Trudności zawodowe nauczyciela szkoły publicznej w pracy dydaktyczno - wychowawczej z uczniem z zespołem Aspergera - skrót pracy dyplomowej


Wstęp

Zespół Aspergera należy do grupy tzw. całościowych zaburzeń neurorozwojowych, do których zaliczane są również autyzm, specyficzne trudności szkolne oraz specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji ruchowych. Wyżej wymienione zaburzenia charakteryzują się przede wszystkim brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem kory mózgowej.
Dzieci z zespołem Aspergera dobrze funkcjonujące, czyli dzieci z normą intelektualną, posługujące się mową, mogą uczęszczać do klas integracyjnych i szkół publicznych. Praca z uczniem, u którego występują zaburzenia interakcji społecznych, powtarzające się, ograniczone i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności oraz zaburzenia porozumiewania się (dwustronnej komunikacji bezsłownej i słownej) jest pracą nie łatwą. Uczniowie z tym zaburzeniem mają trudności w dostosowaniu się do obowiązków szkolnych, a także w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej.
Termin zespołu Aspergera w ciągu ostatnich kilku lat stał się tematem niezmiernie modnym i głośnym. Należy spodziewać się, że dzieci ze diagnozowanym zespołem Aspergera będzie systematyczne przybywać. Obecnie jest to zjawisko marginalne. Jednakże wiedza nauczycieli z tego zakresu musi się poszerzać, ponieważ dobrze funkcjonujące dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie musi trafić do szkoły integracyjnej czy specjalnej, ale do zwykłej szkoły masowej.

Idea nauczania dziecka z zespołem Aspergera w szkole publicznej

Do najważniejszych aktów prawnych regulujących nauczanie uczniów niepełnosprawnych w tym z zespołem Aspergera w szkołach publicznych należą:
 ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004 nr 256 poz. 2572, z późn. zm.),
 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz.U. 2010 nr 228, poz. 1490)
 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz.U. 2010 nr 228, poz. 1489),
 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. z 2012 Nr 0, poz. 204).
Ustawowym obowiązkiem polskiego systemu oświaty jest zapewnienie możliwości pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną, zgodnie z:
 indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi ucznia,
 predyspozycjami ucznia.
Szkoła musi zapewnić opiekę uczniom niepełnosprawnym poprzez:
 umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia,
 indywidualizację form i programów nauczania
 prowadzenie zajęć rewalidacyjnych.
Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych może być prowadzone w formie nauki w:
 szkołach ogólnodostępnych,
 szkołach lub oddziałach integracyjnych,
 szkołach lub oddziałach specjalnych
 ośrodkach.
Dzieci, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły, obejmuje indywidualnym nauczaniem. Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania, a także o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami wydają zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym w poradniach specjalistycznych. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określone są zalecane formy kształcenia specjalnego, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia upośledzenia umysłowego. Jeżeli orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaleca kształcenie dziecka odpowiednio w przedszkolu specjalnym albo w przedszkolu, szkole podstawowej lub gimnazjum, ogólnodostępnych lub integracyjnych, odpowiednią formę kształcenia, na wniosek rodziców, zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, do której zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli lub szkół.
Dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny.
Rozporządzenie MEN w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych szczegółowo określa wymiar godzin na danym etapie edukacyjnym przeznaczonych na realizację poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, a także wymiar godzin zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych na danym etapie edukacyjnym.
W procesie nauczania i wychowania ucznia z zespołem Aspergera bardzo ważne jest zindywidualizowanie wymagań oraz metod pracy w zależności od zidentyfikowanych trudności występujących u ucznia. Dziecko zazwyczaj pozostaje pod opieką poradni psychologiczno- pedagogicznej, której zadaniem jest wydawanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego zawierającego zalecenia do realizacji przez szkołę.
Nauczanie dziecka z ZA może odbywać się w szkole integracyjnej lub ogólnodostępnej. Wskazane może być zatrudnienie nauczyciela wspomagającego proces dydaktyczny oraz wychowawczy. Przeciwskazane jest nauczanie indywidualne dziecka z zespołem Aspergera w domu ucznia, ponieważ może to doprowadzić do utrwalenia oraz pogłębienia zaburzeń w strefie społecznej.
Sukces edukacyjny ucznia z ZA zależy w dużej mierze od tolerancji, akceptacji i wyrozumiałości oraz zrozumienia jego problemów przez dyrekcję, nauczycieli i wychowawców.

Trudności w pracy z uczniem z zespołem Aspergera

W niniejszej pracy narzędziem, które zastosowano był autorsko opracowany kwestionariusz ankiety dla nauczycieli. Kwestionariusz ten został skonstruowany tak,
aby poznać trudności w pracy dydaktycznej z dzieckiem z Zespołem Aspergera.
Badania zostały przeprowadzone w gimnazjum w Zgorzelcu. W klasie II liczącej 25 uczniów znajduje się dziecko z zespołem Aspergera.
Badania prowadzone były w czerwcu na celowo dobranej grupie 20 nauczycieli uczących dziecko z zespołem Aspergera. W grupie badanych nauczycieli, było 2 mężczyzn i 18 kobiet, w tym jeden nauczyciel stażysta, trzech nauczycieli kontraktowych, jedenastu nauczycieli mianowanych oraz pięciu nauczycieli dyplomowanych.


1. Wiedza nauczycieli o zespole Aspergera

W większości, bo aż 75% pedagogów ocenia swoją wiedzę na temat autyzmu jako średnią, 5% jako niską, za wysoką uznaje ją tylko 20% badanych.
Niezbyt wysoka ocena własnej wiedzy przez pedagogów może być związana
ze słabym przygotowaniem do pracy z takimi osobami w trakcie studiów wyższych.
W większości, bo aż 75% pedagogów ocenia swoją wiedzę na temat autyzmu jako niewystarczającą. Nauczyciele są świadomi niedostatecznego przygotowania do pracy
z dziećmi o zaburzeniach ze spektrum autyzmu.
Ankietowani nauczyciele nie posiadają niezbędnej wiedzy potrzebnej do pracy
z dzieckiem z zespołem Aspergera.

2. Sposoby nabywania wiedzy o zespole Aspergera.

80% badanych deklaruje, że nie miało w czasie studiów zajęć na temat zespołu Aspergera. Studia wyższe nie dają zatem przygotowania dydaktycznego do pracy z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Nauczyciele nie uczestniczą w szkoleniach dotyczących zespołu Aspergera. Tylko 20 % ankietowanych brało udział w szkoleniu na temat tego zaburzenia. W szkołach organizuje się szkolenia wynikające z zapotrzebowania dydaktyczno – wychowawczego. Jeżeli w szkole publicznej brak jest uczniów z zespołem Aspergera nie jest konieczne szkolenie kadry pedagogicznej w tym zakresie.
Niedosyt wiedzy zdobytej w trakcie studiów nauczyciele uzupełniają, czytając coraz liczniejszą literaturę, obecnie powszechnie dostępną. 95 % badanych samodzielnie studiuje literaturę na temat autyzmu. To jednak wciąż za mało, gdyż wiedza na ten temat jest potrzebna nie tylko wtedy, gdy pedagog pracuje z osobami z autyzmem, ale również po to, by móc rozpoznać u podopiecznych pierwsze symptomy zespołu Aspergera i móc skierować takie dziecko do dalszej diagnozy u specjalistów.
Nauczyciele uczący w szkole publicznej nie posiadają wiedzy o zespole Aspergera, gdyż nie nabyli jej na studiach wyższych. Swoją cząstkową wiedzę w tym zakresie uzyskują z samodzielnego studiowania literatury fachowej.

3. Trudności zawodowe w pracy dydaktyczno-wychowawczej z dzieckiem z zespołem Aspergera

Według danych wynikających z przeprowadzonych badań tylko 5% pedagogów deklaruje, że miało kontakt z osobami z zespołem Aspergera. Z danych wynika, że ilość uczniów z ZA w szkołach jest zjawiskiem marginalnym, a w związku z tym stanowi to również utrudnienie w pracy zawodowej, gdyż nauczyciele nie posiadają praktyki z pracąz takimi dziećmi czy młodzieżą.
Nauczyciele uznali, iż w ich pracy trudności przysparzają również cechy dziecka
z zespołem Aspergera tj.: upośledzenie rozumienia, obejmujące błędną interpretacje znaczeń dosłownych i ukrytych – 85 % wskazań, autoagresja, niewłaściwe społeczne
i emocjonalne zachowania - 75 % wskazań, brak rozumienia sygnałów społecznych
– 70 % wskazań, niezdolność do interakcji z rówieśnikami – 50 % wskazań. Pedagodzy wskazali również cechy takie jak: brak chęci nawiązywania interakcji z rówieśnikami, więcej odtwarzania niż działań celowych, opóźniony rozwój, ograniczona sugestia, niewłaściwa ekspresja, które negatywnie wpływają na proces dydaktyczno– wychowawczy w szkole publicznej.
Na pytanie: „Jakie reakcje wywołuje w Panu/Pani kontakt z osobą z autyzmem?” 52% badanych odpowiedziało, że „zainteresowanie”, „zaciekawienie”, 14% badanych wymienia „niepokój”, „lęk”, 24% – „współczucie”, 10% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi. Współczucie jest często naturalną reakcją w kontakcie z osobą niepełnosprawną. Lęk i niepokój u pedagogów może wynikać z niewystarczającej wiedzy na temat zaburzenia lub z braku wiary we własne możliwości.
Na pytanie „Jakiego wsparcia oczekuje Pan/Pani, ze strony szkoły do pracy
z uczniem z ZA?” większość nauczycieli wymieniło „szkolenie”, „finansowania studiów podyplomowych np. oligofrenopedagogiki”, „większego wsparcia ze strony rodziców ucznia z ZA”, a także „zatrudnienia nauczyciela wspomagającego”.
Na pytanie: „Wymień pięć trudności zawodowych nauczyciela szkoły publicznej
w pracy dydaktyczno - wychowawczej z uczniem z zespołem Aspergera”, 50 % badanych nauczycieli nie udzieliło żadnej odpowiedzi. Wśród trudności najczęściej wymienianych przez nauczycieli znalazły się:
• trudności natury wychowawczej: problem z utrzymaniem dyscypliny w klasie, problemy z tolerancją w klasie np.: ciągłe upominanie uczniów, którzy nie tolerują dziecka z ZA, problem z dotarciem do ucznia z ZA, brak praktyki w zwalczaniu autoagresji u dziecka z ZA, problem z adaptacją ucznia z ZA w klasie np.: nie przestrzeganie podstawowych norm społecznych
• trudności natury dydaktycznej: na lekcjach brak czasu na pracę z dzieckiem z ZA, brak narzędzi do pracy z dzieckiem z ZA
• trudności w organizacji pracy: zbyt liczne klasy, problemy z interpretacją zaleceń poradni PPP, problem z tworzeniem i prowadzeniem dokumentacji dziecka z ZA, brak nauczyciela wspomagającego
• słaby kontakt z rodzicami dziecka z ZA
• brak dostatecznej wiedzy o ZA

Jak wynika z badań 95 % nauczycieli nie miało kontaktu z uczniem z ZA, a zetknięcie się z tą chorobą u ucznia wywołało szereg trudności zawodowych w pracy dydaktyczno-wychowawczej.


ZAKOŃCZENIE

Nawiązanie kontaktu z dzieckiem z zespołem Aspergera, w jakiejkolwiek sferze,
to niezwykle trudne zadanie. Wymaga dużo wiedzy, a przede wszystkim, czasu
i cierpliwości, akceptacji i tolerancji ich odmienności. Jest jednak możliwe, a efekty żmudnej i często monotonnej pracy dają niesamowitą satysfakcję.
Celem pracy było zbadanie czy nauczyciele mają trudności zawodowe w pracy
z uczniem z zespołem Aspergera?
Analiza wyników badań empirycznych przeprowadzonych w rozdziale trzecim umożliwiła sformułowanie następujących ustaleń: nauczyciele mają trudności zawodowe w pracy z uczniem z zespołem Aspergera.
Z przeprowadzonych badań wynika, że nauczyciele nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat pracy z uczniem z zespołem Aspergera, mają problemy dydaktyczne
i wychowawcze.
Nauczyciele i wychowawcy zbyt mało wiedzą, zarówno o samym autyzmie i jego spektralnych odmianach, jak i o nauczaniu, wychowywaniu i wspieraniu tej grupy uczniów. Rodzice również nie zawsze potrafią współpracować ze szkołą, szczególnie
w obliczu, leżących po obu stronach, możliwych konfliktów, nieporozumień czy trudności natury emocjonalno-motywacyjnej.
Szkoły publiczne nie są przygotowane do przyjęcia uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Nauczanie tychże dzieci, to swoiste wyzwanie, ponieważ wymagają one stworzenia im specyficznych warunków edukacyjnych, doboru indywidualnych metod i form pracy, materiałów i pomocy. Aby nauczanie dzieci z zespołem Aspergera w szkole publicznej miało sens terapeutyczny ważnym jest, aby kadra pedagogiczna miała odpowiednio wysoką wiedzę na temat zaburzeń dzieci z zespołem Aspergera.
Analizując wyniki niniejszej pracy, można wywnioskować, że nauczyciele powinni mieć więcej okazji do dowiedzenia się jak najwięcej zarówno o spektrum autyzmu jak
i o właściwościach konkretnego dziecka, z którym pracują. Najlepszym sposobem na uzyskanie wiedzy na temat ZA jest:
 zorganizowanie zajęć edukacyjnych na temat autyzmu i zespołu Aspergera,
 zorganizowanie szkoleń na temat autyzmu i zespołu Aspergera,
 organizowanie spotkań z rodzicami dziecka, aby porozmawiać o zachowaniach, możliwościach, zainteresowaniach, źródłach stresu i sposobach skutecznego radzenia sobie z różnymi problemami.

Literatura wykorzystana i cytowana

1. Bobkowicz – Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Oficyna Wydawnicza „Impuls" Kraków 2005
2. Jagielsk G., Dziecko z autyzmem i zepołem Aspergera w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Ośrodek Rozwoju Edukacji. Warszawa 2010
3. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne ,,Vesalius., Kraków. Warszawa 1998
4. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 1999
5. Materiały do pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Praktyczny program komputerowy. Verlag Dashofer Sp. z o.o.
6. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998
7. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1977
8. Pilch T., Barman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe
i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.
9. Rajewski A., Całościowe zaburzenia rozwoju. W: Bilikiewicz A., Pużyński S.,Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria kliniczna. T. II. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2002
10. Stefaniak J.: Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie pedagogiczne. Mój@klanza.org.pl. Elektroniczne czasopismo. Nr 4/2008Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA
11. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań pedagogicznych. Katowice 1995
12. Święcicka J., Uczeń z zespołem Aspergera. Praktyczne wskazówki dla nauczyciela, Kraków 2010
13. Wolski J., Autyzm dziecięcy: jego symptomy, diagnoza, terapia oraz jej organizacja. Opracowanie.

Wyświetleń: 1586