Środki dydaktyczne, ich rola i wpływ na proces dydaktyczno-wychowawczy

Obecne tempo nauki i techniki wiąże się z szybkim narastaniem wiedzy ludzkiej. Ten gwałtowny przyrost informacji naukowych wymaga stałej aktualizacji i strukturalizacji treści kształcenia wywołując potrzebę ciągłego uzupełniania wiedzy fachowej z różnych dyscyplin naukowych . Dlatego głównym celem wychowania staje się wykształcenie jednostki aktywnej i twórczej, umiejącej rozwijać i przekształcać zastaną rzeczywistość. Zadania te stawiają przed szkołami potrzebę poszukiwania takich form, metod i środków dydaktycznych, które zapewniłyby lepsze efekty kształceniowe.

Głównym celem działań dydaktyczno - wychowawczych w klasach I - III powinno być nakłaniane uczniów do intensywnego wysiłku, do wielostronnej aktywności intelektualnej, umysłowej, społecznej, werbalnej i motywacyjnej. Aktywność tę osiągniemy wówczas, jeśli treści i metody nauczania oraz zadania i metody nauczania oraz zadania stawiane przed dzieckiem będą nieznacznie wyprzedzać jego aktualne możliwości. Jest tutaj właśnie miejsce do szerokiego stosowania środków dydaktycznych .

Termin " środki dydaktyczne " jest nadrzędny wobec określeń : pomoce naukowe, pomoce szkolne, pomoce dydaktyczne, materiały dydakty -
czne, środki nauczania, techniczne środki dydaktyczne i pomoce audiowizualne.

Określenie " środek dydaktyczny " jest pojęciem złożonym .
Składnikiem każdego środka dydaktycznego jest bowiem komunikat w nim
zawarty. Komunikat wiąże się ściśle z treściami określonego programu nauczania.
Ponadto w zakres pojęcia " środek dydaktyczny " wchodzi nośnik komunikatu,
a więc podłoże, na którym została zapisana konkretna informacja. Urządzenie umożliwiające przekazanie komunikatu odbiorcy nazywamy kanałem lub środkiem przekazu.

Środki dydaktyczne spełniają w procesie nauczania - uczenia się następujące funkcje :
- służą bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości / funkcja poznawcza / ;
- są narzędziami rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży / funkcja kształcąca / ;
- stanowią istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwiają utrwalanie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy itp./ funkcja dydaktyczna /.

Funkcja środków dydaktycznych polega nie tylko na dopełnieniu treści podanych werbalnie lecz także na spełnieniu znaczenia szerszego ogółu zadań kształcących zgodnie z zasadą poglądowości operatywnej.

Wszystkie środki dydaktyczne wzbogacają proces dydaktyczno-wwychowawczy, pogłębiają wrażliwość na piękno, przyjemne spędzanie czasu przy muzyce / np.: umiejętność odbierania muzyki /; kształtują określone wrażenia, wyobrażenie, spostrzeżenia, rozwijają zdolność logicznego myślenia,
a także przekazują określone wiadomości.

Pomoce dydaktyczne stosujemy podczas rozwiązywania problemów na drodze indukcyjnej od konkretu do abstrakcji.

Środki dydaktyczne wykorzystujemy w różnych fazach procesu nauczania i uczenia się:
- przy podawaniu materiału;
- przy utrwalaniu materiału;
- przy sprawdzaniu wiadomości.

Dobierając środki i materiały dydaktyczne do konkretnego tematu należy kierować się trzema zasadami:
- racjonalizacji nauczania - wybieramy tu takie środki, które zapewnią optymalne efekty.
- intensyfikacji nauczania - szukamy środków, które przyśpieszą proces opanowania wiadomości i umiejętności,
- ekonomizacji nauczania - dobieramy środki, które umożliwią osiągnięcie maksymalnych wyników nauczania przy minimalnym nakładzie pracy nauczyciela i ucznia .

Przy doborze środków dydaktycznych nauczyciel powinien zdecydować jakie zadania dydaktyczne i wychowawcze środki te powinny spełnić
w realizacji celów. Należy zwrócić uwagę, aby budziły one pozytywny stosunek do nauki, interesowały i zaciekawiały uczniów nowym dla nich zjawiskiem. Należy jednak pamiętać o tym, że u dzieci młodszych motywację można wzbudzić stosunkowo łatwo, znacznie trudniej natomiast jest ją utrzymać przez dłuższy czas.

Niezbędnym i bardzo pomocnym środkiem dydaktycznym jest właśnie podręcznik szkolny, któremu poświęcamy zawsze najwięcej uwagi. Jest on ciągle najpopularniejszym, najbardziej wszechstronnym i najważniejszym ze wszystkich obecnie znanych środków. Powierza mu się bardzo odpowiedzialne role w naszym systemie kształcenia i zwiększa się wymagania pod jego adresem. Środki dydaktyczne odgrywają więc we współczesnym procesie kształcenia rolę bardzo istotną. Praktycznie bowiem one dopiero umożliwiają prawidłowy przebieg procesu nauczania.


1. W. Okoń: Środki dydaktyczne i ich unowocześnianie, Dydaktyka Szkoły Wyższej, 1968,nr1.
2. Z. Semadeni : Nauczanie początkowe matematyki, WSzPiP, Warszawa 1981.

Opracowanie: Joanna Stróżek

Wyświetleń: 8797