Sprawności językowe i komunikacyjne w okresie przedszkolnym

W 3 r. ż. dziecko czyni znaczne postępy w opanowaniu języka i posługiwaniu się nim. Słownik dziecka w tym wieku liczy około 1000 - 1500 słów. Są to nazwy ludzi, pokarmów, części ciała, ubrań, zwierząt, pojazdów, zabawek. Dominują u dziecka wypowiedzenia jednokrotnie złożone, jednak obok złożonych współrzędnie pojawiają się wypowiedzenia złożone podrzędnie. Pod koniec 3 r. ż. wzrasta liczba wypowiedzeń wielokrotnie złożonych współrzędnie i podrzędnie.
Między 3 a 5 r. ż. dzieci wykazują tendencję do tworzenia neologizmów, występując w roli "genialnego lingwisty", który dobrze zna reguły gramatyczne. Po tym okresie tendencja do spontanicznego tworzenia neologizmów zanika. Nadal jednak przejawiają zdolność do tworzenia nowych słów przez analogię do już znanych. Tworzenie neologizmów pełni funkcję wypełniania luk, gdy dziecko nie znajduje w swoim zasobie słów nazwy na określenie jakiegoś obiektu. Tworzenie słów odbywa się zgodnie z regułą produktywności, przejrzystości semantycznej, regularyzacji.
W wieku przedszkolnym dziecko opanowuje wiele sprawności komunikacyjnych. Jedną z nich jest umiejętność opowiadania. Opowiadania dzieci przedszkolnych przedstawiają najczęściej konflikty interpersonalne. Wykorzystanie wiedzy o stanach psychicznych w tworzeniu opowiadań zaznacza się dopiero około 6 r. ż. W wieku przedszkolnym doskonali się i bogaci struktura opowiadania dziecka. Badania wykazały, że w opowiadaniach dzieci w 3. - 5. r. ż. odnaleźć można wszystkie elementy struktury opowiadania. Większość narracji zawiera wprowadzenie oraz wzbogacanie formy wprowadzenia (pytania, prośby, informacje). Rzadziej w dziecięcych opowiadaniach pojawiają się streszczenia, które reasumują całą historie lub zapowiadają jej wynik; liczba opowiadań zawierających streszczenie wzrasta z wiekiem. Nie wszystkie opowiadania dziecięce zawierają charakterystyki czasowe, przestrzenne, społeczne czy psychologiczne przedstawianych zdarzeń i ich bohaterów. Dzieci w 3 r. ż. ograniczają się do charakterystyk przestrzennych i społecznych (określenia roli). W 4 r. ż. wprowadzają opisy czasu, a w opowiadaniach dzieci w 5 r. ż. można odnaleźć wszystkie rodzaje charakterystyk. Z wiekiem coraz częściej opowiadania mają zakończenie. Sporadycznie natomiast wprowadzają do swych opowiadań oceny zdarzeń i rzeczy występujących w opowiadaniu lub odniesienia do bohatera.
Opowiadania dzieci w 6 r. ż. posiadają wyraźną kompozycję: przedstawiają przebieg zdarzeń, zawierają zapowiedź rozwiązania akcji oraz opis tła akcji. Trudności sprawia im wprowadzanie postaci do akcji, zapowiadanie kolejnych wydarzeń oraz charakterystyka psychologiczna bohaterów.
Dzieci opowiadają zwykle o zdarzeniach codziennych, a liczba opowiadań o niecodziennych zdarzeniach wzrasta między 3 a 4 r. ż. Badania wykazują, że dzieci w 5 r. ż. którym zaproponowano opowiedzenie historii, najczęściej opowiadają znane bajki wprowadzając własne modyfikacje; część dzieci tworzy nowe i oryginalne narracje, a tylko niektóre odtwarzają w całości znane im historie.
W średnim dzieciństwie doskonali się również umiejętność prowadzenia konwersacji. Dziecko uczy się uwzględniać punkt widzenia odbiorcy. Dziecko uczy się słuchać i analizować wypowiedzi partnera oraz uczy się modyfikować swoje komunikaty w zależności od potrzeb odbiorcy. Poznaje zwroty językowe służące nawiązywaniu i podtrzymywaniu interakcji. Dzieci młodsze rozmawiają o aktualnym działaniu własnym i zdarzeniach sytuacyjnych, starsze zaś podejmują rozmowy na temat wspólnego działania oraz tematy pozasytuacyjne.
Szczególną rolę w rozmowie odgrywają pytania. Tendencja do zadawania pytań zwiększa się wraz z wiekiem i najwyraźniej występuje w 4 - 5 r. ż. okres ten jest nazywany wiekiem pytań. W okresie średniego dzieciństwa najczęściej stawiane są pytania, których źródłem jest obserwowanie przez dziecko rozmaitych przedmiotów, zjawisk, zdarzeń czy też ich obrazowych przedstawień. Pytania synpraktyczne dotyczące organizowania doświadczenia na podstawie własnego działania pojawiają się najczęściej w wieku 3;6 a następnie ich liczba do końca okresu przedszkolnego sukcesywnie zmniejsza się. Natomiast liczba pytań heurystycznych, przez które dziecko zmierza do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie rośnie do 5 r. ż. a potem spada. Sprawności konwersacyjne u progu szkoły są jeszcze niewielkie. Dzieci zdobyły spore umiejętności w zakresie zachowania się wobec partnera podczas rozmowy; starają się mówić na temat, nie przerywać mówiącemu. Nie potrafią jednak jeszcze dobrze korzystać z języka jako narzędzia konwersacji; ich wypowiedzi są niejasne, nieekonomiczne. Nawet dla najstarszych dzieci przedszkolnych język nie stanowi jeszcze dobrego środka nawiązywania i podtrzymywania kontaktów, o czym świadczy mniejsza liczba pytań kierowanych do nieznanego partnera zabawy.

Opracowanie: Agnieszka Siejka

Przedszkole Samorządowe nr 3 w Miechowie

Literatura:
1. Kielar – Turska M.: Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny. W: Psychologia rozwoju człowieka. Red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała. Warszawa 2005.
2. Logopedia – pytania i odpowiedzi. Red. Gałkowski T., Jastrzębowska G. Opole 2003.
3. Kaczmarek L.: Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1988.

Wyświetleń: 504