Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów społecznych, ze względu na wiążącą się z nią także niepełnosprawnością społeczną, czyli niemożnością pełnego funkcjonowania w społeczeństwie.
W 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła klasyfikację niepełnosprawności pod nazwą „ Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Działań
i Uczestnictwa z podtytułem Podręcznik Wymiarów Niepełnosprawności i Funkcjonowania, która dotyczy biologicznej, psychologicznej i społecznej koncepcji niepełnosprawności.
Zgodnie z założeniami tej koncepcji człowiek jest istotą złożoną, stanowi organizm o ściśle określonej strukturze i harmonijnym funkcjonowaniu, a także jest istotą społeczną, funkcjonującą w określonym środowisku i wypełniającą w tym środowisku określone role zgodnie ze swoim wiekiem, płcią i pozycją społeczną.
Według J. Sowy osobą niepełnosprawną jest osoba, „u której uszkodzenie i obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych, oraz pełnienie ról społecznych biorąc pod uwagę jej płeć, wiek oraz czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe." (1)
Zdaniem K.J. Zabłockiego osoba niepełnosprawna „to taka osoba, która na skutek ograniczeń pod względem fizycznym, somatycznym lub psychicznym ma znaczne trudności w wywiązywaniu się z zadań, jakie stawia przed nią życie codzienne, szkoła, praca zawodowa i czas wolny." (2)
Ze społecznego punktu widzenia niepełnosprawność jest zespołem warunków środowiska społecznego i fizycznego (bariery społeczne, ekonomiczne, prawne, architektoniczne i urbanistyczne), które powodują trudności, ograniczenia i problemy osoby niepełnosprawnej.
Dziecko niepełnosprawne, jak wyjaśnia A. Maciarz, to takie dziecko, „które ma trudności w rozwoju, nauce i w społecznym przystosowaniu z powodu obniżonej sprawności psychofizycznej i któremu potrzebna jest specjalna pomoc.”(3)
Wszelkie podziały na stopnie niepełnosprawności określają stan fizyczny lub psychiczny oraz zdolność do wykonywania pracy. Możliwości i ograniczenia osób niepełnosprawnych o różnych rodzajach i stopniach niepełnosprawności warunkują, jakimi mogą być pracownikami. Uwarunkowania te zależą od niepełnosprawności, które możemy podzielić na cztery rodzaje.
1. Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną :
a) osoby niewidome i słabo widzące,
b) osoby niesłyszące i słabo słyszące,
2. Osoby z niepełnosprawnością fizyczną :
a) osoby z niepełnosprawnością ruchową i afazją,
b) osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych;
3. Osoby z niepełnosprawnością psychiczną :
a) osoby z niesprawnością intelektualną ( stopień lekki, umiarkowany, znaczny
b) i głęboki),
c) osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania;
4. Osoby z niepełnosprawnością sprzężoną (dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością.
Możliwości i ograniczenia zawodowe osób niepełnosprawnych są zróżnicowane
w zależności od rodzaju, stopnia uszkodzenia poszczególnych narządów oraz ograniczenia sprawności organizmu.
Niepełnosprawność występująca od urodzenia, jak i nabyta, w zależności od jej stopnia i charakteru wpływa w różnym stopniu na poszczególne sfery życia człowieka i na jego rozwój. Intensywność jej wpływu i wynikające z niej trudności są różne i właściwe danej osobie.
Istnieją osoby niepełnosprawne, które nie doświadczają trudności w życiu społecznym, emocjonalnym lub trudności te są niewielkie. Jednak dla większości ludzi niepełnosprawność jest dużym obciążeniem psychicznym silnie wpływającym na rozwój psychiczny i społeczny, zwłaszcza w pierwszych etapach jej akceptacji i nauki życia z nią.
W sferze fizycznej, dotyczącej funkcjonowania organizmu, niepełnosprawność oznacza zmiany wymagające intensywnych oddziaływań rehabilitacyjnych mających na celu usprawnianie, zmniejszanie deficytów rozwojowych.
Pośród konsekwencji niepełnosprawności dotyczących psychiki człowieka, należy wymienić dwie grupy: intrapsychiczne i interpersonalne.
A. Intrapsychiczne dotyczą wewnętrznego świata przeżyć i odczuć. Przede wszystkim można tu wymienić następujące aspekty:
- niska samoocena i deprecjacja swojej osoby,
- wysoki poziom lęku związany z traumatycznymi przeżyciami operacyjnymi, rehabilitacyjnymi, brakiem treningu społecznego,
- poczucie winy wobec rodziców, którzy się poświęcają,
- poczucie straty różnych możliwości,
- wielki żal, kierowany do Boga, lekarzy, rodziców,
- kompleksy, w tym zwłaszcza poczucie bycia gorszym, niepełnowartościowym,
- brak akceptacji własnej niepełnosprawności – brak umiejętności życia z nią,
- niska sprawność w podejmowaniu decyzji;
B.Interpersonalne, czyli dotyczące relacji z innymi ludźmi, obejmują:
- tendencję do bycia zależnym, co wpływa negatywnie na zakres kształtowanej samodzielności,
- postawę egocentryczna,
- postawa roszczeniowa,
- obniżone umiejętności interpersonalne takie jak: empatia, komunikacja międzyludzka, umiejętność nawiązywania i podtrzymywania więzi,
- uległość lub dyrektywność.
Zdaniem J. Wyczesany najważniejsze problemy i potrzeby niepełnosprawnego dziecka, wymagające uregulowań systemowych i podjęcia działań praktycznych, to:
- zapewnienie placówkom kształcenia specjalnego i integracyjnego wyposażenia w nowoczesne pomoce techniczne oraz dydaktyczne,
- wprowadzenie do programów kształcenia nauczycieli szkół specjalnych i integracyjnych nowoczesnych metod nauczania,
- opracowanie i wdrożenie programu terapii rodzin dzieci niepełnosprawnych, który umożliwi im współuczestnictwo w procesie rewalidacji własnych dzieci.
Narodziny dziecka to wspaniały moment w życiu rodziców. Każdy pragnie, by jego dziecko było zdrowe, radosne, prawidłowo się rozwijało. Dlatego narodziny niepełnosprawnego dziecka to moment szczególnie trudny dla rodziców, gdzie zderza się w nich lęk, strach, rozżalenie, szok, poczucie winy, rezygnacja.
Jest to czas, gdy rodzice potrzebują szczególnego wsparcia psychicznego, pomocy, instruktarzu. Obserwuje się, że w pierwszych latach życia jak i często w całym życiu dziecka niepełnosprawnego rodzice całkowicie poświęcają się rehabilitacji i opiece, co powoduje wypalenie, silne napięcia a u dziecka z czasem syndrom poczucia winy dziecka niepełnosprawnego.
Dorastające dzieci niepełnosprawne, wchodzące w okres dorastania przeżywają różne trudności wynikające nie tylko ze stanu ruchowego, ale też psychicznego. Borykają się z niską samooceną, poczuciem winy, poczuciem straty, wielkim żalem, kompleksami, brakiem akceptacji własnej niepełnosprawności i zmową milczenia na temat choroby. Potrzebują wówczas kontaktu z rówieśnikami sprawnymi i niepełnosprawnymi, bliskości rodziców i pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej.
Niepełnosprawne osoby dorosłe po zakończeniu etapów edukacyjnych dotknięte są kolejnymi problemami i zagrożeniami. Brak codziennych zajęć, licznych kontaktów społecznych, o ile osoba niepełnosprawna nie podejmuje pracy, powodują silne depresje, stagnacje, frustracje.
Pojawiają się niezaspokojone potrzeby bycia dla kogoś ważnym, bycia w związku, potrzeby seksualne, szukanie sensu i celu życia. Jedynie pozytywne zmiany w zakresie własnej aktywności, akceptacji siebie, utrwalanie relacji z bliskimi są drogą dla dorosłej osoby niepełnosprawnej do pełnego życia, na miarę możliwości.
Osoby niepełnosprawne często buntują się i reagują złością na sytuacje, gdy mówi się o dwóch światach: osób niepełnosprawnych i sprawnych.
Potrzeby ludzi niepełnosprawnych są takie same, jak osób pełnosprawnych, jednak możliwości ich spełnienia są znacznie ograniczone. Tym, co utrudnia są nie tylko bariery architektoniczne. Większą przeszkodę stanowią bariery psychiczne tkwiące w osobach niepełnosprawnych i w ludziach sprawnych, wynikające z psychologicznych aspektów niepełnosprawności.
Osobom niepełnosprawnym często towarzyszy poczucie izolacji, które jest różne w zależności od poszczególnych typów i grup schorzeń. Podobieństwem zaś jest poczucie ograniczenia samodzielności oraz odmienności od większości społeczeństwa.
Do czynników najbardziej wzmagających ową izolację należą przede wszystkim bariery odróżniające osoby niepełnosprawne od reszty społeczeństwa. Do tych natomiast zalicza się bariery: psychologiczne, transportowe, architektoniczne, a także związane
z komunikacją międzyludzką. Niektóre z tych barier tworzone są przez społeczeństwo, inne zaś przez same osoby niepełnosprawne.
Celem głównym pracy socjalnej z osobą z niepełnosprawnością i jej rodziną jest poprawa, wzmacnianie i/lub odzyskiwanie zdolności osób z niepełnosprawnością do funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenie warunków sprzyjających osiągnięciu rezultatu, jakim jest pełnienie odpowiednich ról społecznych przez osoby niepełnosprawne w tym osoby chorujące psychicznie, dla których pełnienie ról społecznych jest szczególnie trudne, a w wyjątkowo istotny sposób sprzyja rehabilitacji i readaptacji tych osób.
Celem poradnictwa psychologicznego dla osób z niepełnosprawnością jest poprawa ich codziennego funkcjonowania psychospołecznego, podejmowania przez nich właściwych decyzji życiowych, radzenia sobie wobec aktualnych problemów wynikających lub związanych z niepełnosprawnością oraz ukierunkowanie ich na możliwość korzystania ze specjalistycznych form pomocy psychologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem osób chorujących psychicznie.
Celem poradnictwa rodzinnego, planowanego do pilotażowego wdrażania w ramach niniejszego projektu, dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin jest optymalizowanie życia, osoby z niepełnosprawnością, małżonków i rodziny dotkniętej niepełnosprawnością, a także rozwój osobowości poszczególnej jej członków, ze szczególnym uwzględnieniem osób chorujących psychicznie.

Przypisy:

(1) J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997, s. 42
(2) K.J. Zabłocki, Psychologiczne i społeczne wyznaczniki rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1992, s. 10 – 12
(3) A. Maciarz, Dziecko niepełnosprawne, Podręczny słownik terminów, Wydawnictwo Verbum, Zielona Góra 1996, s. 24

Bibliografia:

Dykcik W. (red.): Pedagogika Specjalna. Poznań Wydawnictwo Naukowe UAM 1998.
Hulek A. (red.): Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Warszawa 1986.
Kościelak R.., Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo. WSiP Warszawa 1996.
Maciarz A., Dziecko niepełnosprawne, Podręczny słownik terminów, Wydawnictwo Verbum, Zielona Góra 1996.

Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997.
Twardowski A., Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych [w:] Obuchowska I. (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 2008.
Wyczesany J.,Pedagogika upośledzonych umysłowo. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1999.
Zabłocki K.J., Psychologiczne i społeczne wyznaczniki rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1992.

Wyświetleń: 18