Studium przypadku Michała
Identyfikacja problemu - bardzo niska sprawność manualna dziecka
INFORMACJA OGÓLNA O UCZNIU.
Michał jest 9 letnim chłopcem - uczniem klasy 2. Pracuję z nim od roku (wraz z rozpoczęciem przez Michała nauki w klasie pierwszej).
Trudności jakie nurtują chłopca dostrzegłam bardzo wcześnie. Podjęcie działań w związku z kłopotami w nauce poprzedziłam rozmową z matką chłopca - kobietą bardzo przyjaźnie nastawioną do współpracy z nauczycielem. Z rozmowy z matką dowiedziałam się, że Michał jest najmłodszym dzieckiem w rodzinie, urodził się w 1992 r. Starsze rodzeństwo jest już dorosłe (brat 22 lata, siostra 24 lata). Od urodzenia jest dzieckiem przeciętnym jeżeli chodzi o sprawność fizyczną. Kłopoty ma ze sprawnością manualną i koordynacją wzrokowo - ruchową. Z wywiadu z matką wynika, iż przed rozpoczęciem nauki w szkole Michał nie rysował, nie pisał, nie korzystał z przyborów do tego służących, chociaż miał do nich dostęp.
Od początku klasy pierwszej prowadzę z nim ćwiczenia usprawniające manualnie.
SYTUACJA RODZINNA UCZNIA
Michał pochodzi z pełnej rodziny. Jego wychowaniem zajmują się oboje rodzice. Rodzice posiadają wykształcenie podstawowe. Pracują we własnym gospodarstwie rolnym. Warunki bytowe rodziny można określić jako wystarczające. Rodzice, ze względu na obowiązki w gospodarstwie, mają niewiele czasu dla dziecka. Michał najczęściej przebywał w pobliżu rodziców, podczas, gdy sami zajmowali się pracą. W ten sposób Michał miał zapewnioną potrzebę bezpieczeństwa. Na miarę możliwości rodziców dziecko miało zapewnione podstawowe potrzeby. Jeżeli chodzi o rozwój zainteresowań, dziecko poznawało to, co najbliższe, a więc pracę na roli. Fakt ten szybko zdołałam dostrzec w kontakcie z chłopcem. Rolnictwo: prace w polu, hodowla zwierząt, obsługa maszyn rolniczych - to tematyka najbliższa dziecku i tylko przy realizacji tych zagadnień mogłam nawiązać z Michałem kontakt.
Michał jest bardzo mocno związany ze swoją rodziną. Bardzo lubi zajmować się tymi pracami w gospodarstwie, które wykonuje ojciec i brat.
Trudności w nauce są wynikiem: braku nawyków pracy umysłowej, nieumiejętności pokonywania trudności wynikających z wcześniejszych okresów. Do wykonywania obowiązków szkolnych potrzebna jest dziecku motywacja. Chętny stosunek do szkoły i nauki wytwarza się u tych dzieci, których rodzice są zainteresowani, wspierają ich wysiłki w nauce, nagradzają ich sukcesy i wysiłek.
FUNKCJONOWANIE UCZNIA W SZKOLE
Michał jak pozostałe dzieci w klasie realizuje zintegrowany program. Jako nauczyciel i wychowawca oceniam go jako najsłabszego ucznia w klasie. Szczególne trudności ma w opanowaniu techniki pisania i czytania. Pisze bardzo niechętnie: najczęściej unika pisania. Tempo pisania jest bardzo wolne, litery bardzo zniekształcone - trudne do rozszyfrowania. Gubi litery lub ich elementy. Podczas pracy szybko się męczy i denerwuje - obserwuję niepokojące bujanie się na krześle lub nerwowe wymachiwanie nogami pod stołem. Wypowiedzi ustne (bardzo sporadyczne) są ubogie w słownictwo - najczęściej pojedynczymi wyrazami, albo prostym zdaniem, często niepoprawne. Jako dziecko z zaburzeniami manualnymi rysuje bardzo mało i niechętnie. Trudności, jakie napotyka przy wykonywaniu precyzyjnych ruchów podczas rysowania, nie sprzyjają rozbudzeniu zamiłowania do tej czynności, a niezadowalające efekty pracy całkowicie zniechęcają do działania. Michał nabrał przekonania, że nie potrafi rysować i szybko rezygnował z prób przezwyciężenia tej trudności. Taka postawa często była utrwalana przez rodziców, którzy stwierdzają po prostu, że dziecko nie ma zdolności plastycznych i na tym poprzestają.
Chcąc określić przyczyny niepowodzeń szkolnych zasięgnęłam po skonsultowaniu z matką dziecka opinii PPP.
UCZEŃ JAKO CZŁONEK GRUPY RÓWIEŚNICZEJ
Michał jest nieśmiały, mało spontaniczny, niepewny siebie i swoich możliwości, niewytrzymały na dłużej trwający wysiłek umysłowy. Chłopiec ten potrzebuje więcej czasu, aby adaptować się w nowej społeczności. W okresie przed rozpoczęciem nauki miał mały kontakt z dziećmi. Wychowywał się wśród dorosłych, mieszkał daleko od wioski. Nie lubił przychodzić do przedszkola. Jeżeli już mama przyprowadziła go, musiała czekać 2 - 3 godziny i po zajęciach zabierać od razu do domu. Nie zdołał nawiązać kontaktu z dziećmi w przedszkolu. Rozpoczęcie nauki w szkole stanowiło dla Michała trudy problem. Z dużą rezerwą, niepewnością i nieufnością traktował kolegów i nauczyciela. Zajęcia integracyjne sprawdziły się. Nieśmiało i powoli zaczął angażować się do wspólnej zabawy. Michał nie przejawia cech przywódczych w grupie. Jest dzieckiem, które najczęściej dostosowuje się do zespołu. Lubi gry i zabawy z chłopcami: wyścigi, biegi, piłkę. Rzadziej aktywnie uczestniczy w zabawach w grupie mieszanej.
PROGNOZA - negatywna (w przypadku zaniechania oddziaływań)
Bardzo istotnym zaburzeniem z punktu widzenia możliwości realizacji wymagań szkolnych jest obniżona sprawność manualna. Przejawem obniżenia sprawności manualnej jest zbyt wolne tempo wykonywanych czynności, mała precyzja ruchów dłoni i palców. To rzutuje niekorzystnie głównie na technikę i estetyczny wygląd pisma oraz poziom wykonywanych prac plastycznych. Specyficznym rodzajem zaburzenia pisma jest zaburzona melodia kinetyczna polegająca na trudności w zespoleniu pojedynczych aktów ruchowych w jedną harmonijną całość (dziecko może nakreślić kreskę czy kółko, nie potrafi ich jednak połączyć ze sobą, jednym ruchem ręki). To zaburzenie powoduje istotne zmniejszenie tempa pisania, które może być przyczyną wielu problemów szkolnych.
Obniżona sprawność manualna, brak precyzji spostrzegania oraz niski poziom koordynacji wzrokowo - ruchowej mają również pośredni, ale znaczący wpływ na efekty uczenia się matematyki. Dzieci o mniejszej sprawności działania bardzo mocno koncentrują się na czynnościach technicznych typu organizacyjnego i wspomagającego proces uczenia się matematyki.
Efektem wtórnym przedstawionych wyżej trudności w rozwoju sprawności ruchowych i manualnych są zaburzenia sfery emocjonalnej i osobowości dziecka. Każde dziecko nasuwające podejrzenie zaburzeń wymienionych wyżej sfer rozwoju powinno być wnikliwie obserwowane przez nauczyciela i możliwie wcześnie objęte terapią na zespole wyrównawczym.
PROGNOZA - pozytywna (po wdrożeniu oddziaływań)
Praca z dzieckiem na zajęciach wyrównawczych, integrowanie w grupie oraz wpieranie działań szkoły przez rodzinę, pomoże dziecku pozbyć się niepewności. Nawet drobne sukcesy udowodnią, że ono też coś potrafi. Dostrzegam ważną rolą ćwiczeń mających na celu poprawienie sprawności manualnej. Ćwiczenia te pomogą dziecku w usprawnieniu swej manualności, a w konsekwencji pozwolą dostatecznie radzić sobie w czynnościach wymagających wykonywania drobnych, precyzyjnych ruchów ręki. Szczególnie, by mogło pisać dostatecznie szybko i czytelnie. Poprawienie sprawności manualnej jest możliwe tylko poprzez wykonywanie różnorodnych zajęć ręcznych, a zwłaszcza rysunków. Duże znaczenie w postępie Michała będą miały zajęcia relaksacyjne, uspakajające i ćwiczące koncentrację uwagi.
PLAN ODDZIAŁYWAŃ - PRACA TERAPEUTYCZNA
Jednym z zadań, jakie postawiłam sobie jest poprawa sprawności manualnej swoich uczniów, wśród których największe kłopoty przejawiał Michał. Dlatego też zebrałam i opracowałam ćwiczenia mające na celu poprawienie tej sprawności. W momencie, gdy zaczynałam pracę z Michałem był on całkowicie zniechęcony do rysowania. Dlatego tez zaczęłam pracę wyrównawczą od innych rodzajów zajęć manualnych niż rysowanie, np. od lepienia z plasteliny lub malowania. Pierwsze prace były dość łatwe do wykonania i dawały możliwość uzyskania ciekawych efektów plastycznych. Ponadto ich pełne i poprawne wykonanie dawało Michałowi satysfakcję i pewność, że potrafi. Usprawniając rękę Michała stopniowo przechodziłam od zadań łatwych, prostych do coraz trudniejszych, wymagających wykonywania coraz drobniejszych, precyzyjniejszych ruchów.
Od początku zajęć zwracałam uwagę, by wykonywał ruchy w kierunku zgodnym z kierunkiem pisania. Wyrabiałam w ten sposób tendencję do kierunku ruchu od lewej do prawej, a przy kreśleniu form okrągłych - do kierunku przeciwnego niż ruch wskazówek zegara. Ćwiczenia te odgrywały rolę zajęć relaksacyjnych, uspakajających i ćwiczących koncentrację uwagi.
Przykłady ćwiczeń rozwijające sprawność manualną dziecka, które wykorzystałam w działaniach terapeutycznych z Michałem:
1.Ćwiczenia rozwijające sprawność motoryczną:
- zabawy wdrażające do gospodarowania własnymi ruchami rozwijające koordynację ruchów - rytmiczne ruchy zmienne ramion, naśladowanie ptaków, samolotów, czynności ludzkich, itp.,
- zabawy zręcznościowe - rzucanie i chwytanie woreczka, piłki, kółka, itp.,
- zabawy zręcznościowe - gra w pchełki, bierki, "4 oczka".
2. Ćwiczenia rozwijające sprawność manualną:
1. Wypełnianie kolorem całej dużej powierzchni papieru. Malowanie powierzchni całego arkusza dużymi zamachowymi ruchami pionowymi lub poziomymi.
2. Malowanie form kolistych. Dziecko maluje wykonując wielokrotnie okrężny zamachowy ruch całą ręką, aż powstanie barwna plama. Może to być malowanie kolorowych balonów, piłek, chmurek lub kwiatów o okrągłych płatkach.
3. Malowanie form falistych. W ćwiczeniu tym dziecko tworzy szlaczki z połączonych form kulistych i łukowych. Wyrabia w ten sposób płynny ruch ręki. Szlaczki mogą mieć różne formy.
4. Malowanie dużych konturowych rysunków Rysunki konturowe mogą przedstawiać dowolne, rozłożone na powierzchni arkusza figury geometryczne, które dziecko odrysowuje od gotowych szablonów.
5. Stukanie czubkami palców. Zabawy w grę na fortepianie lub zabawa w deszcz albo w udawanie kroczącego owada, naśladowanie pisania na maszynie, odtwarzanie rytmów (ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe).
6. Malowanie suchym palcem Na arkuszu świeżo zamalowanym farbą klejową dziecko wykonuje rysunki ścierając końcem palca farbę z arkusza.
7. Malowanie pęczkiem waty: dziecko wykonuje rysunki na zamalowanym arkuszu papieru ścierając z niego farbę z pomocą przygotowanych wacików.
8. Modelowanie w glinie i plastelinie, modelinie - od prostych form do bardziej złożonych, Modelowanie ćwiczy sprawność palców i koordynację pracy obu rąk. Dziecko może: toczyć kule i wygniatać w niej palcem wgłębienie (miseczka), tworzyć wzory z cienkich wałeczków.
9. Wyrywanki i naklejanki. Na arkuszu kartonu dziecko ma zaznaczony ołówkiem zarys kompozycji, którą chce utworzyć. Wypełnia je kolorami naklejają obok siebie ścinki papieru.
10. Nawlekanie koralików: w pierwszych próbach nawlekanie na sznurek makaronu z dużymi dziurkami, z czasem ćwiczenie wymagające od dziecka posługiwania się igłą - nawlekanie mniejszych dziurek, można wprowadzić nawlekanie owoców jarzębiny.
11. Haftowanie na tekturkach z dziurkami. Przygotowujemy tekturki z narysowanym konturem prostego wzoru, który dziecko ma wyszyć. W tekturce robimy dziurki, w które dziecko będzie wkłuwać igłę. Do haftowania dajemy dziecku grubą igłę i kolorowy kordonek.
12. Kreślenie form kolistych. Ruchy okrężne dziecko wykonuje całą ręką opartą o stół. Najlepszym narzędziem do tego ćwiczenia są kredki świecowe lub miękkie pastele.
13. Rysowanie wzorów po śladzie,
14. Kreślenie linii łączących punkty - trafianie do celu. Jest to podstawowe ćwiczenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wyrabia orientację w położeniu punktów na płaszczyźnie, ćwiczy umiejętność dostosowania ruchu ręki do rozpoznanego kierunku.
15. Malowanie kredkami konturowych rysunków. Dziecko może kreskować dowolne gotowe rysunki konturowe w książeczkach lub też może wykonywać samo rysunki konturowe za pomocą szablonów wg wzoru lub władnego pomysłu. (kreskowanie - wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych z zachowaniem właściwego kierunku)
16. Kopiowanie rysunków. Ćwiczenie polega na przerysowywaniu przez kalkę techniczną rysunków konturowych. Gotowy rysunek dziecko może kolorować kredkami lub flamastrami.
17. Pogrubienie konturów - wodzenie po wzorze figur geometrycznych Dajemy dziecku rysunek wykonany ołówkiem, a ono rysuje po liniach flamastrem lub piórem.
18. Rysowanie za pomocą szablonów.
19. Rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter. W tym ćwiczeniu dziecko wprawia się w wykonywaniu takich ruchów, jak przy pisaniu. Łączy po kilka elementów liter, które można kreślić ciągłym ruchem.
20. Rysunki dowolne kredkami.
OPINIA O WSPÓŁPRACY RODZICÓW ZE SZKOŁĄ
Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem rozwoju dziecka Już w domu jako małe dziecko, Michał nabrał przekonania, że nie potrafi rysować i szybko rezygnował z prób przezwyciężenia tej trudności. Taką postawę utrwalali również rodzice, którzy stwierdzili po prostu, że dziecko nie ma zdolności plastycznych i na tym poprzestali. O znaczeniu osiągnięcia właściwej sprawności manualnej w dalszym rozwoju dziecka, w nauce szkolnej rodzice nie zdawali sobie sprawy. Uważali, że "bez rysowania można żyć".
Jak wcześniej wspominałam, szybko zdołałam nawiązać współpracę z matką dziecka, która była częstym gościem w szkole i w klasie. Jej przyjazny stosunek do nauczyciela i chęć współpracy stanowiło doskonałe podłoże do eliminowania braków dziecka. Wspólnie podjęłyśmy decyzję o skorzystaniu z opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej, której wskazówki były podstawą do zastosowania właściwej terapii pedagogicznej. Ćwiczenia, jakie opracowałam do pracy z Michałem najczęściej przeprowadzałam na zajęciach wyrównawczo - dydaktycznych. W manualne usprawnianie dziecka włączyła się mama. Mama zaczęła poświęcać dziecku więcej czasu i jej pomoc była ukierunkowana przeze mnie. Często konsultowała się, pytała.
EFEKTY PRACY Z UCZNIEM
Obecnie Michał sprawniej posługuje się ołówkiem, długopisem, pędzlem, kredką. Pisze, chociaż ma jeszcze problemy z prawidłowym kształtem i łączeniem liter (są to czynności wymagające większej precyzji). Można jednak już odczytać zapisany tekst dziecka. W dalszym ciągu pisze powoli, ale już stara się kończyć rozpoczęte zadanie. Najważniejszy jest fakt, iż nabrał wiary w siebie. Zadowolony jest z każdego wykonanego przez siebie zadania. Bardzo lubi zajęcia wyrównawcze, podczas których mogę mu poświecić więcej czasu. Cieszę się, że podejmuje się nowych zadań, nie zniechęca się szybko. Śmiało pyta, jeśli ma wątpliwości. Bez obaw zwraca się o pomoc. Mimo wielkich postępów w rozwoju sprawności manualnej, Michał nadal przejawia trudności w nauce. W dalszym ciągu korzysta z pomocy podczas zajęć wyrównawczych, jednak obecnie są one ukierunkowane na wspieranie przyswajania wiadomości i umiejętności objętych nauczaniem zintegrowanym. Pozbycie się problemu niepewności i obaw ułatwia dziecku naukę i współpracę z rówieśnikami i nauczycielem. Fakt ten uważam z ogromny sukces.
Opracowanie: mgr Wiesława Brzozowska
