Wstęp
TEZA: Zwierzę bardzo często pojawia się jako bohater literacki w utworach z różnych epok.
Dla potwierdzenia swojej tezy wybrałem cztery przykłady utworów literackich z różnych epok, w których zwierzę przedstawione jest odmiennie, tzn. W „Moby Dicku” Hermana Mellvill’a i micie o Heraklesie występują stwory fantastyczne. Tytułowy Moby Dick to legendarny wieloryb, a do mitycznych zwierząt, które z rzeczywistością nie mają nic wspólnego, a pojawiają się w mitach, możemy zaliczyć miedzy innymi cerbera, łanię ceryntyjską lub hydrę lernejską. W „Zaklinaczu koni” Evansa Nicholasa i bajce Krasickiego „Kruk i lis” mamy do czynienia ze zwierzętami realistycznymi, z którymi możemy się spotkać na co dzień. Należy zwrócić uwagę na to, że już w starożytności zwierzęta były bohaterami literatury i występowały w niej jako wróg człowieka. Z biegiem lat stworzenia te były wykorzystywane przez ludzi lub stawały się nawet najlepszymi przyjaciółmi.
Rozwiniecie
W większości z dwunastu prac Heraklesa, które miał wykonać aby odkupić swoje winy za dzieciobójstwo, na przeszkodzie stawały mu zwierzęta fantastyczne, które były uosobieniem wrogich sił dla człowieka. Stwory te miały nadprzyrodzone siły. Dzięki nim miały pokonać Heraklesa. Hydra lernejska to wodny wąż, potwór. Miała prawdopodobnie 10 głów, w tym jedna była nieśmiertelna. Jej wroga siła polegała na tym, że z odciętej głowy wyrastały następne, Dodatkowo krew mitycznego potwora była zabójczą trucizną. Niebezpieczne okazały się także roje ptaków, które zagnieździły się w pobliskim lesie Arkadii. Miały dzioby z żelaza, a w skrzydłach pióra tak ostre, że mogły nimi strzelać jak z luku. Uosobieniem wrogich sił dla człowieka odznaczał się także cerber. W micie o 12 pracach Heraklesa przedstawiony był jako trzygłowy pies pokryty wężową łuską. Żył nieopodal Styksu i strzegł wejścia do Hadesu. Żadnemu z potworów nie udało się jednak pokonać herosa. Złowrogie siły tkwiły także w zwierzętach realistycznych. Zostały tutaj przedstawione z dodatkowymi atrybutami aby były silniejsze i wzbudzały grozę i lęk w przeciwniku. W micie czytamy o wielkim lwie nemejskim o grubej skórze, której strzały przebić nie mogą, czy olbrzymim dziku erymantejskim napadającym na ludzi i bydło. Zwierzęta realistyczne wyróżniały się ogromem rozmiarów, który już na sam widok budzi strach w człowieku lub były chronione przez inne zwierzęta fantastyczne lub postacie, takie jak olbrzymy albo smok. Przykładem mogą być tutaj woły Gerionesa, klacze Diomedesa lub wielki byk, którego przyniósł Herkules z Krety. Niezwykła siła, spryt, inteligencja i kondycja bohatera pozwoliły mu wykonać wszystkie prace.
Bajka wywodzi się z twórczości ludowej. Gatunek ten ukształtował się w starożytności , należy do literatury dydaktycznej. W puencie pojawia się nauka moralna. Gatunek ten ma często charakter alegoryczny – zwierzęta, rośliny reprezentują cechy ludzkie. Za twórcę bajki alegorycznej uznaje się Ezopa. W swoich dziełach wyśmiewał ludzi, ukazując ich właśnie pod postaciami zwierząt. Z pozoru zabawne utwory, zawierały jednak gorzką prawdę i głęboką mądrość.
Zwierzęta, jako uosobienie cech człowieka pojawiają się w bajkach Ignacego Krasickiego. Nasz poeta, podobnie jak Ezop odwołuje się do alegorii. Przedstawia w bajkach zwierzęta jako uosobienie cech człowieka. Jedną z wielu bajek Krasickiego jest „Kruk i lis”. Sprytny lis widząc na drzewie kruka z ogromnym serem w dziobie, prawi mu komplementy „ Cóż to za oczy, ich blask aż mroczy” . Po serii pochwał na temat urody kruka, lis poprosił o prezentację jego pięknego głosu. Omamiony kruk oczywiście rozdziawił dziob, z którego wypadł ser. Lis chwycił upragnioną zdobycz i uciekł, a kruk został z niczym. Należy zwrócić uwagę na to, że zwierzęta jako symbole w bajkach mają jednoznaczne określania, są odpowiednikami cech ludzkich. Lis – tytułowy bohater kojarzy się ze sprytem, chytrością, przebiegłością, a kruk z chciwością lub łupem. W bajce chodzi tak naprawdę o głębszy przekaz dla czytelnika. Każda bajka zawiera morał, który pełni funkcję dydaktyczną. Uczy jak należy postępować albo ostrzega czego nie należy robić. Dydaktyczny charakter bajki „Kruk i lis” czytelnik odnajdzie już w pierwszych dwóch wersach. To w nich zawarta jest cała prawda o człowieku „Bywa często zwiedzonym, Kto lubi być chwalonym”. Dzięki zwięzłości treści, ponadczasowości poruszanych problemów, humorowi, umiejętnemu zastosowaniu alegorii, prostocie i czystości języka każdy czytelnik bajek Krasickiego zwróci uwagę na ich dydaktyczny charakter, bo zawierają mądrość nieprzemijającą, uniwersalną wiedzę o człowieku, przedstawiają obraz świata takim, jaki jest w rzeczywistości. Bajki skłaniają czytelnika do zastanowienia się nad sobą i otoczeniem.
Wieloryby od dawna pobudzały wyobraźnię ludzi. Ich olbrzymie rozmiary budziły lęk i prowokowały do snucia niesamowitych opowieści. Moby Dick, czyli biały wieloryb jest na wodach niemalże niespotykany. Znany przede wszystkim z legend. Jego kolor symbolizuje szlachectwo, wyjątkowość oraz strach, może być także odniesieniem do zwycięstwa, potęgi, a nawet boskości. Dla bohatera powieści „Moby Dick”, kapitana Ahaba, biały wieloryb jest wcieleniem wszelkiego zła, dlatego bohater ściga zwierzę po wszystkich morzach. Jego schwytanie staje się celem życia kapitana. Ahab i jego podwładni na „Peqodzie” podążają za kaszalotem. Upolowali już niejednego wieloryba, ale ten miał być wyjątkowy. Po pierwsze ze względu na swój wygląd, a po drugie Ahab mógłby się na nim zemścić za to, że przez Moby Dicka stracił nogę. Wszyscy wiedzieli co ich może spotkać w starciu z takim olbrzymem, jednak nie tchórzyli i walczyli z nim do końca. Przesłanie powieści ma charakter wieloznaczny. Mamy jednak do czynienia z kolejnym przykładem, w którym człowiek nie zawsze jest w stanie wygrać z siłami przyrody, bo można czytać ten utwór jako historię nieudanej wyprawy, zakończonej katastrofą statku „Pequod”.
Zwierzę w literaturze ukazane jest także jako równoprawny bohater powieści. Takim przykładem może być koń „Pielgrzym” z powieści Nicholasa Evansa „Zaklinacz koni”. Jego właścicielka – nastoletnia Grace jest bardzo z nim związana, ale ich relacje zostają zaburzone kiedy dochodzi do tragicznego wypadku. Pielgrzym stanął dęba przed nadjeżdżającą ciężarówką, na której drodze byli przyjaciółka Grace, Judith i jej koń Guliwer. Judith nie przeżyła tego wypadku. Grace natomiast znalazła się w szpitalu i miała amputowaną część nogi. Najmocniej ranny został Pielgrzym. Zderzenie z ciężarówką było tragiczne w skutkach. Rany na pysku, okaleczone nogi i tułów spowodowały stan krytyczny zwierzęcia. (…) płat różowej skóry zwisał luźno z okropnego rozcięcia w kształcie litery L, długiego na jakieś dwie stopy. Krew rytmicznie wypływała z odkrytego ciała (…) wilgoć na pysku konia to również krew (…) kość nosowa również została zmiażdżona. Mało kto chciał ratować cierpiące zwierzę. Emocjonalny związek, który łączył Grece i Pielgrzyma przed wypadkiem, spowodował, że Annie, matka Grece postanowiła za wszelką cenę ratować konia. Poszukała tzw. „zaklinacza koni” i wraz z córką i Pielgrzymem udała się do Montany. Relacja matki i załamanej wypadkiem córki, w tym stan psychiczny dziewczynki był ściśle powiązany z Pielgrzymem. Niezwykła więź między małą bohaterką a koniem opierała się na niezwykłej relacji, niemalże przyjacielskiej miłości, bo jakim ryzykownym towarem jest miłość oraz, że właściwe zrównoważenie dawania i brania jej jest zbyt precyzyjnym zadaniem dla zwykłych istot ludzkich. Reakcję konia, który szarżował przed ciężarówką, można wytłumaczyć miłością zwierzęcia do swojej właścicielki, który w ten sposób chciał ją ratować. Zachowanie konia jest wyrazem jego wewnętrznych przeżyć. Być może Pielgrzym nawet winił siebie samego za to, co się stało. Bo niby dlaczego ludzie mieliby uważać, że mają monopol na poczucie winy? – pisał autor powieści. Z pełnego werwy, pozytywnych emocji zwierzęcia Pielgrzym stał się bojaźliwy, niespokojny i przerażony. W relacjach z ludźmi nieufny, czasem nawet agresywny. Wraz z upływem czasu, pod wpływem działań Toma, Pielgrzym odradza się. Na nowo zostaje odbudowana pozytywna relacja konia z ludźmi, w tym przede wszystkim z Grace.
Wnioski
Różne są sposoby przedstawienia zwierząt w literaturze, ponieważ pełnią różne funkcje w kontekście całego utworu. Mamy więc do czynienia z pewnego rodzaju symbolami, jak to zostało przedstawione w bajce Ignacego Krasickiego oraz w utworze Hermana Melvilla. Kruk jest zwierzęciem, który żąda uznania, lubi słuchać pochwał, jednocześnie niezbyt mądry. Lis jest chytry, sprytny i przebiegły. Zwierzęta te odzwierciedlają zachowanie ludzi. Na przykładzie „Moby Dick’a” poznajemy oczywistą prawdę. Człowiek w walce z przyrodą ostatecznie ulega. Wielkiego białego wieloryba jest bardzo trudno upolować. Biały wieloryb jest także postacią symbolem. Odzwierciedla rzadkość i potęgę mocy przyrody. Jest to symbol wieloznaczny, ponieważ biel w dziełach literackich różnych epok miała inne znaczenie. Stwory, z którymi mierzy się Herakles są stawiane drugoplanowo. Ich zadaniem jest przeszkodzić Heraklesowi, który ma ukończyć dwanaście prac. W powieści Nicholasa Evansa „Zaklinacz koni”, w której ukazana jest niesamowita historia młodej dziewczyny i jej wspaniałego Pielgrzyma, koń jest jednym z równoprawnych bohaterów i pełni funkcję pierwszoplanową. Historie ze zwierzęcymi bohaterami pełnią więc funkcje dydaktyczne, uczą właściwych zachowań i relacji, pokazują świat takim, jaki jest lub być powinien. Należy także pamiętać, że w tych historiach zawarta jest przestroga, która także uczy. Możemy dzięki temu poszukać właściwej drogi. Odnaleźć pozytywne wartości, którymi powinniśmy kierować się w życiu.
Dzięki temu, że wizerunki zwierząt są zróżnicowane, mamy do czynienia ze zwierzętami realistycznymi i fantastycznymi – legendarnymi i mitycznymi.
Poprzez kolejne epoki wizerunek zwierząt w literaturze ulega ewolucji. Od wrogich, nadprzyrodzonych sił, które tkwią w mitycznych zwierzętach, poprzez odzwierciedlenie siły natury w postaci wieloryba, pokazanie ludzkich słabości i wad w alegorycznych bajkach, do niezwykłej relacji, pełnej emocji i przyjaźni zwierzęcia z człowiekiem. Ta niezwykła ewolucja zwierzęcego bohatera sprawiła, że warto sięgać po dzieła różnych epok, w których pojawiają się tacy niezwykli bohaterowie. Nie dziwi więc fakt, że zwierzę tak często pojawia się jako bohater literacki.

Wyświetleń: 186