NIE MA DIETY CUD


Autorzy:
Natalia Maślak
Natalia Wąsiewicz

1. WSTĘP
Niezwykle popularnym tematem, również w Polsce, stało się zdrowe odżywianie. Wzrosło również zainteresowanie różnymi dietami, które mają poprawić kondycję fizyczną i psychiczną człowieka (Herman K., 2005). Dokonuje się podziału na zdrowe i niezdrowe produkty żywnościowe, powstaje coraz więcej sklepów ze zdrową żywnością. Również telewizja zapoczątkowała trend na programy kulinarne, które opierają się na zdrowej kuchni, a w kolorowych magazynach pojawia się więcej artykułów dotyczących zdrowego sposobu odżywiania. Nie ulega wątpliwości, że w odpowiedni sposób zbilansowana dieta jest dobrym nawykiem i z pewnością wpływa na nasz stan zdrowia (Janas-Kozik M., i wsp., 2012).
W Polsce obserwuje się zwiększenie liczby osób z otyłością. Zajmuje 10 miejsce na tle Europy wśród najbardziej otyłych narodów. Zauważono takie wzrost nadwagi wśród dzieci, w przedziale wiekowym między 7-12 rokiem życia największy problem z wagą zauważa się wśród chłopców 10 letnich i 9 letnich dziewczynek. Nadwaga w dzieciństwie może przyczynić się do otyłości w życiu dorosłym (Kania M., Derebecka N., i in., 2013).


2. DIETA A RUCH
Dieta i ruch to dwa najważniejsze czynniki (oprócz genetycznego), które wpływają na stan naszego zdrowia. Właściwy sposób odżywiania przyczynia się do poprawy kondycji skóry, włosów, paznokci, może nas ustrzec przed chorobami, udowodniono, że działa wspomagająco przy zabiegach kosmetycznych. Oprócz tego poprawia jakość i długość życia. Według chińskiej medycyny, wiele chorób ma swój początek w układzie trawiennym. Dobrze zbilansowana dieta jest doskonałym uzupełnieniem kosmetologii i medycyny. Ruch powinien być dopełnieniem zbilansowanej diety. Istnieje zależność między tymi dwoma czynnikami: spożywanie bez ruchu i ruch bez dostarczania pokarmu prowadzi do śmierci, na skutek chorób albo z powodu wycieńczenia organizmu. Definicja ruchu jest bardzo rozległa. Ruchem przyjęło nazywać się każdą aktywność fizyczną , która wykonywana jest na ciele lub przez ciało aby utrzymać je w odpowiednim stanie zdrowia. Aerobik, spacery, bieg, marszobieg to przykłady ruchu, które w pozytywny sposób wpływają na nasze ciało. Okazuje się, że ruch ma wpływ na formowanie neuronów, co przyczynia się do poprawy pamięci. Podczas wysiłku fizycznego uwalnianie są neuroprzekaźniki np. endorfiny lub substancje psychoaktywne takie jak fenyloetyloamina. Przypisuje się im właściwości łagodzące ból, zmniejszające stres co
w konsekwencji poprawia nastrój. Kryterium przy doborze formy ruchu powinna być min. masa ciała, wiek i stan zdrowia. Wysiłek fizyczny należy powielać 3 razy w tygodniu, powinien trwać 30 minut przy tętnie 130 uderzeń na minutę (Molski M., 2014).


3. JAK ZMIENIĆ DIETĘ ?
Gdy decydujemy się na zmianę diety należy przeanalizować kilka czynników. Po pierwsze, każdy organizm inaczej funkcjonuje, to co jest dobre dla koleżanki nie zawsze spisze się u mnie, zastosowanie takiej samej diety u różnych osób może powodować inne efekty. Parametrem jaki wpływa na to czy wybrana dieta będzie korzystnie wpływać na nasz organizm i jest charakterystyka metaboliczna organizmu. Tak zwane drukowanie metaboliczne, pozwana na określenie jak metabolizm działa u konkretnej osoby. Dzięki temu jesteśmy wstanie wyliczyć jakie jest zapotrzebowanie na konkretne składniki odżywcze np.: węglowodany, białko a także tłuszcze. Taka wiedza jest niezbędna jeśli nie chcemy narazić naszego organizmu na uszczerbek zdrowotny. Zmian nie można wprowadzać zbyt drastycznie. Bogatsi o taką wiedzę powinniśmy szukać diet pośrednich i dostosowywać organizm to zmian. Diety odchudzające niosą ze sobą największe niebezpieczeństwo gdyż często są źle zbilansowane. Najczęściej opierają się na bardzo dużych lub bardzo małych ilościach bazowych składników. Taki sposób odżywiania może przyczynić się do groźnych dysfunkcji organizmu. Aby otrzymać efekty diety nie narażając organizmy na szwank bezpieczniej jest kontrolować kaloryczną zawartość przyjmowanych posiłków, a także indeks glikemiczny. Redukcja masy ciała w taki sposób będzie bezpieczna i w pełni nas zadowoli. Bardzo istotne jest utrzymanie równowagi między energią jaką przyjmujemy a energią jaką wydatkujemy. Bilans energetyczny równy zeru pozwoli na utrzymanie masy ciała na takim samym poziomie. W przypadku gdy ta równowaga zostanie zachwiana może doprowadzić do wycieńczenia organizmu spowodowanego deficytem energetycznym lub do nadwagi przez nadmierne spożywanie kalorii.


4. TYPY DIET
Każdą dietę możemy podzielić: ze względu na efekt jaki chcemy za jej pomocą osiągnąć, metodę jaka posłuży nam do jego realizacji, a także od rodzaju zastosowanych środków (Molski M., 2014).
Ze względu na cel wyróżniamy:
• modelujące- dzięki nim można odzyskać właściwą masę ciała a także kształt sylwetki
• zdrowotne- mają na celu wspomaganie procesu leczenia i poprawę stanu zdrowia
• kosmetyczne- przyczyniają się do utrzymania w dobrej kondycji skórę, włosy, paznokcie, zęby
• permanentne- ma na celu utrzymanie odpowiedniej masy ciała przez całe życie, nie jest doraźnym środkiem (Molski M., 2014).
Podział ze względu na metodę:
• niskobiałkowa- polega na wyeliminowaniu z diety białek zwierzęcych a zastąpienie ich białkiem roślinnym
• wysokobiałkowa- stosując ją wyklucza się przyjmowanie węglowodanów wysoko przyswajalnych zastępując je białkiem zwierzęcym
• niskotłuszczowa- polega na zwiększeniu tłuszczów roślinnych i eliminacji tłuszczy pochodzenia zwierzęcego
• wysokotłuszczowa- jej założeniem jest zwiększenie tłuszczów w diecie a zmniejszenie cukrów i białek
• niskowęglowodanowa- polega na zmniejszeniu ilości cukrów prostych i złożonych a zwiększenie ilości białka i tłuszczów
• wysokowęglowodanowa- w diecie królują cukry proste, zmniejsza się ilość tłuszczy i białka oprócz tych pochodzenia roślinnego
• suplementacyjna- jej zadaniem jest dostarczenie w diecie tych składników, których brakuje w diecie (Molski M., 2014).
Rodzaj diet ze względu na zapotrzebowanie organizmu:
• zbilansowana- tak ułożona dieta zapewnia odpowiednią ilość niezbędnych składników potrzebnych do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu
• niezbilansowana- stosowana aby przynosić szybkie efekty (redukcja masy ciała), brakuje w niej odpowiedniej ilości białek, tłuszczy i węglowodanów. Jest bardzo niebezpieczna dla zdrowia przez co należy ja stosować przez krótki okres czasu (Molski M., 2014).
4.1. WEGETARIANIZM
Jedną z najbardziej popularnych diet jest wegetarianizm. Nazwa wywodzi się od słów łacińskich: vegeta−bilis (roślinny), vegetare (rosnąć, rozwijać się), ve−getus (zdrowy, jarski) (Herman K., 2005). Opiera się ona na niespożywaniu żywych organizmów, których metabolizm opiera się na przemianie hemoglobiny. Taki sposób odżywiania ma wielu zwolenników a ich liczna rośnie. Jest wiele powodów dla których ludzie decydują się aby przejść na taką dietę np. aspekty religijne, czynniki ekonomiczne czy ekologiczne (Stankiewicz J., Sułkowska A., 2014).
W tej diecie wyróżniamy cztery główne nurty, które różnią się w zakresie spożywanych produktów. W wegańskiej diecie można przyjmować produkty pochodzenia roślinnego
z wykluczeniem jaj, mleka czy miodu. W diecie frutariańskiej owoce zajmują 75%,
a witarianie spożywają warzywa i owoce surowe. Natomiast w weganizmie makrobiotycznym dieta budowana jest z posiłków z ziarna lub produktów zbożowych i warzyw. Laktowegetarianizm, który jest najczęściej praktykowany, oprócz produktów pochodzenia roślinnego dopuszcza przyjmowanie mleka i jego przetworów, a laktoowowegetarianie dodają do diety jaja. Inna odmianą wegetarianizmu jest semiwegetarianizm. Osoby na takiej diecie nie spożywają jedynie czerwonych gatunków mięsa, a oprócz produktów roślinnych dopuszcza się ryby, jaja, drób i mleko (Stankiewicz J., Sułkowska A., 2014).
Istotna jest wiedza i świadomość z pozytywnych i negatywnych skutków takiej diety. Rygorystyczne odmiany wegetarianizmu mogą przyczynić się do powstawania niedoborów wartości odżywczych, a także witamin i składników mineralnych. Dzieci, osoby w podeszłym wieku czy kobiety w ciąży nie powinny przechodzić na tę dietę, gdyż może to przyczynić się do niedomagania organizmu (Stankiewicz J., Sułkowska A., 2014). Należy liczyć się
z ryzykiem wystąpienia erozji zębów, zauważalne zmiany występują na powierzchniach wargowych zębów przednich szczęki, albo na powierzchniach żujących i policzkowych zębów bocznych i podniebiennych zębów górnych (Herman K., 2005).
Zaletą takiej diety jest przyjmowanie małej ilości kalorii, duża zawartość witaminy
C, odpowiedni stosunek poziomu sodu do potasu w dużej porcji posiłku. Cholesterolu, kwasów nasyconych i tłuszczów jest niewiele. Osoby będące na diecie wegetariańskiej rzadziej zapadają na choroby układu krążenia czy cukrzycę. Bezmięsne pożywnie przyczynia się do poprawy stanu zdrowia osób z nadciśnieniem tętniczym (Stankiewicz J., Sułkowska
A., 2014).
4.2 DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA
Taka nazwą przyjęło się określać wspólne elementy diet krajów pochodzących z basenu Morza Śródziemnego. Tutaj istotną częścią są warzywa liściaste np.: różne odmiany sałaty, szpinaku, a także owoce, ziarna zbóż, rośliny strączkowe, zioła. Kilka razy w tygodniu przyjmuje się ryby i owoce morza, natomiast takie produkty jak: drób, jaja, jogurty, sery bardzo rzadko. Okazjonalnie zezwala się na spożywanie słodyczy, w rozsądnych ilościach czerwone wytrawne winna codziennie. Warzywa podawane są z dodatkiem oliwy z oliwek. Jest ona ważnym elementem, należy ją przyjmować zamiast masła z chlebem (Cichocka A., 2006). Do dań dodaje się duże ilości czosnku. Przeprowadzone badania potwierdziły korzystne właściwości prozdrowotne tej diety, między innymi przyczynia się do obniżenia zachorowalności na miażdżycowe choroby układu krążenia (Szymański A., 2014). Stosując ja zauważymy spadek masy ciała, utrzymamy aktywność serca i mózgu na właściwym poziomie. Działa także profilaktycznie wobec raka i cukrzycy. Ta dieta w rankingu ex aequo zajęta III miejsce, 14. - ze względu na skuteczność w walce ze zbędnymi kilogramami, 4.- ograniczenie chorób serca, 8.- cukrzycy, 3.- ze względu na łatwość stosowania i preferowanie zdrowego odżywiania (Molski M., 2014).
4.3 DIETA ATKINSA
Jest to dieta wysokobiałkowa, wysokotłuszczowa i nisko węglowodanowa eliminuje się warzywa i owoce (Szymański A., 2014). Tę dietę opracował i rozsławił amerykański kardiologii dr Robert Atkins. Podzielona jest na cztery fazy. Pierwsza to tzw. faza przygotowawcza, należy ograniczyć ilość spożywanych węglowodanów do 20 g dziennie, zaleca się jedzenie 3 większych posiłków albo od 4 do 5 mniejszych co około 6 godzin. Zaleca się przyjmowanie wszystkich produktów bogatych w białko np.: każda grupa mięsa, jaja, owoce morza, produkty bogate w tłuszcze takie jak oliwa z oliwek, masło, olej roślinny, awokado czy majonez czy zielone warzywa liściaste. Stosując tę dietę należy całkowicie wyeliminować cukier ,a także produkty które go zastępują, owoce, ziemniaki czy zboża, pieczywo i makarony. W etapie drugim powinno się zwiększyć ilość węglowodanów o 5 g w porównaniu do pierwszej fazy, po tygodni dietę trzeba wzbogacić o następne 5 g węglowodanów, robi się to tak długo aż przestaniemy chudnąc. Lecz gdy masa ciała zacznie się zwiększać trzeba zrezygnować z dodatkowych porcji węglowodanów. W kolejnej fazie jadłospis wzbogacamy o następne 10 g, analogicznie jak w fazie 2. Ten etap trwa od 2 do 3 miesięcy. Faza czwarta to spożywanie takiej ilości węglowodanów aby zapewnić utrzymanie masy ciała na stałym, niskim poziomie (od 25 do 90g dziennie). Unikamy przetworzonych potraw i przyjmujemy 2 litry wody dziennie. Okazuje się jednak, że ta dieta przez wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych ma szkodliwy wpływ na serce i układ krążenia, a stosunkowo duża ilość białka przyczynia się do obciążenia nerek i wątroby. Jest to przykład niezbilansowanej diety. Przez eliminację zbóż, warzyw i owoców mogą pojawić się niedobory witamin, błonnika, egzogennych antyoksydantów i składników mineralnych. Takie niedobory przyczyniają się do powstawania chorób nowotworowych. Nie jest przykładem diety łatwej w stosowaniu i nie promuje zdrowego odżywiania (Molski M., 2014). Skutki uboczne stosowania tej diety to między innymi zaparcia, kamice nerkową, hipercholesterolemię, arytmię serca, niedobory witamin, 53% wzrost utraty wapnia z moczem, co przyczynia się do powstawania osteoporozy. Często odczuwa się zmęczenie i zmniejszenie aktywności fizycznej (Szymański A., 2014).
4.4 DIETA DUKANA
Opracował ją Pierr Dukan. Stosujący tę dietę powiększają ilość białka w diecie natomiast ograniczają węglowodany i tłuszcze. Zbudowana jest z czterech faz, pierwsza trwa od 5 do 10 dni. Przez ten czas zaleca się przyjmowanie tylko białka w niskotłuszczowych produktach np.; białe i czerwone mięso, owoce morza czy ryby, a także mleko i jego przetwory. Trzeba przyjmować 1,5 litra płynów każdego dnia i całkowicie wyeliminować węglowodany. Druga, to tzw., faza naprzemienna. Wdraża się warzywa spożywane wraz
z białkiem, co rugi dzień, przeplatając z dniami w których przyjmujemy czyste białko. Trwa ona tak długo aż osiągniemy konkretną wagę. Następnie wdrażana jest faza utrwalania. Ma ona na celu utrzymanie uzyskanej masy ciała i zapobiec prze efektem jo-jo. Trwa ona 10 dni na każdy stracony kilogram. Jadłospis w tej fazie wzbogaca się o owoce i skrobiowe produkty pełnoziarniste. Dopuszcza się zjedzenie dwa razy w ciągu tygodnia posiłek zbudowany
z dowolnych produktów, natomiast jeden dzień w tygodniu powinien być całkowicie dniem białkowym, podobnie jak w pierwszej fazie. Faza czwarta trwa do końca życia. Należy przyjmować wszystkie produkty wraz z błonnikiem a jeden dzień w tygodniu stosuje się dietę białkową. Na początku diety mogą wystąpić zawroty głowy, zmęczenie czy zaparcia. Należy liczyć się z przedłużającymi się problemami ze zdrowiem. Wynika to z niezbilansowanej diety wysoko białkowej ubogiej w węglowodany. Odpowiednia ilość białka w diecie to 10-15 %, natomiast w diecie Dukana ta ilość jest znacznie większa. Brak jest równowagi pomiędzy przyjmowanymi tłuszczami zwierzęcymi, a roślinnymi, zbyt dużo cholesterolu, a za mało błonnika. Stosowanie tej diety może przyczynić się do powstawania chorób układu naczyniowo- sercowego, cukrzycy. Nie jest łatwa w stosowaniu i nie propaguje zdrowego ożywiania (Molski M., 2014).


5. ZABURZENIA ODŻYWNIANIA
Zaburzenia odżywiania to całkowite zmiany w zakresie nawyków żywieniowych lub nadzorze masy ciała. Nadmierne przyjmowanie pokarmu albo jego ograniczenie przyczyniają się do upośledzenia zdrowia, może pojawić się depresja, autoagresja, niska samoocena a także unikanie kontaktów z ludźmi. Częściej kobiety cierpią na zaburzenia odżywiania niż mężczyźni (Bąk-Sosnowska M., 2010).
5.1 ORTOREKSJA
Chęć zrzucenia wagi bądź potrzeba zatroszczenia się o zdrowie mogą być przyczyną zaburzeń żywieniowych. Brak odpowiedniej wiedzy czy źle interpretowane informacje na temat wpływu konkretnych składników w pożywieniu, z czasem prowadzą do wyeliminowania produktów spożywczych z naszego codziennego jadłospisu. Te zjawiska prowadzą do powstawania ortoreksji (Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K.,2013).
Ortoreksja czyli obsesyjne przywiązywanie uwagi to zdrowego odżywiania się (Bąk-Sosnowska M., 2010). Fachowo określana mianem orthorexia nervosa. Pojęcie to wprowadził i opisał Steven Bratman w swojej książce „Health Food Junkies”, „ortoreksja” pochodzi z greckiego orthos – prawidłowy, oraz orexia – apetyt, charakteryzuje obsesję przyjmowania wyłącznie zdrowej żywności (Gubiec E., Stetkiewicz‑Lewandowicz A., Rasmus P., Sobów T., 2015). Takie zachowanie przyczynia się do wielu ograniczeń żywieniowych. Jej początki są bardzo niewinne np.; od chęci poprawy stanu zdrowia bądź zmniejszenia masy ciała. Osoba cierpiąca na jakieś schorzenia zaczyna ograniczać pewne produkty, po upływie jakiegoś czasu ich liczba zwiększa się i tak dochodzi do rozwoju tej choroby. Najwięcej osób cierpiących na to schorzenie znajdziemy w grupie ludzi dbających o szczupłą sylwetkę, wykazujących dużą aktywność fizyczną i tych, które maja niewłaściwy stosunek do jedzenia. Bardzo często rozwija się u osób ze zdiagnozowanymi zaburzeniami odżywiania. Chory jest zainteresowany tylko znalezieniem żywności nieprzetworzonej, poświęca wiele czasu na przygotowanie „czystego
i bezpiecznego” posiłku. Skupiają się na jego jakości zapominając o przyjemności jedzenia. Eliminują produkty, które według ich opinii mogą zaszkodzić zdrowiu, unikają barów
i restauracji co prowadzi do izolacji, starają się przekonać innych o słuszności swojego postępowania. Częstym zjawiskiem jest poczucie winy w przypadku nieprzestrzegania diety. Ortoreksja przyczynia się do spadku masy ciała a to później do niedożywienia. Powikłania w okrtoreksji mogą zagrażać życiu. Znane są przypadki w których odnotowano spadek masy ciała, hiponatremie, kwasice metaboliczną, rozedmę podskórną, rozedma śród piersiową, odma opłucnową, niedobory żelaza, czy witaminy B12 i białka. Ortoreksja może zwiastować schizofrenie (Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K.,2013).
5.2 BULIMIA
Objawia się nadmierną koncentracją na pożywieniu, występuje silna potrzeba zjedzenia pożywienia w ogromnych ilościach w krótkim czasie. Następnym etapem jest potrzeba szybkiego pozbycia się żywności poprzez wywoływanie wymiotów lub stosowanie środków przeczyszczających (Rabe-Jabłońska J., Pawełczyk T., Żechowski C, Jarema M., 2007). Charakteryzuje się nieustannym myśleniem o wysokokalorycznym jedzeniu, sukcesywne odmawianie jego przyjmowanie prowadzi do napadów żarłoczności. Może dojść do zjedzenia kilkudziesięciu tysięcy kalorii na raz co wzmaga negatywne myślenie o sobie. Powodowanie wymiotów przynosi spokój i ulgę. Takie niekontrolowane napady żarłoczności mogą być konsekwencja diety ograniczającej. Przyczyn bulimii jest wiele poczynając od genów, zaburzenia ośrodka sytości, przez nieregularne przyjmowanie posiłków kończąc na depresji, niskim poczuciu własnej wartości. Leczenie chorego oparte jest psychoterapii,
a także farmakoterapii. Bardzo istotne dla chorego jest wsparcie od terapeuty. Kładzie się nacisk na wyedukowanie chorego w zakresie żywienia (Bąk-Sosnowska M., 2010).


6. PODSUMOWANIE
Szczupła sylwetka staje się dla młodych kobiet synonimem piękna i atrakcyjności. Potrzeba bycia szczupłą zmusza je do sięgania po restrykcyjne i źle zbilansowane diety odchudzające. Stosując je zamiast być szczęśliwsze pojawia się rozdrażnienie i niepokój, a brak efektów ich stosowania powoduje uczycie frustracji (Makara-Studzińska M., Podstawka D., Królik L., 2013).
Zaburzenia odżywiania przyczyniają się do poważnych konsekwencji zdrowotnych, psychologiczne i społecznych. Osoby otyłe często są kojarzone z ludźmi leniwymi, uległymi, nie mającymi silnej woli czy ambicji. Przez stygmatyzację takich osób wyzwala się w nich nagła potrzeba zmiany. Takie zachowanie powoduje powstawanie zaburzeń odżywiania, przez stosowanie np.; niezdrowych diet. Powinna być to ich dobrowolna decyzja nie chęć dorównania innym wzorcom, pojawia się potrzeba odmiany, która góruje nad zdrowym rozsądkiem. Objadanie się czasem wynika z przyczyn medycznych np.; z uszkodzeniem ośrodka sytości nie zawsze jest to dobrowolny wybór (Bąk-Sosnowska M., 2010). Brak wiedzy i świadomość zasad zdrowego odżywiania wiąże się z występowaniem zaburzeń odżywiania. Najlepszym rozwiązaniem jest zwrócenie uwagi na jakość i ilość spożywanych produktów, które powinny być tak skomponowane, aby pozytywnie wpływały na nasz organizm, gwarantując żywie w zdrowiu (Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K.,2013).


7. BIBLIOGRAFIA
Bąk-Sosnowska M., 2010. Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2: 92–99.
Cichocka A., 2006. Dieta śródziemnomorska w profilaktyce pierwotnej choroby niedokrwiennej serca. Zakład Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych z Poradnią Chorób Metabolicznych Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie 3: 30–39.
Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K.,2013. Ortoreksja – nowe zaburzenie odżywiania. Annales Academiae Medicae Silessiensis 67: 393- 399.
Gubiec E., Stetkiewicz‑Lewandowicz A., Rasmus P., Sobów T., 2015. Problem ortoreksji w grupie studentów kierunku dietetyka. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 1: 95–100.
Herman K., 2005. Wpływ diety wegetariańskiej na występowanie erozji zębów. Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM 42, 3: 457–463.
Janas-Kozik M.,2, Zejda J., Stochel M., Brożek G., Janas A., Jelonek I., 2012. Ortoreksja – nowe rozpoznanie? Psychiatria Polska 3: 441-450
Kania M., Derebecka N., Mikołajczak P. Ł., Kujawski R., Mrozikiewicz P. M., 2013. Glukomannan i inne substancje pochodzenia roślinnego stosowane w leczeniu otyłości oraz chorób towarzyszących. Postępy fitoterapii 2; 132-139
Makara-Studzińska M., Podstawka D., Królik L., 2013. Wsparcie emocjonalne a poziom lęku i depresji wśród młodych kobiet stosujących diety odchudzające. Hygeia Public Health 48: 340- 345.
Molski M., 2014. Nowoczesna kosmetologia 1. Detoksykacja, dieta, ruch. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Rabe-Jabłońska J., Pawełczyk T., Żechowski C, Jarema M., 2007. Bulimia psychiczna- BP. Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii 3: 139–141.
Stankiewicz J., Sułkowska A., 2014. Ocena poziomu wiedzy konsumentów w zakresie aspektów związanych z dietą wegetariańską. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni 86: 147-153.
Szymański A., 2014. Dieta a zdrowie. Zeszyty Naukowe WSKFiT 9:11-18

Wyświetleń: 145