Na dzień przed planowaną lekcją polecić uczniom przyniesienie bloku oraz materiałów do malowania lub rysowania, wycinania, wyklejania – dowolność formy.



Temat: "Puść mnie matko do powstania..." - III powstania śląskiego.

Cele lekcji:
zapoznanie uczniów z pojęciem "plebiscyt" oraz wynikami plebiscytu z 1921 r. na Śląsku
zapoznanie uczniów z przyczynami, przebiegiem i skutkami III powstania śląskiego
zapoznanie uczniów z postacią Wojciecha Korfantego

Formy i metody:
praca w grupach, praca pod kierunkiem, praca z tekstem, pogadanka

Środki dydaktyczne:
Słownik Języka Polskiego, inne teksty źródłowe
fragmenty komiksu Korfanty (K. Wyrzykowski, S. Zajączkowski, Korfanty, Katowice 2010)
życiorys Wojciecha Korfantego
blok rysunkowy, farby, kredki lub inne materiały do rysowania i malowania

Przebieg zajęć:
Jako wprowadzenie może posłużyć piosenka grupy "Dżem" (Puść mnie matko do powstania lub inna). Po jej wysłuchaniu można zapytać kim jest przyszły powstaniec i jakie są motywy jego decyzji? Aby wyjaśnić uczniom, dlaczego wybuchło III powstanie śląskie, trzeba zacząć od plebiscytu z 1921 r.

1.Na podstawie Słownika Języka Polskiego uczniowie wyjaśniają pojęcie "plebiscyt", następnie na podstawie fragmentów innych tekstów źródłowych omawiamy plebiscyt na Śląsku w 1921 r.
Pytania:
a) jakie były wyniki plebiscytu? (60% dla Niemiec, 40% dla Polski)
b) czy wynik plebiscytu był sukcesem, czy porażką dla Polski? (niewątpliwie Niemcy wygrały plebiscyt, ale należy zauważyć, że odbywał się on w bardzo niekorzystnym dla Polski czasie. Rzeczpospolita istniała wówczas dopiero od niespełna trzech lat, ponadto ciągle toczyły się walki o wschodnią granicę Polski z bolszewikami. Losy państwa były niepewne. W niemieckich materiałach propagandowych straszono, że młode państwo polskie nie będzie w stanie przeciwstawić się wojskom bolszewickim i prędzej czy później przestanie istnieć. Polska nie mogła sobie pozwolić na kosztowną akcję propagandowową przed plebiscytem, gdyż musiała uzbroić polskie wojska; nie miała również funduszy na sprowadzenie Polaków urodzonych na Śląsku, którzy później przenieśli się na inne tereny, by teraz oddali swój głos w plebiscycie. Ponadto Śląsk już od czasów Kazimierza Wielkiego zaczął tracić kontakt z Polską i jej kulturą, a znalazł się pod wpływami niemieckimi. Nie należy także zapominać o spustoszeniach, jakie wyrządził kulturkampf prowadzony od czasów kanclerza Bismarcka w XIX wieku – walka z kulturą polską i kościołem katolickim. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, 40% głosów oddanych za przynależnością Śląska do państwa polskiego należy uznać za sukces)
c) jak postanowiono podzielić sporny teren Śląska? (Komisja Międzysojusznicza postanowiła przyznać 75% Śląska Niemcom, 25% - Polsce)

2.Podział klasy na grupy (3 lub 6). Każda grupa otrzymuje kartkę z komiksem:
pierwsza grupa szuka przyczyn wybuchu powstania (1. Niezadowolenie z interpretacji wyników plebiscytu; Korfanty, jako Komisarz Plebiscytowy wiedział, jakie są wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku – wg Korfantego głosy ludności mieszkającej tu rozkładały się 52% dla Niemców, 48% dla Polski - większe różnice zaznaczyły się na Dolnym Śląsku. Dlatego postanowił walczyć o przyłączenie Górnego Śląska w całości do Polski 2. Obietnica nieoficjalnej pomocy dla powstania ze strony Polski)
druga grupa omawia przebieg powstania (I. 2 maja 1921 r. - ochotnicy zgłaszają się do powstania, które wybucha w nocy z 2 na 3 maja. II. Wysadzenie mostów na Odrze i odcięcie terenu plebiscytowego od Niemiec. III. Powstańcy odnieśli wiele zwycięstw i wyzwolili niemal cały Górny Śląsk. Jedna z najbardziej zaciętych bitew rozegrała się pod Górą św. Anny)
trzecia grupa szuka skutków powstania (20 czerwca 1921 r. - wkroczenie wojsk polskich do Katowic, przyłączenie części Górnego Śląska do Polski – bez Śląska Opolskiego. Było to 29% obszaru plebiscytowego, w tym jednak większość przemysłu górnośląskiego)

3. Uczniowie nadal pracują w grupach. Otrzymują pocięty życiorys W. Korfantego i muszą go logicznie ułożyć w całość wg dat. Gdy to się już uda nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi po jednej części życiorysu i każdy uczeń wykonuje ilustację do tego właśnie fragmentu. Z takich rysunkowych fragmentów można później wykonać gazetkę klasową.

Zadanie domowe
Uczniowie wyszukują dodatkowe informacje na temat III powstania śląskiego, które później można będzie wyeksponować na gazetce klasowej, obok życiorysu Korfantego.


MATERIAŁY DODATKOWE:

WOJCIECH KORFANTY (1873 – 1939) – wersja dłuższa

Albert Korfanty przyszedł na świat 20 kwietnia 1873 roku w siemianowickiej osadzie Sadzawka, w domu przy dzisiejszej ulicy Mysłowickiej 3. Uczęszczał do miejscowej szkoły ludowej.

Edukację kontynuował w katowickim Gimnazjum Miejskim przy Grundmanstrasse 42, z którego został relegowany z przyczyn politycznych. Nawiązał kontakty z działaczami polskiego ruchu narodowego z Wielkopolski.

W czasie studiów współpracował z socjalistami, ale ostatecznie związał się z Narodową Demokracją Romana Dmowskiego.

Po 1900 r. Korfanty, dla podkreślenia swej antyniemieckiej postawy, zaczął podpisywać się imieniem Wojciech. W swoich działaniach politycznych zmierzał do odebrania wpływów na Śląsku niemieckiej konserwatywnej Partii Centrum, popieranej przez duchowieństwo. Z tego powodu księża odmawiali mu udzielenia ślubu kościelnego (musiał w tym celu jechać aż do Krakowa).

W 1902 r. Korfanty założył Polskie Towarzystwo Wyborcze, dzięki któremu rok później został wybrany pierwszym polskim posłem do Reichstagu z obszaru Górnego Śląska.

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. Korfanty przeniósł się z rodziną do Berlina, a następnie do Poznania. Klęska Niemiec i widmo nadciągającej rewolucji komunistycznej dawały nadzieje na zajęcie Górnego Śląska przez Polskę. Droga do tego, zdaniem Korfantego, leżała w skutecznych pertraktacjach międzynarodowych, nie zaś w powstańczych zrywach.

W lutym 1920 roku Korfanty przybył na Śląsk jako mianowany przez rząd Rzeczpospolitej komisarz plebiscytowy, instalując w bytomskim hotelu "Lomnitz" Polski Komisariat Plebiscytowy. Sejm II Rzeczpospolitej zgodził się ratyfikować jego program autonomii Górego Śląska w ramach państwa polskiego.

Mimo oporów, latem 1920 roku stanął na czele II powstania śląskiego, przedstawiając je jako polską "manifestację zbrojną".

Niepomyślny dla Polski wynik plebiscytu w marcu 1921 roku skłonił Korfantego do zaakceptowania walki zbrojnej. 3 maja proklamował w manifeście wybuch III powstania śląskiego, stając na jego czele jako dyktator. Militarny sukces powstania był również jego osobistym sukcesem politycznym – zaproponowana przez niego linia podziału Górnego Śląska została zaaprobowana. Nikt nie miał wątpliwości, że przyłączenie części Górnego Śląska do Polski zawdzięczano jego osobistemu zaangażowaniu i talentowi.

W kolejnych latach Korfanty próbował kontynuować karierę poltyczną w II Rzeczpospolitej. W 1922 roku miał objąć urząd premiera, ale jego kandydatura spotkała się z twardym sprzeciwem Józefa Piłsudskiego. Ostatecznie został wicepremierem w rządzie Wincentego Witosa.

W maju 1926 roku Piłsudski zniechęcony do parlamentaryzmu sięgnął po władzę w Polsce przy pomocy wojska. Korfanty od pierwszych chwil znalazł się po stronie przeciwników nowego systemu władzy (sanacji). Nowa władza sanacyjna rozpoczęła rozprawę z opozycjonistą Korfantym, przy pomocy oddanego Piłsudskiemu wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego. Na łamach prorządowej prasy oskarżano Korfantego o oszustwa finansowe, działalność na rzecz Niemiec i zdradę polskich interesów.


Przed wyborami w roku 1930 władza zdecydowała się na rozprawę z opozycją. Wśród aresztowanych polityków znalzł się również Korfanty. Pobyt w wojskowej twierdzy w Brześciu wspominał jako najgorszy okres w swoim życiu.

W 1935 roku, po wyjściu z więzienia, udał się na emigrację do Czechosłowacji. Nie zrezygnował jednak z działalności politycznej. Władze odmawiały kilkakrotnie powrotu Korfantego do kraju.

Wrócił dopiero w 1939 roku, przeczuwając rychły wybuch wojny.

Niestety, zaraz po powrocie został aresztowany, a w areszcie poważnie zachorował. Zmarł w sierpniu 1939 roku, na krótko po zwolnieniu z warszawskiego więzienia.

Pogrzeb Korfantego w Katowicach był manifestacją patriotyzmu i świadectwem wielkiej sympatii Górnoślązaków do zmarłego polityka.


Na podstawie: Przyczynki do biografii Wojciecha Korfantego (1873-1939), [w:] K. Wyrzykowski, S. Zajączkowski, Korfanty, Katowice 2010; B. Snoch, Górnośląski Leksykon Biograficzny, Katowice 1997.


WOJCIECH KORFANTY (1873 – 1939) – wersja krótsza

Albert Korfanty przyszedł na świat 20 kwietnia 1873 roku w siemianowickiej osadzie Sadzawka, w domu przy dzisiejszej ulicy Mysłowickiej 3. Uczęszczał do miejscowej szkoły ludowej.

Edukację kontynuował w katowickim Gimnazjum Miejskim przy Grundmanstrasse 42, z którego został relegowany z przyczyn politycznych. Nawiązał kontakty z działaczami polskiego ruchu narodowego z Wielkopolski.

Po 1900 r. Korfanty, dla podkreślenia swej antyniemieckiej postawy, zaczął podpisywać się imieniem Wojciech. W swoich działaniach politycznych zmierzał do odebrania wpływów na Śląsku niemieckiej konserwatywnej Partii Centrum, popieranej przez duchowieństwo. Z tego powodu księża odmawiali mu udzielenia ślubu kościelnego (musiał w tym celu jechać aż do Krakowa).

W 1902 r. Korfanty założył Polskie Towarzystwo Wyborcze, dzięki któremu rok później został wybrany pierwszym polskim posłem do Reichstagu z obszaru Górnego Śląska.

Po zakończeniu I wojny światowej, w lutym 1920 roku Korfanty przybył na Śląsk jako mianowany przez rząd Rzeczpospolitej komisarz plebiscytowy, zakładając w bytomskim hotelu "Lomnitz" Polski Komisariat Plebiscytowy. Jego zadaniem było bronić polskich interesów przed i w trakcie plebiscytu.

Niepomyślny dla Polski wynik plebiscytu w marcu 1921 roku skłonił Korfantego do zaakceptowania walki zbrojnej. 3 maja ogłosił wybuch III powstania śląskiego, stając na jego czele jako dyktator. Militarny sukces powstania był również jego osobistym sukcesem politycznym – zaproponowana przez niego linia podziału Górnego Śląska została zaaprobowana. Nikt nie miał wątpliwości, że przyłączenie części Górnego Śląska do Polski zawdzięczano jego osobistemu zaangażowaniu i talentowi.

W kolejnych latach Korfanty próbował kontynuować karierę poltyczną w II Rzeczpospolitej. W 1922 roku miał objąć urząd premiera, ale jego kandydatura spotkała się z twardym sprzeciwem Józefa Piłsudskiego. Ostatecznie został wicepremierem w rządzie Wincentego Witosa.

W maju 1926 roku Piłsudski zniechęcony do parlamentaryzmu sięgnął po władzę w Polsce przy pomocy wojska. Korfanty od pierwszych chwil znalazł się po stronie przeciwników nowego systemu władzy. Na łamach prorządowej prasy oskarżano Korfantego o oszustwa finansowe, działalność na rzecz Niemiec i zdradę polskich interesów.

Przed wyborami w roku 1930 władza zdecydowała się na rozprawę z opozycją. Wśród aresztowanych polityków znalzł się również Korfanty. Pobyt w wojskowej twierdzy w Brześciu wspominał jako najgorszy okres w swoim życiu.

W 1935 roku, po wyjściu z więzienia, udał się na emigrację do Czechosłowacji. Nie zrezygnował jednak z działalności politycznej. Władze odmawiały kilkakrotnie powrotu Korfantego do kraju.

Wrócił dopiero w 1939 roku, przeczuwając rychły wybuch wojny.

Niestety, zaraz po powrocie został aresztowany, a w areszcie poważnie zachorował. Zmarł w sierpniu 1939 roku, na krótko po zwolnieniu z warszawskiego więzienia.

Pogrzeb Korfantego w Katowicach był manifestacją patriotyzmu i świadectwem wielkiej sympatii Górnoślązaków do zmarłego polityka.


PLEBISCYT W 1921 ROKU NA ŚLĄSKU

Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 roku. Wzięło w nim udział 1 190 637 osób (97,5 % uprawnionych), w tym 191 308 (19,3%) emigrantów, spośród których ogromna większość (182 tys.) opowiedziała się za Niemcami. Ogólnie za przynależnością spornego terenu do Niemiec głosowało 707 393 (59,4%) osób, do Polski – 479 365 (40,3%).
Polacy uzyskali większość w powiatach pszczyńskim, rybnickim, tarnogórskim i strzeleckim. W okręgu przemysłowym ilość głosów prawie się równoważyła, z lekką przewagą niemiecką, tak samo w powiecie lublinieckim. Rzuca się w oczy ogromna przewaga Niemców w północnej i zachodniej części terenu plebiscytowego.
Po ogłoszeniu pierwszych nieoficjalnych wyników strona niemiecka triumfalnie obwieściła swoje zwycięstwo. [...] 22 marca polski komisarz plebiscytowy Wojciech Korfanty zaproponował wytyczenie korzystnej dla Polski linii granicznej [...] (propozycję tę nazwano linią Korfantego).

W rokowaniach, które toczyły się przez cały kwiecień 1921 roku, przeważyło jednak niekorzystne dla Polski stanowisko Wielkiej Brytanii i Włoch. Ostatecznie mocarstwa przyznały stronie polskiej tylko powiaty rybnicki i pszczyński, czyli 25% powierzchni i 21% ludności obszaru plebiscytowego.
Decyzja aliantów, która wywołała powszechne oburzenie wśród górnośląskich Polaków, skłoniła Korfantego do zaakceptowania odrzucanego do tej pory rozwiązania siłowego.

Na podstawie: Ryszard Kaczmarek, Drugie powstanie i plebiscyt. Trzecie powstanie, [w:] Bitwa o Górę Świętej Anny, "Chwała Oręża Polskiego" nr 24, 2007, s. 6-7; Wypisy do dziejów gmin podopolskich, pod red. F. Hawranka, Opole 1977, s.46.

PYTANIA DO TEKSTU:
1.Jakie były wyniki plebiscytu?
2.Czy wyniki te można uznać za sukces Polski?
3.Jakie były ostateczne postanowienia w sprawie podziału Śląska?

Wyświetleń: 121