Katalog

Beata Zawadzka, 2014-04-07
Nasielsk

Pedagogika, Artykuły

Rozwój społeczny dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym w świetle literatury.

- n +

Niedorozwój umysłowy, niesprawność intelektualna, oligofrenia – to terminy używane zamiennie na określenie upośledzenia umysłowego. Według K. Kirejczyka upośledzenie umysłowe to istotnie niższy od przeciętnego (co najmniej o dwa odchylenia standardowe) poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania spowodowany przez czynniki endo- lub egzogenne na podłożu względnie trwałych zmian w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
Według Klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia upośledzenie oznacza niekorzystną (gorszą) sytuację danej osoby będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej wypełniania ról, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.
Stopień upośledzenia może przyjąć następujące formy: utrudnienia, ograniczenia, uniemożliwienia. Utrudnienie oznacza, że dana osoba może wykonywać określone zadania życiowe, zawodowe, spełniać role społeczne, lecz przychodzi jej to z trudnościami, jednakże możliwymi do pokonania. Ograniczenie oznacza, że dana osoba może wypełniać swoje role w niepełnym lub częściowym zakresie. Uniemożliwienie zaś oznacza, że dana osoba nie może w ogóle wykonywać swojej roli.
Upośledzenie może dotyczyć następujących sfer życia:
1. orientacja w otoczeniu obejmująca również zdobywanie i wymianę informacji oraz zdobywanie wiedzy,
2. czynności życia codziennego - niezależność ich wykonywania,
3. poruszanie się w przestrzeni,
4. praca zawodowa,
5. integracja społeczna – aktywny udział w różnych formach życia społecznego,
6. niezależność ekonomiczna – możliwość uzyskania środków na własne utrzymanie.
Upośledzenie umysłowe rozpoznajemy, gdy :
• poziom funkcjonowania procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych i wykonawczych jest istotnie niższy od przeciętnego,
• poziom dojrzałości społecznej oraz tempo nabywania wiadomości i umiejętności są niższe niż u większości rówieśników wychowujących się w podobnym środowisku.
Wyróżnia się dwie postacie upośledzenia umysłowego: oligofrenię i demencję. Oligofrenia to upośledzenie umysłowe wrodzone lub nabyte w bardzo wczesnym dzieciństwie, to deficyt powstały we wczesnych stadiach rozwojowych, zaś demencja, czyli otępienie, jest skutkiem choroby nabytej w ciągu życia i stanowi nieodwracalne uwstecznienie rozwoju.
Według H. Borzykowskiej można wyróżnić cechy wspólne wszystkich postaci upośledzenia umysłowego:
- rozlany, totalny charakter niedorozwoju, stąd w upośledzeniu obok niedorozwoju czynności poznawczych (spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia) występuje niedorozwój całej osobowości, łącznie z przebiegiem procesów emocjonalnych, motywacyjnych, wolicjonalnych,
- przewaga niedorozwoju najwyżej zróżnicowanych formacji i stosunkowo prawidłowo zachowany rozwój bardziej elementarnych czynności.
Najbardziej upośledzony jest rozwój myślenia abstrakcyjnego. Osobom upośledzonym jest bardzo trudno oderwać się od konkretu, wyjść poza ramy stałych wyobrażeń.
Według Z. Sękowskiej pojęcie upośledzenia umysłowego jest bardzo szerokie, zarówno ze względu na zróżnicowane stopnie upośledzenia umysłowego, które obejmuje, jak i ze względu na zaburzenia sprawności motorycznej, zaburzenia zachowania się, motywacji, emocjonalności i dysfunkcje, jakie mu towarzyszą. Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość.
Zagadnienie klasyfikacji upośledzenia umysłowego jest problemem skomplikowanym. Istnieją różne kryteria klasyfikacji upośledzenia umysłowego, które wpływają na jej różnorodność: psychologiczne, pedagogiczne, społeczne, lekarskie i ewolucyjne. Kryterium psychologiczne uwzględnia całą osobowość człowieka (procesy orientacyjne, poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli oraz procesy wykonawcze). Kryterium pedagogiczne bierze pod uwagę zasób wiadomości i umiejętności przewidywanych programem nauczania przedszkolnego i szkolnego - umiejętności rysowania, malowania, liczenia, czytania, pisania, rodzaj i stopień trudności w nauce, tempo uczenia się. Kryterium społeczne obejmuje zaradność ogólną jednostki, samodzielność, odpowiedzialność, uspołecznienie, zdolność radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i społecznych, stosownie do wieku życia i środowiska społecznego. Kryterium lekarskie (medyczne) uwzględnia całokształt badań lekarskich: wyniki badań somatycznych, neurologicznych, psychiatrycznych i innych. Kryterium ewolucyjne polega na porównaniu poziomu rozwoju czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalno-motywacyjnych
u badanego dziecka z poziomem rozwoju czynności u dziecka rozwijającego się prawidłowo.
A.F. Tredgold określa niedorozwój umysłowy jako stan umysłu, który nie osiągnął normalnego rozwoju. Przyczynę dostrzega, wyróżniając trzy kryteria: wyniki w nauce szkolnej, inteligencję według pomiaru testami inteligencji, przystosowanie biologiczne i społeczne. Za najważniejsze uznaje kryterium biologiczne i społeczne. Uważa, że człowiek osiągający niezależność społeczną powinien być tym samym traktowany jako jednostka nie będąca upośledzona umysłowo. Twierdzi także, że umiejętność życia nie jest zależna od stopnia sprawności umysłowej, ale jest wypadkową otoczenia rodzinno – społecznego.
Rozwój społeczny jest to trwający przez całe życie proces nabywania wiedzy i umiejętności potrzebnych do udziału w życiu społecznym.
Wśród osób upośledzonych umysłowo w różnym stopniu występują istotne różnice w zakresie procesów poznawczych, które decydują między innymi o autonomii osobistej. Czynności orientacyjno-poznawcze obejmują: pamięć, myślenie, uwagę, spostrzeganie i mowę. Spostrzeganie u osób umiarkowanie upośledzonych jest zaburzone. Charakteryzuje je spowolnienie, niedokładność i wąski zakres, każdy silny bodziec potrafi rozproszyć. Dominuje uwaga mimowolna, nietrwała, z trudem skoncentrowana, łatwo ulega odwróceniu i rozproszeniu. Pamięć słabo rozwinięta, nietrwała, głównie mechaniczna. Dzieci głębiej upośledzone umysłowo mają wyraźne problemy z nawiązaniem kontaktu z otoczeniem społecznym. Rozwój rozumienia i posługiwania się mową jest powolny, bardzo zaburzony lub uwidacznia się brak mowy. Konieczne jest więc uzyskanie orientacji, co do możliwości innego, pozawerbalnego kontaktowania się (gest, mimika, wyraz oczu, ton głosu)
i porozumiewania się z innymi.
Upośledzenie umysłowe charakteryzuje się niedorozwojem tych procesów. Jak to podkreśla, Z. Sękowska, rozwój społeczny dziecka upośledzonego umysłowo przebiega podobnie jak u dziecka w normie intelektualnej, charakteryzuje się jednak znacznym spowolnieniem tempa tego procesu. Rozwój społeczny jest jednym ze składników ogólnego rozwoju psychofizycznego jednostki i zależy głównie od zdolności rozumienia sytuacji występujących we współżyciu społecznym, od zdolności zapamiętywania, wyobrażania sobie oraz przewidywania skutków własnego działania. W przypadku upośledzenia umysłowego obserwuje się wiele ograniczeń utrudniających rozwój społeczny. Wynikają one z zaburzeń czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, motywacyjno-emocjonalnych i innych.
Obok szeregu wymienionych wcześniej ograniczeń we właściwym postępowaniu społecznym osób upośledzonych umysłowo podkreśla się jednocześnie, że: osiągają oni wyższe wskaźniki rozwoju społecznego niż umysłowego, potrafią współdziałać z innymi, współpracować i adoptować się zawodowo i społecznie, uzyskują umiejętności w zakresie poprawnego spostrzegania siebie wzajemnie, pomagania innym, respektowania reguł etycznych, ujawniają większe lub mniejsze braki w rozwoju empatii.
By podnieść poziom społecznego funkcjonowania dzieci, młodzieży i dorosłych z upośledzeniem umysłowym, konieczne jest między innymi przeniesienie uwagi z nauczania typowo szkolnego na pomoc w nabywaniu społecznych umiejętności i osiąganiu osobowościowej adekwatności wymaganej w społeczeństwie. Wyraża się on określonymi umiejętnościami fundamentalnymi dla radzenia sobie w społeczeństwie, w różnego rodzaju nieuniknionych sytuacjach życia codziennego. Centralnymi ideami przyświecającymi pracy rehabilitacyjnej z osobami upośledzonymi umysłowo są: przygotowanie do życia przez akcentowanie umiejętności koniecznych na co dzień, oraz przygotowanie do funkcjonowania w otwartej społeczności.
Głównym celem społecznej integracji osób upośledzonych umysłowo jest tworzenie w naturalnym środowisku społecznym warunków dla ich rozwoju, nauki, pracy i spędzania czasu wolnego.
Prawidłowemu funkcjonowaniu osób upośledzonych musi towarzyszyć akceptacja i pełne zrozumienie ze strony otoczenia. Bardzo wiele zależy od szans, jakie będą im dane, aby mogły rozwinąć swoje możliwości. Osoby upośledzone muszą czuć sprzyjającą atmosferę od pierwszych chwil swojego życia, muszą być kochane, uznawane, muszą mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, kontakt z najbliższą rodziną i otoczeniem.
Tolerancja, zrozumienie, altruizm pozytywnie wpływa na realizację tych potrzeb, mimo że w przypadku osoby upośledzonej umysłowo uwarunkowane jest to stanem psychofizycznym tej osoby, jej aktywnością poznawczą i możliwościami percepcyjnymi.


Wykorzystana literatura:
Borzykowska H., Nauczanie dzieci upośledzonych w klasach specjalnych, Warszawa 1987
Doroszewska J., Pedagogika specjalna, Warszawa 1981
Kirejczyk, K., Oligofrenopedagogika, Warszawa 1978
Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998
Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Rzeszów 1999
Wyczesany J. , Pedagogika upośledzonych umysłowo, wybrane zagadnienia, Kraków 2008, Minczakiewicz E. M., Zabawa w rozwoju poznawczym i emocjonalno- społecznym dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach, Kraków 2006
Wyświetleń: 1003


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.