Umiejętność pisania u dzieci w wieku przedszkolnym jest procesem, który rozwijany jest w poszczególnych etapach rozwojowych. B. Lajdanowicz opisuje ten proces jako długotrwały, wymagający od dziecka skomplikowanych czynności (2006).
Pisanie jest odmianą mowy werbalnej, która pełni funkcję nadrzędna w stosunku do pisania. Inne są jednak sposoby opanowania tych czynności. Podczas gdy nauka mowy jest procesem nieuświadomionym, to pisanie od początku wymaga poznania sposobu wykonania czynności. Pismo jest procesem zaczynającym się od analizy dźwięków po¬toku słownego, od wyodrębnienia w nim poszczególnych fonemów w znaki literowe, dopiero potem następuje zapis serii zróżnicowanych znaków graficznych (Sawa 19 s. 62). Pisanie wymaga od dziecka, by prawidłowo spostrzegało oraz zapamiętało graficzny obraz poszczególnych liter. Poza tym musi ono rozpoznać dźwięki wchodzące w skład wyrazu, podporządkować im odpowiednie znaki graficzne i w należytej kolejności je zapisać. Bardzo istotnym elementem jest również odpowiednia sprawność ręki.
Pod każdym gestem, mimiką małego dziecka, kryją się słowa. Początkowo nadmiar uczuciowości dziecka znacznie przekracza niewystarczające zdolności, jakimi ono się posługuje, by zostać zrozumianym. Z czasem uczy się łączyć słowo z czynnością lub przedmiotem. Nieco później środkiem wyrazu staje się rysunek: pierwsze ideogramy to proste formy graficzne przedstawiające przedmioty (Berthed,2002,s.10). Zdaniem autora, pierwszym i niezbędnym warunkiem poprzedzającym naukę pisania jest polubienie słowa usłyszanego. K. Lubomirska również podkreśla rolę mówienia, dialogu zadawania pytań dziecku, na proces rozwijania aktywności werbalnej oraz rozwoju pisma (1994).
Punktem wyjścia do pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym, jak podaje E.Waszkiewicz, powinno być stworzenie warunków do ogólnego rozwoju dziecka. W myśl powyższego założenia zabiegi wychowawczo-dydaktyczne powinny koncentrować się na:
- oglądaniu i omawianiu ilustracji,
- dostrzeganiu i wyszukiwaniu różnic i podobieństw kształtów, postaci występujących na ilustracjach i rysunkach,
- oglądaniu i omawianiu historyjek obrazkowych, wyszukiwaniu i ustaleniu związków przyczynowo-skutkowych,
- opowiadaniu dzieciom treści krótkich tekstów nawiązujących do ich przeżyć i doświadczeń,
- czytaniu dzieciom książek, czasopism dziecięcych, prowadzeniu rozmów na ich temat,
-oglądaniu przedstawień teatralnych,
-wyszukiwaniu w książkach ilustracji na określony temat,
-dostrzeganiu występujących symboli i znaków umownych w omawianych ilustracjach
i czytanych tekstach,
- kształtowaniu wrażliwości słuchowej na dźwięki i szumy wydawane przez różne przedmioty
i zwierzęta występujące w oglądanych i omawianych tekstach, filmach,
- stwarzanie okazji do samodzielnego wypowiadania się przez dzieci(1996,s.25). Proponowane rodzaje zajęć powinny być wspomagane działalnością dziecka o charakterze manualnym: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie, rysowanie.
W przygotowaniu dziecka do pisania, zdaniem S. Guz uwzględniać należy trzy sfery;
sferę procesów psychomotorycznych, która obejmuje sprawności : wzrokowa, słuchową, kinestetyczno – ruchowa, artykulacyjna oraz manualną; sferę procesów poznawczych , która obejmuje myślenie oraz słownik dziecka oraz sferę procesów emocjonalno – motywacyjnych, która odpowiada za chęć podejmowania wysiłku w celu opanowania umiejętności (1991s. 237).
Pisanie jest w dużej mierze czynnością analityczną. Dziecko musi dokonać analizy wzrokowej i słuchowej tego co ma zostać zapisane. Synteza następuję podczas samego procesu zapisu. W początkowej fazie dziecko powinno rozumieć sens słów i zdań oraz posiadać wiedzę w jaki sposób je zapisać. Są to czynności myślowe. Na tym etapie dziecko dokonuje analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, wyodrębnienie wyrazów, głosek w wyrazie. Niezbędnym warunkiem jest tutaj znajomość graficznych odpowiedników głosek, czyli liter. Następnie dziecko dokonuje dopasowanie litery do dźwięku, jeśli oczywiście posiada wiedzę o literze, wie jaki ma kształt, w jaki sposób ja kreślić. Na tym etapie dziecko musi przechować w pamięci wynik tych wszystkich operacji, tj rodzaju głosek i ich kolejności. Dopiero teraz dziecko może dokonać w mózgu integracji tych czynności wraz
z czynnościami motorycznymi, czyli wykonać serie ruchów ręki kierowanych wyobrażeniami wzrokowymi i pod kontrola wzroku, z zachowaniem wszystkich reguł pisania.
Droga prowadząca do swobodnego w znacznej części zautomatyzowanego pisania jest długa i wymaga od ucznia wiele wysiłku. Zanim dziecko rozpocznie zorganizowaną naukę pisania, podejmuje próby samodzielnego zdobywania tej umiejętności znacznie wcześniej. Duże znaczenie tutaj ma indywidualny rozwój każdego dziecka.
M. Dmochowska rozpowszechniła pogląd, iż próby pisania u małych dzieci wywodzą się z rysunku i są wynikiem chęci naśladowania pisma dorosłych. Autorka podaje, że zainteresowanie pismem i pisaniem występuje u dzieci wcześnie. Właściwe opanowanie umiejętności pisania poprzedzone jest etapami rysowania prostych linii, zygzaków, przez figury geometryczne, coraz bardziej dokładne i bogate w szczegóły rysunki, szlaczki, pismo drukowane oraz pismo mieszane(1991,s. 29-30).
T. Wróbel, w zainteresowaniu dziecka pismem i pisaniem dopatruje się trzech charakterystycznych momentów:
a) zainteresowanie się samą czynnością pisania,
b) zrozumienie, że przez pisanie można załatwić różne sprawy,
c) początkowy brak odpowiednich środków do realizacji tych zamierzeń, co dopiero pojawi się później jako opanowanie liter (1985, s. 64)
Zainteresowania dzieci pisaniem są znacznie zróżnicowane, co zależy od wielu czynników - bodźce ze środowiska domowego, a także pozadomowego. Istotnym czynnikiem jest własne samorzutne zainteresowanie się pisaniem.
W literaturze z zakresu nauki pisania brak jest jednomyślności do ustalenia etapów nauki pisania T. Wróbel wyodrębnił trzy:
1) pisanie elementowe ( klasa I),
2) pisanie swobodne ( klasa II),
3) pisanie płynne (klasa III)(1985).
Inaczej etapy opanowywania umiejętności pisania przedstawia A.Brzezińska (1985,s.31)
a) obraz graficzny słowa- brzmienie słowa (usłyszenie go i wypowiedzenie) -zapisanie (przepisywanie),
b) brzmienie słowa ( usłyszenie lub wypowiedzenie go) - zapisanie (pisanie tzw. ze słuchu),
c)słowo „pomyślane” – zapisanie (pisanie tzw. z pamięci).
Podobne stanowisko prezentuje B. Sawa (1987,s. 63-64).
Pomimo różnic w interpretowaniu etapów zdobywania umiejętności pisania przez różnych autorów, należy podkreślić fakt, że pisanie jest trudną umiejętnością do zdobycia, a powodzenie dziecka w tym zakresie zależy od wielu czynników.
Czynność pisania wymaga wysokiego rozwoju procesów psychicznych, takich jak uwaga, pamięć, analityczne spostrzeganie, ujmowanie stosunków przestrzennych, właściwych proporcji, spostrzeganie przedmiotów, w średnim stopniu rozwinięty słuch fonematyczny.
Ruchy podczas pisania, dzięki świadomym ćwiczeniom wykonywane są coraz bardziej sprawnie dzięki lepszej koordynacji ruchowej. Bodźcami do wykonania danego ruchu stają się wyrazy lub zdania słyszane lub widziane, a także dyktowane samemu sobie. Są to sytuacje złożone, w których wykonanie ruchu schodzi na dalszy plan, stając się coraz bardziej sprawą techniczną. Pisanie automatyzuje się i wykonywane jest przy coraz to mniejszym udziale świadomości. W czasie rysowania i pisania kształtują się wrażenia równowagi oraz wrażenia stawowo- mięśniowe ( kinestetyczne), które informują piszącego o ułożeniu poszczególnych części ciała. Ich wyrabianie, zapamiętanie pozwala następnie świadomie odtwarzać ruchy, co wpływa na poprawianie techniki pisania( Cackowska 1984 s. 38). Przy graficznym odwzorowywaniu liter niezbędna jest duża sprawność ręki. Przede wszystkim zaś kiści i trzech palców( wielkiego, wskazującego oraz środkowego).
Zdaniem T. Wróbla (1985) na ruch pisarski składa się:
- ruch podbiegający, w jego wyniku powstają linie proste i pętle. Ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej;
- ruch postępujący, dzięki niemu piszemy litery obok siebie. Ruch zatem następuje
w płaszczyźnie poziomej. W czasie kreślenia linii poziomych współpracuje mięśnie palców, przedramienia oraz łokieć. Pisanie linii włoskowatych umożliwiają mięśnie wyprostne
i śródkostne palców. Linie grube zapisujemy dzięki zginaczom palców, litry duże zaś dzięki zginaczom nadgarstka. Pisanie zatem angażuje prace całej ręki. Sprawność pisarska zależy od dynamiki procesów nerwowych oraz dojrzałości aparatów kostnego, mięśniowego oraz stawowego. Ogromny wpływ ma również koordynacja wzrokowa- ruchowa, czyli wykonywanie precyzyjnych ruchów pod kontrolą wzroku. Wszystko to sprawia, że ruchy pisarskie sześciolatka są mało precyzyjne, często zamaszyste. Dziecko nie potrafi regulować właściwie napięcia mięśniowego, czego wynikiem jest często przesadne ściskanie kredki, zbytnie naciskanie na papier.
Działania nauczyciela, związane z przygotowaniem dziecka do przyszłej nauki pisania zdaniem Dmochowskiej (1991), realizowane są poprzez prowadzenie równolegle dwóch torów działań aktywizujących. Dotyczą one rozwijania psychomotoryki dziecka, związanej
z jego orientacją w kierunkach przestrzeni otaczającej oraz z uwzględnieniem sprawności rąk, jak również rozwijania operacji umysłowych w zakresie ujmowania kształtu graficznego
i jego miejsca w przestrzeni oraz w zakresie posługiwania się symbolem graficznym.
Proces przygotowania dzieci do nauki pisania u dzieci sześcioletnich polega na doskonaleniu sprawności manualnych, swobodnych, ciągłych ruchów ręki, odtwarzanie różnych form
i kształtów oraz elementów literopodobnych, a także przetwarzanie obrazu ruchowego na obraz graficzny. Umiejętności te, zdaniem Burtowy, odgrywają dużą rolę w późniejszej nauce pisania (1992,s.12).
Jak podaje A. Brzezińska, w wypadku zaobserwowania samodzielnych prób pisania podejmowanych przez poszczególne dzieci, nauczyciel powinien podtrzymywać to zainteresowanie dostarczając im właściwych wzorów pisma pisanego (1987).
Wszystkie treści z zakresu nauki pisania, powinny być zrealizowane poprzez stwarzanie dzieciom warunków stymulujących własną aktywność przy zastosowaniu takich form pracy, jak: zabawa, zajęcia organizowane przez nauczyciela, czynności zawierające elementy pracy, kontakty z otoczeniem społecznym, przyrodą, techniką i sztuką, spacery, wycieczki. (Kwiatowska 1985,s.387-403, Dudzińska 1983,s.458-496).
Zdaniem A.Brzezińskiej (1987) zadania przedszkola odnoszące się do przygotowania dzieci do nauki pisania polegają na stwarzaniu warunków do swobodnej działalności artystyczno-konstrukcyjnej oraz organizowaniu zabaw, gier, zajęć opartych na wykonywaniu różnych zadań polegających na doskonaleniu sprawności manualnych w trakcie montowania, modelowania, wydzierania, wycinania i rysowania.
Istotny wpływ na naukę pisania wywiera poziom dojrzałości szkolnej. Potwierdzają to badania K. Pacławskiej (1990, s. 43). Kryteria dojrzałości do podjęcia nauki pisania oscylują wokół umysłowych, motorycznych oraz emocjonalno-społecznych właściwości dziecka sześcioletniego.
M. Dmochowska (1991 s. 254) określiła kryteria dojrzałości do nauki pisania w obrębie:
a) rozwoju intelektualno-motorycznego - wyróżniła tu:
- umiejętność spostrzegania analityczno-reprodukcyjnego,
- umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu dynamicznego,
- odpowiedni stopień orientacji w przestrzeni.
b) rozwoju fizycznego (motorycznego) – wyodrębnia tu:
- koordynację ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców,
- szybkość odtwarzania.
c) rozwoju społeczno-emocjonalnego – zaakcentowała tu:
- wrażliwość na polecenie nauczyciela,
- wytrwałość w wykonaniu zadań,
- zdolność do samokontroli i krytycznej oceny własnego wytworu
Inaczej stan gotowości do nauki pisania i czytania przedstawiła A.Brzezińska, ujmując ten stan w trzech aspektach:
1) gotowości psychomotorycznych,
2) gotowości słownikowo-pojęciowej,
3) gotowości emocjonalno-motorycznej (1985,s.122).
Dojrzałość do podjęcia nauki pisania nie pojawia się u dziecka samorzutnie. Tak, jak podaje M. Burtowy (1984, s. 30) Gotowość do nauki czytania i pisania nie jest(...) stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale go wykształcić poprzez stworzenie dziecku sprzyjających warunków rozwojowych.
Prawidłowy chwyt przyborów do pisania wg S. Weise ( 2005, s.51):
- pióro należy trzymać chwytem pesetkowym pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym;
- pióro powinno być trzymane około 2cm od powierzchni papieru - wtedy nie zamazujemy tego, co zostało napisane, a kciuk nie ogranicza nam pola widzenia; jeśli uczeń trzyma pióro palcem środkowym, prowadzi to do słabej stabilizacji nadgarstka, dłoni i kciuka, co powoduje zmęczenie w obrębie ręki; w takich przypadkach jest wskazane stosowanie nasadki.
Reasumując, przygotowując dziecko do podjęcia nauki pisania należy dążyć do jak najlepszego rozwoju ogólnej sprawności manualnej, odpowiedniego poziomu orientacji przestrzennej, lateralizacji, analizy i syntezy wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, spostrzegawczości i pamięci wzrokowej. Istotny element nieodzowny w nauce pisania u dzieci w wieku przedszkolnym jest taki, aby naukę pisania połączyć z zabawą. Wtedy jest ona dla dziecka interesująca i podtrzymu¬je chęć pójścia do szkoły

Wyświetleń: 683