Stwarzanie kreatywnych warunków uczenia się w odniesieniu do uczniów zdolnych oznacza przede wszystkim " organizację konkretnych jednostek dydaktycznych wokół aktualnych problemów, zaskakujących i kontrowersyjnych informacji, nieoczywistych zadań." (1) (Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, MEN, 2010, str. 2991).
Sprzyjającymi warunkami uczenia się są wszelkiego rodzaju wycieczki, obserwacje zjawisk w ich naturalnym przebiegu, (w przypadku zaś niemożności symulacji) zjawisk takie warunki, w których uczeń będzie mógł sam dotknąć, spróbować, powtórzyć działania, tak, aby mógł zrozumieć i zdobywać wiedzę operacyjną.
Praca z uczniem zdolnym odbywać się musi na każdej lekcji, ale głównie na zajęciach pozalekcyjnych. Czynne uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych sprzyja kształtowaniu osobowości i rozwijaniu zainteresowań.
Zdaniem T. Lewowickiego istnieją cztery podstawowe typy działań nastawione na rozwijanie zdolności. Są to działania nastawione na:
1.Szybszy rozwój uczniów zdolnych;
2.Wyposażenie ich w większy zakres wiedzy;
3.Umożliwienie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności, zgodnie z poziomem ich rozwoju intelektualnego, poziomem zdolności i uzdolnień;
4.Kształtowanie u uczniów zdolnych myślenia twórczego, rozwijanie oryginalności.
Zajęcia pozalekcyjne pozwalają nauczycielowi lepiej poznać uczniów, ich zdolności i predyspozycje. Wspólna praca nauczyciela i ucznia na zasadach partnerskich przynosi korzyści: uczniowie są zainteresowani przedmiotem, uczą się chętniej, a na lekcji.
T. Lewowicki podkreśla, że „duże możliwości wzbogacania treści kształcenia istnieją również w różnorodnych zajęciach pozalekcyjnych, a więc w kołach zainteresowań, szkolnych klubach i innych organizacjach społecznych. Wszystkie te formy działalności pozaszkolnej są przeznaczone dla uczniów uzdolnionych, rozwoju ich szczególnych zdolności.”(2) ( T. Lewowicki, Kształcenie uczniów zdolnych, WSiP, Warszawa 1986, str. 126)
W pracy koła należy skupić uwagę na zagadnieniach mających związek tematyczny z materiałem programowym oraz problemach dotyczących różnych i ciekawych pojęć oraz doświadczeń, z którymi uczniowie nie zetkną się w normalnym toku nauki. Praca koła nie powinna być przedłużeniem tradycyjnych metod i form lekcji. Potrzebna jest tu swoboda, samodzielność, właściwy klimat, dyskretne kierowanie przez nauczyciela rozwojem ucznia, jego zdolnościami i zainteresowaniami.
Miernikiem efektywności pracy kół zainteresowań jest wzrost aktywności poznawczej uczniów przejawiającej się w samokształceniu, które powinno dać w efekcie pogłębienie wiedzy i umiejętności, sprawność w samodzielnym zdobywaniu informacji, etc. Zainteresowania uczniów powinny stawać się na tyle trwałe, by miały znaczący wpływ na wybór kierunku studiów bądź zawodu.
W polskim systemie szkolnym najczęściej stosowane są cztery praktyczne kierunki działań z uczniami uzdolnionymi i utalentowanymi:
- praca indywidualna,
- praca w kołach zainteresowań,
- udział w olimpiadach przedmiotowych,
- nauka w klasach sprofilowanych i tworzenie klas z przedmiotami fakultywnymi.
Praca z uczniem zdolnym na lekcjach realizowana jest głównie w formie pracy indywidualnej. Jest to optymalna forma pozwalająca precyzyjnie dobrać treść i dostosować tempo uczenia się. Praca indywidualna ( jednostkowa zróżnicowana) podczas zajęć realizowana z pomocą kart pracy pozwala na dostosowanie treści i wymagań do możliwości i zainteresowań ucznia.
Podczas pracy z dzieckiem uzdolnionym zalecana jest także praca grupowa, w której dziecko tworzy więzi społeczne. Pracując w grupie jednorodnej dzieci dzielą się miedzy sobą wiedzą i doświadczeniami. W grupie o zróżnicowanym poziomie uczniowie uczą się wspierać wzajemnie, pokonywać nieśmiałość, przekazywać w sposób zrozumiały posiadaną wiedzę. Zalecane jest także stosowanie losowego doboru grupy, aby poprzez realizację wspólnych celów możliwa była integracja osób o zróżnicowanym potencjale intelektualnym i społeczny.
Główne cele pracy z uczniami uzdolnionymi informatycznie to:
- zdiagnozowanie klasy pod względem ich zdolności, zainteresowań oraz
problemów ich dotykających,
- zadawanie dodatkowych zadań podczas prac klasowych i domowych
-korygowanie błędów kolegów (szukanie błędów w rozumowaniu),
- prowadzenie przez uczniów fragmentów lekcji (czasami przygotowanie całej lekcji),
- obsługa sprzętu (drukarka, skaner, aparat cyfrowy) wspomaga rozwój samodzielności,
- zachęcanie do czytanie fachowych czasopism,
- zwiększanie wymagań, co do ścisłości i precyzji ich wypowiedzi,
- organizowanie konkursów w rozwiązywaniu zadań trudniejszych.
- samodzielne poznawanie przez ucznia nowego materiału (ewentualne niejasności konsultuje z nauczycielem),
- przekazywanie uczniów słabych uczniom zdolnym pod opiekę stałą lub doraźną, powierzają przewodnictwo w grupach lekcyjnych oraz wdrażają uczniów do roli asystenta.
Innymi formami pracy z uczniem zdolnym są:
- praca w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, gdzie zadawane są zadania trudniejsze dla grup zdolniejszych,
- praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów, a praca może być formą konkursów.
Na zajęciach pozalekcyjnych nauczyciel może zaproponować:
- wykonywanie pomocy dydaktycznych - w formie prezentacji lub strony www,
- przygotowanie przez uczniów nagrań, prezentacji multimedialnych zawierających rozszerzony materiał programowy,
- współtworzenie szkolnej strony WWW zawierającej aktualności z życia szkoły za pomocą nowych programów i technologii (Macromedia Flash),
- przygotowanie do konkursów i informatycznych poprzez poznawanie nowego, nie objętego programem materiału,
- proponowanie uczniom nowinek książkowych, ciekawych programów
w Internecie, kursów metodą Online, ciekawych adresów stron internetowych oraz innych źródeł do wykorzystania.
Zalecane są środki naturalne, jak i techniczne. Do przykładowych środków technicznych można zaliczyć: książki, gazety, czasopisma, filmy, obrazy, zdjęcia, prezentacje, gry i symulacje. Przykładowe środki naturalne to: okazy, zwierzęta, rośliny, pomniki przyrody.
Bogactwo i różnorodność środków dydaktycznych uatrakcyjnia naukę ( zapobiega znudzeniu i znużeniu) oraz pozwala głębiej poznać przekazywane treści.
W wielu przypadkach atrakcyjnym środkiem dydaktycznym jest komputer, jednak należy przy jego stosowaniu mieć świadomość, że jego rolą jest wzbogacanie procesu dydaktycznego, a nie realizowanie przy jego pomocy wszystkich założonych celów.
Efekty działań - uczeń potrafi:
- samodzielnie i aktywnie uczestniczyć w lekcjach,
-ma rozbudzoną potrzebę samorealizacji (bierze udział w konkursach, olimpiadach),
- potrafi i chce samodzielnie korzystać z dodatkowych źródeł wiedzy,
- w pełni wykorzystać swoją wiedzę i pomaga innym w rozwiązywaniu problemów,
- bierze czynny udział w życiu klasy i szkoły.
Głównymi metodami, które warto stosować w pracy z dzieckiem zdolnym są:
1. Metody aktywizujące:
- metody poszukujące: metoda problemowa ( problemy otwarte, zamknięte, problemy intelektualne i społeczno- moralne, teoretyczne i praktyczne),
- metody heurystyczne, na przykład burza mózgów,
- metody rozwijające myślenie konwergencyjne( sieć problemowa), dyscypliny, dokładności i systematyczności,
- techniki szybkiego uczenia, na przykład szybkiego czytania, mnemotechnika
2. Metody rozwijające umiejętności komunikacyjno-społeczne:
- metody praktyczne ( metoda projektów, metody zadaniowe, metody integracyjne i uczące współpracy, gry dydaktyczne),
- dyskusje uczące doboru trafnych argumentów oraz szacunku dla innych,
- trening twórczości integrujący w sobie wiele różnorodnych metod heurystycznych.
3. Metody umożliwiające ekspresję ucznia w wybranych przez siebie dziedzinach oraz gwarantujące poznanie i zrozumienie osób wybitnych i ich dokonań ( kształtują one system wartości, poczucie estetyki, umożliwiają znalezienie inspiracji i mistrzów:
- metody waloryzujące( inscenizacje, symulacje, drama, metody wykorzystujące środki plastyczne i muzyczne),
4. Metody ewaluacyjne, które pozwalają na dokonanie samooceny podejmowanych i zrealizowanych zadań ( konstruktywna ocena działań innych oraz przyjmowanie oceny od innych osób- szczególnie rówieśników.

Przydatna literatura:
Czelakowska D., Twórczość a kształcenie języka dzieci w wieku wczesnoszkolnym, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1996
Dobrołowicz W., Psychodydaktyka kreatywności, WSPS, Warszawa 1995
Jąder M., Krok…W kierunku kreatywności, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006
Lewowicki T., Kształcenie uczniów zdolnych, WSiP, Warszawa 1986
Nęcka E., Inteligencja, Twórczość [w:] Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom 2. Psychologia ogólna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000
Nęcka E., Trening twórczości, Gdańskie Wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk 2008
Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli, MEN 2010
Praca z uczniem zdolnym. Formy i efekty, red. A. Marzec, Oddział Doskonalenia Nauczycieli w Krakowie, Kraków 1985
Szmidt K.J., Pedagogika twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2007
Węgrzynowicz J., Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, PZWS, Warszawa 1971

Wyświetleń: 346