Na scenie w centralnym punkcie - naga mównica, po jej obu stronach stoły obrad, krzesła. Na mównicy leżą ukryte kartki. Wśród nich zielona kartka, która będzie odgryvać rolę „Liberum veto ".

PODKŁAD Święta miłości kochanej ojczyzny.

RECYTATORZY wchodzą na scenę-postawa godna, ale pełna zadumy - zwracają się do publiczności:

RECYTATORKA
Święta miłości kochanej ojczyzny,
czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe.
RECYTATOR
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,
gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe.
Byle cię można wspomóc, byle wspierać,
nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.

rozkładają na mównicy flagę narodową z orłem. Potem schodzą ze sceny.

Pojawiają się REPORTERZY relacjonujący obrady sejmowe (mikrofon typowo „reporterski")

REPORTERKA
Pierwszy rozbiór Polski w roku 1772 był prawdziwym wstrząsem zarówno dla elity umysłowej, jak i dla wielu zadu-fanych w sobie Sarmatów. Stało się wówczas jasne, że tylko gruntowna reforma może uratować państwo przed osta-teczną zagładą.
REPORTER
Sytuacja polityczna była wyjątkowo sprzyjająca: Rosja zajęta była wojną z Turcją i Szwecją, a także zwaśniona z Prusami. Obóz magnacki, utrudniający królowi, Stanisławowi Augustowi, dążenia reformatorskie, został rozbity na 2 stronnictwa.
REPORTERKA
W roku 1788 rozpoczął w Warszawie aż czteroletnie obrady sejm, nazwany potem Wielkim, którego wiekopomnym uwieńczeniem stała się w r. 1791 Konstytucja 3 Maja. Najważniejsze postanowienia, dotyczące reformy ustrojowej, patrioci wraz z królem przeprowadzili w formie niemal zamachu stanu.

PODKŁAD Mission Impossible

Pozostali RECYTATORZY wpadają wzburzeni, grając role posłów, spieszących na posiedzenie, .zajmują miejsca za stołami obrad (NAJPIERW POSŁOWIE, POTEM KRÓL) Gdy król usiądzie, rozkładają przyniesione teczki, papiery.
POSEŁ I zajmuje miejsce za mównicą, zabiera głos, często uderza ręką w pulpit. Na każde jego pytanie pozostali odpowiadają chórem, głosy coraz bardziej wzburzone:
Powiem, kto mojej ojczyźnie szkodzi.
Z samych panów zguba Polaków.
Oni zniszczyli wszystkie uszanowania dla prawa.
Oni prawo zamienili w czczą formalność.
Kto na sejmikach uczy obywatela zdrady, podstępów, podłości, gwałtu?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto niewinną szlachtę, najpoczciwiej i najszczerzej ojczyźnie życzącą, oszukuje, przekupuje i ro2pija?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto od wieku robił nieczynną władze prawodawczą, rwał sejmy?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto sądy zamieniał w targowisko sprawiedliwości
albo w plac pijaństwa, przekupstwa, przemocy?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto koronę przedawał?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto koronę kupował?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto wojska obce do kraju wprowadził?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto od pewnego czasu zmienił wolę narodu w wolę dworu moskiewskiego?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto sprzedawał Polaków?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Kto przy rozbiorze kraju brał zagraniczne pensje?
POSŁOWIE
Panowie!
POSEŁ I
Tak jest! Panowie przyprowadzili kochaną ojczyznę
do tego stopnia upadku, słabości i wzgardy,
z której ją dzisiaj z taką trudnością sama szlachta dźwiga.
Panowie!... Wasza duma, wasze łakomstwo,
wasze niezgody i wspólne zawiści
do niedoli przyprowadziły ojczyznę!
Czas opamiętania waszego!
Czas, abyście wrócili prawu dzielność!
Bo was gwałt pogrąży!
Wieleście Polszcze szkodzili,
czas, żebyście starali się jej to nagrodzić!...
Pamiętajcie, abyście nie skrzywdzili tego sławnego sejmu!...
POSEŁ I (mikrofon zostawia na polce podium) wraca na miejsce. Pomaga wstać KRÓLOWI.
REPORTERKA
Słynna sesja rozpoczęła się przy obecności ok. 1/3 posłów, z których większość była pozyskana poprzednio, nie be;
nacisku ze strony mieszczaństwa warszawskiego, które wypełniło plac Zamkowy i znalazło się na galeriach.
REPORTER
Król Stanisław August oświadczył, że jedyny ratunek widzi w przyjęciu ustawy rządowej:
KROL podchodzi do mównicy, zabiera głos (wzruszony, przejęty)
Ratuj się, szlachto!
Nie potrzeba, abyś traciła twoje swobody i wolność,
ale potrzeba, abyś twoje prawa upowszechniła,
abyś powiększyła liczbę obywateli swobodnych i wolnych.
Nie uratujesz się konstytucją cząstkową,
ale uratujesz się konstytucją zupełnie nową
i cały naród polski obejmującą.
Jest to epoka, gdy Polska zupełnej podpaść odmianie powinna!
KRÓL podaje obu skrzydłom po pliku dokumentów z mównicy - wszyscy je sobie rozdają oglądają rozmawiają o nich. KRÓL wraca na miejsce, (mikrofon zostawia na półce podium)
REPORTERKA
Przygotowany zawczasu projekt konstytucji natychmiast odczytano i poddano dyskusji.
POSEŁ II wstaje, po drodze przegląda dokumenty, przy mównicy czeka na ciszę (posłowie uspokajają się stopniowo) zabiera glos (mikrofon zostawia na półce podium)
Polacy!
Ośmielcie się, aby raz być narodem prawdziwie wolnym!
Jeżeli zaś chcemy, abyśmy byli jednym narodem
potrzeba koniecznie, abyśmy byli wszyscy zupełnie wolnymi
pod panowaniem praw dobrych, dla całego ludu jednych...
Mężowie wybrani i wy, prawodawcy wolnego narodu!
Zastanówcie się ze drżeniem i bojaźnią
nad stanem nieszczęśliwej ziemi,
której mieszkańcy od niepamiętnych czasów
ponoszą ucisk i nędzę!
Oto jest pora najszlachetniejsza
użycia w narodzie waszego kredytu!
Oto jest sposobność doświadczenia
dzielności rozumu i woli waszej!
REPORTER
Izba przyjęła ustawę, po czym wśród manifestacji podnieconego ludu odbyło się uroczyste zaprzysiężenie konstytucji. Marszałkowie sejmu oświadczyli:
MARSZAŁKOWIE siedzący po obu stronach mównicy wstają i mówią chórem (gest ręki symbolizuje stuknięcie laską) :
Upadły pęta niewoli i nierządu.
Oklaski pozostałych posłów.
REPORTERKA
Szlachta ziemiańska pozostawała stanem uprzywilejowanym, ale przywileje podzieliła z bogatym mieszczaństwem i została pozbawiona prawa zwierzchności wobec chłopów, których Konstytucja przyjmowała „pod opiekę praw i rządu krajowego" jako „najliczniejszą w narodzie ludność, a zatem najdzielniejszą kraju siłę". W ten sposób sprawa chłopska stała się sprawą ogólnopaństwową.

Podczas tego tekstu POSEŁ III wstaje, rozmawia z MARSZAŁKAMI, stopniowo zbliża się do mównicy.

REPORTER
Konstytucja zmieniała organizację władz Rzeczypospolitej: ograniczono uprawnienia senatu, najważniejszym organem władzy pozostawał sejm. Nie tracił on swego szlacheckiego charakteru, jednak jego działalność usprawnień
w ramach dwuletniej kadencji miał być „zawsze gotowy". Decydowała większość głosów, bowiem zniesione zostało szkodliwe „liberum veto".
POSEŁ III sięga po leżącą na mównicy zieloną kartkę. W momencie, gdy REPORTER mówi: Decydowała większość głosów bowiem zniesione zostało szkodliwe „liberum veto" – rozrywa ją nad pulpitem przy ogólnym aplauzie i oklaskach pozostałych posłów.
REPORTERKA
Do kompetencji sejmu należało ustawodawstwo, uchwały podatkowe i kontrola innych władz. Zmniejszyła się zależność sejmu od sejmików. Wreszcie co 25 lat miał się zbierać sejm konstytucyjny i tylko on mógł zmieniać prawa zawarte w konstytucji.
REPORTER
Ważną zmianą stało się wprowadzenie w Polsce monarchii dziedzicznej. W ten sposób spodziewano się zmniejszy ingerencję obcych państw w sprawy polskie.
POSEŁ III na tym tekście wraca na swoje miejsce, bierze inne dokumenty, podaje MARSZAŁKOWI dokument dla KRÓLA. Potem bierze mikrofon z półki, odłącza się od stołu obrad, zbliża się do widowni, mówi, patrząc w górę
Witaj, majowa jutrzenko!
Świeć naszej polskiej krainie!
Ucieszmy się tą piosenką
Przy hulance i przy winie.
Wiwat maj! piękny maj!
U Polaków błogi raj.
Nierząd brał naszą spuściznę,
Gnuśność w ręku króla spała,
A wtem Trzeci Maj zabłysnął
I znowu Polska powstała.
POSEŁ III wraca na miejsce, MARSZAŁEK przejmuje mikrofon, przekazuje KRÓLOWI, który „wymieni" z RECYTATORKĄ II na kwiaty.
REPORTERKA
Konstytucja 3 Maja stanowiła ważny krok w drodze do państwa typu nowożytnego - monarchii konstytucyjne Rzeczpospolita szlachecka przeobraziła się w Rzeczpospolitą oświeconą, i to bez obecności obcych wojsk w kraju, bez oglądania się na jakiekolwiek naciski.
Posłowie przegrupowują się: składają dokumenty, wstają z miejsc (MARSZAŁEK pomaga wstać KROLOWI, wstaje POSEŁ II, potem POSEŁ I, na końcu inni posłowie.
REPORTER
Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r. była drugą na świecie, (po Stanach Zjednoczonych) ustawą konstytucyjną, regulują-cą organizację władz państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli, bo tym słowem określono w Konstytucji „wszystkich mieszkańców kraju".
Na słowach REPORTERA z zewnątrz wchodzą RECYTATORKI, reprezentujące naród. POSŁOWIE przegrupowują się na zewnętrzne skrzydło swojego stołu. KRÓL przepuszczony przez POSŁA I
REPORTERKA
Pojawiło się w niej także nowe pojęcie narodu, obejmującego nie samą szlachtę, jak bywało dawniej, ale także mieszczan i chłopów.
Na słowach REPORTERKI RECYTATORKA II daje kwiaty KRÓLOWI, przejmuje mikrofon i przechodzi z RECYTATORKĄ I na „front" (recytują). Reszta grupy staje za ich plecami. Wraz z dziewczętami wykrzykuje pogrubione słowa:
RECYTATORKI / WSZYSCY
Zgoda Sejmu to sprawiła, że nam wolność przywróciła.
Wiwat! — krzyczcie wszystkie Stany
Wiwat nasz Król ukochany!
Taka jest narodu wola
za swych braci i za Króla
Obywatel każdy wszędzie
życie swoje łożyć będzie.
Wiwat Sejm i Naród cały!
Dziś nam Nieba żywot dały!
Uczestnicy wspólnej pracy,
pod jednym żyjąc rozkazem,
Wszyscyśmy bracia Polacy!
Kochajmy się wspólnie razem.
Wszyscy rozchodzą się w dwóch grupach (RECYTATORKA I na lewo, II na prawo - mikrofon przejmuje POSEŁ I). Posłowie przeprowadzają gości odpowiednio za swoje stoły, pokazują dokumenty, w tle komentarzy sceny poznawania KONSTYTUCJI i bratania się narodu... KRÓL staje za podium, MARSZAŁEK obok niego
REPORTER
Na powstanie Konstytucji 3 maja miały wpływ teorie racjonalistów francuskich oraz wzory angielskie i amerykań¬skie, jednak była ona dziełem myśli polskiej, odpowiadała potrzebom i możliwościom chwili, otwierała lepsze moż¬liwości zabezpieczenia bytu i niezależności państwa polskiego.
REPORTERKA
Jej uchwalenie spotkało się z oddźwiękiem zarówno w samej Rzeczypospolitej, jak i poza jej granicami. W kraju popierała ją większość średniej szlachty i mieszczaństwa.
Z zewnątrz wchodzą RECYTATORKI III I IV z kwiatami, jedna daje kwiaty POSŁOWI I, przejmuje mikrofon; druga wchodzi między posłów, dołącza do "skrzydła" POSŁA II , między chłopców. RECYTATORKA III mówi wiersz, stojąc po prawej stronie; po wygłoszeniu tekstu dołącza do zgromadzonych:
RECYTATORKA III
Rzucajmy kwiat po drodze;
tędy przechodzić mają
szczęśliwi narodu wodze,
co nowy Rząd składają.
Miasta, wioski szczęśliwe,
wstawajcie, słońce wschodzi.
Niebo wdało się tkliwe
i ludzi z ludźmi godzi.
REPORTER
Jednakże ze zdecydowanym sprzeciwem wobec przeprowadzonych przemian wystąpili konserwatyści magnaccy Zwolennicy dawnego ustroju Rzeczypospolitej pozyskali poparcie carycy, Katarzyny II, którą również zaniepokoiły rewolucyjne uchwały warszawskie.
Na tym tekście osoby pierwsze z zewnątrz przechodzą za króla- grupa się zmniejsza.
REPORTERKA
Ponadto sąsiedzi Polski obawiali się, by przeprowadzone reformy nie wzmocniły państwa polskiego, toteż woleli je zlikwidować, zanim jeszcze wzrosła jego siła militarna.
Na tym tekście kolejne osoby pierwsze z zewnątrz przechodzą za króla - grupa się zmniejsza.
REPORTER
Pruski minister pisał z niepokojem:

Wchodzi uczeń odgrywający rolę MINISTRA i czyta ostrym głosem:
Polacy zadali śmiertelny cios monarchii pruskiej, wprowadzając dziedziczność tronu i konstytucję lepszą od angiel-skiej.
REPORTERKA
Pod naciskiem dyplomacji rosyjskiej przewidywany na następcę Stanisława Augusta elektor saski odmówił przyjęcia korony. Natomiast przywódcy magnaterii, w porozumieniu z dworem carskim, przygotowali w Petersburgu w kwiet-niu 1792 r. akt konfederacji, która znosiła postanowienia uchwały majowej i przywracała dawny ustrój.

PODKŁAD

Na tym tekście POSEŁ I i POSEŁ II wolno przechodzą na skraje stołów, zbierają stopniowo dokumenty, zostawione poprzednio w teczkach. Biorą je w dłonie i przechodzą na tył szpaleru. Wszyscy spuszczają głowy. Przy mównicy zostają tylko KRÓL I MARSZAŁEK. Muzyka milknie, gdy chłopcy kończą zadanie.
REPORTER
Na polecenie Katarzyny II akt ten ogłoszono w pogranicznej Targowicy, a konfederaci zwrócili się o pomoc do Rosji W kilka dni później blisko 100 rys. żołnierzy carskich wkroczyło do Rzeczypospolitej.
REPORTERKA (podczas jej wypowiedzi MARSZAŁEK I KRÓL podciągają w górą flagę narodową - od strony publiczności flaga rozłożona na mównicy kurczy się i znika przy słowach o wymazaniu z mapy Europy)
Ta inwazja doprowadziła do II rozbioru w roku 1793, jednak już w roku następnym wojska kościuszkowskie podjęły walkę w obronie Konstytucji i niepodległości. Klęska powstańców pod Maciejowicami umożliwiła Rosji, Prusom i Austrii dokonanie III rozbioru Polski i wymazania naszego państwa z mapy Europy.

Z grona odłączają się KRÓL, RECYTATORKA IV, (przechodzą na prawo, KRÓL mówi, idąc), na lewo przechodzi MARSZAŁEK (naprzemiennie mówią tekst):
Choć we łzach tonie kraj,
ty, nadziejo, nam witaj!
Wrogów trupem kraj zasłany,
krwią tyranów zsiąkła trawa,
armatami zryte łany,
odzyskana wolność, prawa.
Boże daj, by nasz kraj
tak uświęcił Trzeci Maj!
By przekleństwem tknęło carat,
podnieśmy modły do Nieba,
w Niebie nadzieja i wiara,
ojczyźnie miłości trzeba.
Wolny kraj, Trzeci Maj
- oto jest Polaków raj!
Chociaż dziś na polskiej ziemi
krwawa spełnia się ofiara,
może pod gruzy naszemi
runą jeszcze trony cara...
REPORTER
Upadła więc Rzeczpospolita w roku 1795, lecz upadła jako państwo odrodzone i zreformowane, a Konstytucja stałe się symboliczną ostatnią wolą konającej Ojczyzny.
REPORTERKA
Dla pokoleń, którym przyszło żyć w niewoli, Konstytucja 3 Maja była symbolem postępu, ofiarności obywatelskie, i walki narodowowyzwoleńczej. W kolejne rocznice oddawano hołd bohaterskim ojcom i dziadom oraz przypomina¬no rodakom i światu bezmiar krzywdy, wyrządzonej Polsce w momencie jej wspaniałego odrodzenia, w momencie kiedy właśnie dziełem Konstytucji udowodniła nadzwyczajną dojrzałość społeczną i polityczną.

Na tym tekście recytatorzy obchodzą stoły obrad, podchodzą do widowni; mówią tekst w podziałem na role; teksty pogrubione chóralnie:

Wiwat Sejm!
Wiwat Naród!
Wiwat wszystkie Stany!
Jakby Arka Bożego z Narodem przymierza,
Jak tęcza matejkowska nad nami rozpięta,
Wieje, wieje ten okrzyk i w niebo uderza,
Tak powtarza, tak wola, tak wiernie pamięta:
I wszystka mądrość nasza w tym jednym okrzyku,
Wszystka mądrość po szkodzie, wszystka duma nasza
I rozum polityczny - spogląda dokoła,
Widzi niebo i ziemię, i fale Bałtyku
I drzewa białowieskie, i tatrzańskie ściany
I tchu nabiera w płuca, i tak dzisiaj woła:
Wiwat Sejm!
Wiwat Naród!
Wiwat wszystkie Stany!

KONIEC

Wyświetleń: 208