwencjonalnych form
i metod pracy, zezwolenie dzieciom na pewną swobodę działania, dokonywania wyborów.
Od nauczycieli wymaga się, by stwarzali swoim wychowankom atmosferę bezpieczeństwa, by zapewniali dzieciom poczucie godności oraz możliwość wszechstronnego i optymalnego rozwoju we wszystkich sferach, w tym głównie zdolności twórczego myślenia i działania
w tzw. trudnych warunkach. Sprostanie temu zadaniu wymaga weryfikacji dotychczasowych sposobów nauczania i poszukiwania nowych niekonwencjonalnych metod pracy.” Działalność innowacyjna podnosi skuteczność procesu kształcenia, wprowadza modernizacje, rozumiane „jako lepsze rozwiązania, wprowadzane w celu sprostania wymaganiom współczesnych czasów, które unowocześniają pracę nauczyciela.”
M. Kotarba-Kańczugowska zwraca uwagę na kolejny cel działań innowacyjnych jakim jest nowatorstwo. Rozumie się jako autorskie opracowanie projektu modyfikacji
jako odpowiedź na specyficzne potrzeby dydaktyczno-wychowawcze konkretnej placówki. Podkreśla, że zmiany te powinny być przede wszystkim nowe, jak i twórcze i oryginalne. oryginalne, a przede wszystkim nowe. Zaś E. Jagiełło podkreśla, iż nadrzędnym celem działań innowacyjnych jest dostarczenie uczącym się wielu bodźców kształtujących logiczne myślenie, wyobraźnię, aktywność własną oraz twórczą.
B. Dudel, M. Kowalczuk- Walędziak, K.M. Łogwiniuk, K.. Szorc, U. Wróblewska zwracają natomiast uwagę, że najważniejszym celem wszystkich idei związanych
z wywołaniem zmiany, zatem także z działaniami innowacyjnymi, powinno być „dobro ucznia, inicjowanie konstruktywnych przemian w jego myśleniu, emocjach, zachowaniu. Trzeba bowiem pamiętać, że to uczeń jest beneficjentem wszelkich pomysłów innowacyjnych, ambicji nauczycieli i w nim pozostają ślady tej działalności.”
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.