Wielu nauczycieli języka spotyka się coraz częściej z problemem dysleksji. Coraz większa liczba uczniów poddawana jest specjalistycznym badaniom w poradniach, jednakże trudno jest w sposób jednoznaczny i prosty zidentyfikować specyficzne trudności w nauce i potrzeby wszystkich uczniów dyslektycznych.
Wraz z rozwojem wiedzy na temat przyczyn trudności w czytaniu i pisaniu definicja dysleksji ulega zmianom, powszechnie jednak uznaje się definicję, która została opublikowana w 1994 r. przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona (USA), według której:
„Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju (…) Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni.” 1 (tłum. M. Bogdanowicz) (Perspectives 1994) 2
Z tą definicją zgodzi się większość nauczycieli, którzy na co dzień spotykają się z problemem dysleksji. Niewielu jednak zdaje sobie sprawę jak wiele nieprawdziwych informacji na temat tej dysfunkcji wciąż funkcjonuje w naszym społeczeństwie. Wiele osób wciąż uważa że z dysleksji można wyrosnąć i że nie dotyczy ona osób dorosłych. Innym krzywdzącym przekonaniem jest że osoby dyslektyczne nie mają zbyt wysokiego ilorazu inteligencji. Ponadto uważa się też, że jeśli uczeń nie potrafi bezbłędnie pisać w języku ojczystym to tym bardziej będzie mieć problemy i nigdy nie nauczy się języka obcego, na poziomie wyższym niż podstawowy. Nic bardziej mylnego.
Niestety najczęściej zaburzenia takie jak dysortografia, dysgrafia, hiperdysleksja, oraz dysleksja występują w połączeniu, dlatego też mówi się o „dziecku z dysleksją”, sygnalizując specyficzne trudności w uczeniu się czytania czy też pisania, bez precyzowania, o jakie trudności chodzi. Możemy wymienić tu dysleksję typu wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej; dysleksję typu słuchowego, decydują o niej zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi; oraz dysleksję integracyjną: występuje wówczas, kiedy rozwój funkcji percepcyjnych, badanych w izolacji, jest zgodny z wiekiem, natomiast zaburzony jest proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.3
Uczniowie przejawiający takie właśnie zaburzenia nie zawsze muszą być jasno zdiagnozowani przez poradnię, nie wszyscy też będą mieć opinię. Ponieważ do tej pory osoby te potrafiły przez kilka lat nauki ojczystego języka wypracować sobie przecież własny system nauki i radzenia sobie w różnych sytuacjach. Jeżeli dodatkowo fonologia języka nie jest zbyt skomplikowana, i nie różni się od pisowni, to do momentu zetknięcia się z obcym językiem z innej grupy językowej, problemy z nauką nie będą tak bardzo oczywiste i widoczne. Nie zdajemy sobie też sprawy z ilości osób posiadających takie zaburzenia. Według najnowszych danych co dziesiąta osoba, a więc w klasie niespełna trzydziestoosobowej minimum trzech uczniów, ma takie zburzenia. Częściej dotyczą one chłopców, niestety łączą się też z dysgrafią czyli nieczytelnym pismem. Jak więc uczniowie dyslektyczni są postrzegani przez otoczenie?
Najczęściej takich uczniów nauczyciel postrzega jako zdolnych, ale leniwych. Podczas lekcji część wydaje się śnić na jawie, są zamyśleni, nie nadążają za tempem lekcji, nie wykonują wszystkich poleceń nauczyciela, gdyż nie do końca je rozumieją. Często osoby te, nie potrafią skupić wystarczająco długo uwagi, więc po pewnym czasie uciekają w zabawę, zaczynają przeszkadzać w lekcji, bądź wyłączają się zupełnie. Dyslektycy więc są osądzani jako leniwi, nie uważający na lekcji, rozkojarzeni i ogólnie przejawiający złe nastawienie do języka. Często też dyslektycy są sfrustrowani faktem piętrzących się trudności w przyswajaniu języka. Przez to też łatwo wybuchają złością, źle reagują na próby odpytywania z czytania na forum klasy czy grupy. Charakterystyczne jest też, że nie radzą sobie z przyswajaniem informacji podczas czytania, nie potrafią więc udzielić odpowiedzi na pytania związane z rozumieniem tekstu. Kolejnym problemem są wyniki testów pisemnych, które znacznie odbiegają od pozostałych ocen i zwykle zaniżają ocenę z języka. Częstokroć nauczyciele określają tę grupę uczniów jako nieuważnych, mało starających się, sprawiających problemy wychowawcze, klasowych klaunów, lub przeciwnie osoby ciche, wycofane, nieobecne. W związku z tym często samoocena uczniów dyslektycznych jest zaniżona, aspiracje niskie, rzutuje to również na kontakty społeczne. Osoby takie czują się mniej atrakcyjne, mniej inteligentne, stają się raczej nieśmiałe, wycofują się z grupy, trudniej nawiązują przyjaźnie. Niestety trudności w skoncentrowaniu uwagi na dłużej niż pięć, dziesięć minut, owocują także nieumiejętnym organizowaniem swojego własnego czasu, kiepskim organizowaniem swojego warsztatu pracy.
Warto więc podsumować cechy charakterystyczne opisujące ucznia mającego zaburzenia dyslektyczne, w odróżnieniu od ucznia leniwego lub sprawiającego celowo problemy wychowawcze. Dla ucznia z problemem dysleksji będzie widoczna:
• trudność w zapamiętywaniu i powtarzaniu brzmienia nowych słów,
• trudność w śledzeniu i rozumieniu długich poleceń,
• problem z poprawną pisownią gdy jedna litera reprezentuje różne dźwięki (w mowie i piśmie),
• nieumiejętność śledzenia sensu tekstu podczas czytania,
• mylenie liter,
• zaburzona pamięć operacyjna i dość ograniczone możliwości przyswajania nowych informacji
• unikanie testów pisemnych których wynik jest zwykle dużo poniżej umiejętności werbalnych
• frustracja, unikanie zajęć z języka, zgłaszanie bólu brzucha lub innych objawów somatycznych
• stosowanie przeróżnych pomysłowych uników tak aby ukryć nieumiejętność szybkiego liczenia, czytania
Jak więc wspomóc uczniów dyslektycznych tak, aby ułatwić im naukę języka? Czy słuchacze języka mają szansę pokonać trudności i nauczyć się języka na takim poziomie aby bez problemu komunikować się w obcym języku? Oczywiście jest to możliwe, wystarczy wprowadzić kilka modyfikacji podczas nauki języka. Warto też wspomnieć że proponowane zmiany zostaną docenione także przez uczniów, którym problem dysleksji jest obcy, ponieważ zmiany te zwyczajnie ułatwiają naukę języka.
Ponieważ dyslektycy uczą się łatwiej poprzez działania manualne, doświadczenia, pomoce wizualne, warto zadbać o to aby podczas zajęć zmieniać tempo lekcji, urozmaicać zajęcia włączając pomoce wizualne, metody aktywizujące.
Warto sięgnąć po urządzenia które odtworzą nagrania. Sam tekst pisany stanowi barierę, jednakże kiedy uczeń ma możliwość odtworzyć nagranie z płyty lub innego nośnika, oraz przesłuchać ten sam tekst wielokrotnie, śledząc wzrokiem znaki graficzne, po pewnym czasie zapamiętuje sekwencje wyrazów, liter i uczy się ich.
Polecenia pisemne czy też ustne powinny być zwięzłe, jasne, zrozumiałe. Długie i zawiłe polecenia lepiej jest rozbić na wiele krótkich zdań. W miarę możliwości uczeń powinien powtórzyć polecenie, co pozwoli mu dokładniej je zrozumieć .
Duże partie materiału można podzielić na mniejsze. Należy kontrolować zrozumienie, za pomocą pytań sprawdzających. W dłuższym tekście podkreślić lub wyróżnić najważniejsze informacje. Tabelka lub wykres pozwolą na łatwiejszą organizację pracy, pozwolą śledzić postępy.
Zapewnić możliwie największa ilość powtórzeń, skoncentrować się na słuchaniu i konwersacji, bardziej niż na przepisywaniu z tablicy i wykonywaniu wielu ćwiczeń w formie pisemnej. W miarę możliwości wprowadzić kopie, notatki zamiast przepisywania z tablicy. Wprowadzić możliwość zaliczania poszczególnych partii materiału w formie ustnej zamiast pisemnej.
Podczas nauki nowych zwrotów, czy pojedynczych słówek odszukiwać grupy podobnie brzmiących, lub rymujących się wyrazów tak, aby łatwiej było zapamiętać prawidłowe brzmienie.
Stosować różnego rodzaju techniki pamięciowe ułatwiające zapamiętanie ciągów wyrazów, zwrotów. Uczyć się z rytmem, poprzez wyliczanki, rymowanki, wielokrotne rymowane powtórzenia. 4
Podczas zajęć stosować techniki aktywizujące, wymagające ruchów naprzemiennych tak, aby uaktywnić połączenia pomiędzy obiema półkulami mózgowymi. Pamięć kinestetyczna może być dużym wsparciem dla ucznia z zaburzeniami funkcji wzrokowych czy językowych. Zadbać o to aby sala w której odbywają się zajęcia była przewietrzona, a miejsce które zajmuje uczeń w miarę blisko nauczyciela, aby ten mógł na bieżąco kontrolować i naprowadzać na tok lekcji. Również ważne jest, aby miejsce nauki było w miarę możliwości odizolowane od niepotrzebnych hałasów, dźwięków, innych rozpraszających bodźców.
Tak więc nie jest prawdą obiegową opinia, że uczniowie obarczeni dysleksją rozwojową nie są w stanie nauczyć się języka obcego. Niestety nie będzie to sprawa łatwa, ale wraz z upływem czasu każda osobna indywidualnie może wypracować własną strategię nauki. Niestety to, co zadziała w jednym przypadku, może okazać się niewystarczające lub nieodpowiednie dla innego ucznia. Warto jednak próbować, ponieważ we współczesnym świecie funkcjonowanie bez znajomości języka obcego, staje się trudne, lub też niepotrzebnie ogranicza. Co więcej, większość nauczycieli języka deklaruje, że nie ma przygotowania i niewiele wie na temat dysleksji, a to właśnie nauczyciele języka na co dzień operują zestawem narzędzi, których nie powstydziłby się niejeden terapeuta. Przecież to właśnie specyfika nauki języka pozwala na zastosowanie podczas nauki ogromnej ilości zabaw, gier, pomocy dydaktycznych, czy zajęć ruchowych. Dzięki temu że wykorzystywane są niemalże wszystkie zmysły nauczyciel języka łatwiej osiąga sukces w nauczaniu, natomiast uczeń dyslektyczny otrzymuje porcję wiedzy w bardzo atrakcyjnej formie, przez co łatwiej może nauczyć się języka..



[1] W. Brejnak, Dysleksja, Warszawa 2003, s. 21.
[2] M. Bogdanowicz, Diagnoza dysleksji rozwojowej w Polsce, cyt. za Diagnoza dysleksji pod red. B. Kaji, Bydgoszcz 2003, s.19.
[3] W. Brejnak, op.cit., s. 18-20.
[4] A. Butkiewicz, K. Bogdanowicz, Dyslexia in the English Classroom, Techniki nauczania języka angielskiego uczniów z dysleksją, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2004

Wyświetleń: 105