„Głównym zadaniem internatu dla dzieci o obniżonej sprawności umysłowej,[…] jest przygotowanie wychowanków, w miarę możliwości, do samodzielnego udziału w życiu społecznym w integracji ze środowiskiem. Bardzo ważna jest rola pedagoga specjalnego, jako wychowawcy w internacie. „Wychowawca, sprawując funkcje opiekuńczą, stwarza warunki optymalnego zaspakajania potrzeb, które decydują o pomyślnym przebiegu rozwoju dziecka; może również skutecznie przeciwdziałać stanom stresowym i frustracyjnym, które rodzą się z izolacji od rodziny, niekorzystnego przebiegu adaptacji i wyraźnej zależności od innych. Racjonalna opieka oparta na gruntownej znajomości potrzeb dziecka, pozwala zapobiec objawom choroby sierocej”. „W internacie istnieje szansa wpływu na kształtowanie się wartości związanych z poszanowaniem godności jednostki, współpracy i współdziałania, uczciwości, rzetelnej pracy, altruizmu i tolerancji dla cudzych poglądów i postaw. Oczywiste jest, że tych i innych wartości nie można narzucić lub nakazać. Powstają one i zmieniają w wyniku działań prospołecznych, w czasie których młodzież wybiera najlepsze, najbardziej atrakcyjne i internanalizuje je. Szczególną rolę w stawianiu zadań odgrywa wychowawca”. Sylwetka osobowościowa pedagoga specjalnego w internacie ma ogromny wpływ na efektywność jego oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych w pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną umysłowo. Aby pedagog specjalny mógł sprostać tak odpowiedzialnym i trudnym zadaniom, musi mieć nie tylko dobre przygotowanie teoretyczne i praktyczne, ale przede wszystkim musi to być człowiek, którego osobowość jest ukształtowana w sposób szczególny, sprzyjający w pełnieniu tych trudnych zadań. „Każdy pedagog specjalny musi wiedzieć, że osiągnięcia w zakresie rewalidacji jednostek niepełnosprawnych zależą w dużej mierze od jego zaangażowania się w tę pracę, że ono z kolei zależy od jego właściwości osobowościowych. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że praca pedagoga z jednostką niepełnosprawną wymaga, by posiadał on nie tylko duży zasób wszechstronnej wiedzy, lecz by posiadał dużą umiejętność wykorzystania jej w pracy. Musi posiadać umiejętność dokonywania w niej odpowiedniego wyboru, by sprostać każdej sytuacji. Pamiętać przy tym trzeba, że żadna sytuacja nie jest nigdy identyczna z poprzednią, lecz ciągle się zmienia i wymaga wciąż nowych i specyficznych sposobów postępowania i rozstrzygania. Jak wnioskować z powyższych rozważań można, pedagog specjalny, który pracuje ciągle w nowych warunkach, z bardzo różnymi dziećmi, ze względu na specyficzne rodzaje i stopnie odchylenia od normy jednostki niepełnosprawnej, powinien być człowiekiem myślącym, rozważnym i mądrym. Ważną kategorią cech osobowości pedagoga specjalnego są jego walory moralne. Należą do nich między innymi: opanowanie, zrównoważenie w postepowaniu z dziećmi i młodzież, zdyscyplinowanie i wielka odpowiedzialność za swoją pracę. Opanowanie i zrównoważenie są bardzo istotnymi walorami, gdyż zrównoważona postawa nauczyciela-wychowawcy oddziałuje korzystnie na samopoczucie jednostek niepełnosprawnych, a brak opanowania i zmienność nastrojów odbija się wyjątkowo niekorzystnie na wychowankach”. „U dzieci niepełnosprawnych często występują zaburzenia emocjonalne, zmienność nastrojów, apatia lub nadpobudliwość. Wybuchowość, nerwowość czy nieopanowanie nauczyciela stanowiłyby dla nich dodatkowe zagrożenie. Spokój i opanowanie pedagoga oddziaływuje kojąco na psychikę dzieci z różnymi odchyleniami od normy psychofizycznej”.
„Do moralnych walorów osobowości pedagoga specjalnego zaliczyć też należy jego: pracowitość, obowiązkowość, systematyczność, prawdomówność, bezinteresowność oraz właściwą postawę wobec jednostek niepełnosprawnych. Jest bardzo ważnym, aby pedagog specjalny był obowiązkowy. Musi odznaczać się pracowitością, wyrażającą się między innymi w dokładnym przygotowaniu się do zajęć. Powinien również pracować nad sobą, dążyć do wytkniętego celu, co wymaga wewnętrznej dyscypliny. Poczucie odpowiedzialności skłania do stałego doskonalenia warsztatu pracy, do ulepszania metod, do twórczego poszukiwania najkorzystniejszych w pracy naprawczej środków i sposobów. Z kolei poczucie dobrze spełnionego obowiązku jest źródłem zadowolenia z pracy. Dokładność i systematyczność są cechami osobowości pedagoga specjalnego pozwalającymi zachować ciągłość w realizacji zadań rewalidacyjnych.
Prawdomówność jest nieodzowna w pracy wychowawczej pedagoga specjalnego, kłamstwo, czy dwulicowość-jest jego zaprzeczeniem. Nauczyciela szkoły specjalnej powinna cechować postawa przejawiająca się w rzetelnym przyjmowaniu i traktowaniu spraw uczniów niepełnosprawnych. Z rzetelnością wiąże się szczerość i uczciwość. Posiadanie zaś cech altruistycznych przez pedagoga specjalnego jest istotnym czynnikiem zwiększającym gotowość nauczyciela do udzielania pomocy uczniom.”
Pedagog specjalny powinien być człowiekiem wrażliwym na cudzy ból, na cudze cierpienie, na cudze nieszczęście. Powinien również akceptować dziecko niepełnosprawne ze wszystkimi jego słabościami, zniekształceniami i przykrymi zaburzeniami w zachowaniu. Dobroć bowiem, budzi zaufanie i poprawia samopoczucie jednostki upośledzonej. Nie można nie wspomnieć w tym miejscu o tolerancji. „ […] Nauczyciele szkół specjalnych powinni cechować się zdolnością do tolerancji i do akceptacji często niestandardowych zachowań swoich uczniów ”. […]Bardzo ważna jest również dojrzałość emocjonalna, która jest znaczącym wyznacznikiem osobowości pedagoga specjalnego. „Tylko nauczyciel o rozwiniętej świadomości może pozwolić sobie na autentyczną otwartość konstruktywną i rozwojową”. Istotnym bowiem warunkiem pełnego rozwoju osobowości jest trafny i rzetelny kontakt jednostki ze swoimi uczuciami i myślami, stan otwartości poznawczej na różnego rodzaju informacje o własnej osobie oraz uczciwość polegająca na trafnym nazywaniu i wyjaśnianiu własnych przeżyć i zachowań.
„Specyfika pracy z dziećmi niepełnosprawnymi wymaga posiadania dużej odporności psychicznej, szczególnej odporności na stres, wówczas, gdy oddziaływanie wychowawcze skierowane jest na dziecko głębiej upośledzone, bierne, apatyczne, z utrudnionym kontaktem psychicznym czy też nadpobudliwym, agresywnym z zaburzeniami psychicznymi. Empatia zaś jest cechą pozwalającą na zdolność nawiązywania relacji emocjonalnych z dziećmi, zaspakaja potrzebę bezpieczeństwa wychowanków oraz daje im oparcie. Empatyczni nauczyciele poprzez werbalne i behawioralne relacje świadczą o rozumieniu dziecięcych uczuć, wczuwają się w ich stany emocjonalne, dobrze orientują się w sytuacji rodzinnej dziecka. Empatia pedagoga specjalnego jest warunkiem zrozumienia ucznia niepełnosprawnego. Rozumienie to polega na prawidłowym odbieraniu uczuć i stojących z nim przeżyć dziecka oraz przekazywaniu mu swojego zrozumienia i oparcia. Empatyczny pedagog specjalny daje uczniom poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, płynącego ze świadomości, że jest w stanie ich zrozumieć.” Obok empatii bardzo ważną cechą osobowości, którą powinien odznaczać się pedagog pracujący z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną jest miłość, „która musi być konsekwentna i wymagająca, daleka od pobłażliwości.[…] Miłość do dziecka odchylonego od normy psychofizycznej to oddanie siebie samego bez reszty, swoich uczuć, umiejętności, wiadomości, odkrywanie jego osobowości. […] Pedagog specjalny nie może podejmować jakichkolwiek działań bez wiary w ich skuteczność. Musi więc on cechować się radością życia i optymizmem pedagogicznym. Należy podkreślić, iż nie można pomniejszać wartości intelektualnych osobowości pedagoga specjalnego. Pedagogika specjalna wraz z niezbędnymi elementami z pogranicza psychologii, psychiatrii, prawa i innych jest obszerną i trudną dziedziną wiedzy. Pedagog specjalny musi dokładnie poznać trzy zasadnicze działy: jednostkę upośledzoną w relacji z jednostką o normalnym rozwoju, treść pracy oraz technikę pracy rewalidacyjnej we wszystkich okresach rozwoju jednostki. Ważna jest również umiejętność przekazywania wiedzy. Chodzi tu zapewne o talent pedagogiczny w szerokim rozumieniu, więc chęć doskonalenia metod i organizacji pracy, umiejętności oddziaływania na innych, zdolności sugestywne itp.” […] Nie mniej ważne są cierpliwość i wyrozumiałość. „Cierpliwość jest nieodzowna wówczas, gdy pedagog specjalny długo oczekuje na efekty swojej pracy. Nauczyciel musi też być wyrozumiały wobec specyficznych, często niepożądanych zachowań uczniów niepełnosprawnych. Nauczyciel powinien też jednocześnie pomagać uczniom w uzyskiwaniu przez nich poczucia, że są rozumiani. Pogodne usposobienie zaś nauczyciela, optymizm życiowy oraz poczucie humoru mają zapewne pozytywny wpływ na samopoczucie wychowanków. Wesoły, uśmiechnięty pedagog stwarza wokół siebie radosny nastrój oraz poczucie bezpieczeństwa”. […] Naturalność i prostota to cechy, które z pewnością pozwolą na nawiązywanie przyjaznych relacji nauczycieli z uczniami. Wysoka kultura osobista – to zarówno dbałość o wygląd zewnętrzny, jak też takt pedagoga specjalnego w kontaktach z ludźmi, którym towarzyszyć powinna delikatność, subtelność, wrażliwość itp. Elastyczność w postępowaniu pozwala na stosowanie różnorodnych form i metod pracy w zależności od możliwości uczniów niepełnosprawnych.”
„Humanizm społeczny, który powinien charakteryzować każdego pedagoga specjalnego, wymaga posiadania przez niego walorów osobowych w zakresie wiedzy i wychowania, potrzebnych dla oddziaływania, pobudzania i tworzenia wartościowego człowieka. Należy jeszcze dodać, że humanizm społeczny wyraża się w różnego rodzaju akcjach wobec innych ludzi, które organizuje pedagog specjalny, by wzniecić w nich pozytywne reakcje. Mają one służyć wszechstronnemu rozwojowi, a tym samym optymalnej rewalidacji każdej jednostki niepełnosprawnej.”
„Nauczyciel – wychowawca internatu powinien być nie tylko organizatorem i kierownikiem procesu wychowania, lecz oddziaływać również własną osobowością. Złożoność i wartości celów wychowawczych sprawiają, że wymaga się od niego głębokiego i wszechstronnego zaangażowania w wykonywaną pracę: gruntownej wiedzy ogólnej i pedagogicznej, wspieranej ciągłym dokształcaniem się i samokształceniem.”
Podsumowując rolę pedagoga specjalnego internatu w procesie opiekuńczo- wychowawczym dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym, należy podkreślić, że wychowawca przygotowujący wychowanka niepełnosprawnego do współuczestniczenia w nieustannie zmieniającym się życiu społecznym, powinien traktować zarówno osobowość młodego człowieka, jak i środowisko w którym on żyje, jako źródło doświadczeń i norm harmonijnego współistnienia oraz potrzeb stwarzających nowe układy i struktury niezbędne do ich zaspokojenia, mimo nie zawsze korzystnych warunków.
„Na koniec rozważań nad właściwościami osobowości pedagoga specjalnego pragnę zwrócić uwagę na dwie jeszcze nieodzowne właściwości, które wysoko ceniła Maria Grzegorzewska, a mianowicie, że pedagog specjalny musi być człowiekiem zniewalającym swoją postawą do działania i wysiłku i nie może on być zbyt pewny siebie i nie może pracować w odosobnieniu od innych.”

















Literatura:
1. Borzyszkowska H. „Osobowość pedagoga specjalnego”, Szkoła Specjalna nr 1, 1983.
2. Red. Grądzki W. „Poradnik wychowawcy internatu”, Instytut Kształcenia Nauczycieli, Białystok 1987.
3. Kott T. „Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa z osobami o obniżonej sprawności umysłowej”, WAPS, Warszawa 2002.
4. Olszak A. „Cechy osobowości pedagoga specjalnego w opinii nauczycieli szkół specjalnych”, Szkoła Specjalna nr 1, 1998.
5. Ploch L. „Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie”. WSiP, Warszawa 1997.
6. Węgierski Z. „Funkcje internatów szkolnych”, PWN, Warszawa-Poznań, 1980.
7. INTERNET.

Wyświetleń: 0