Katalog

Małgorzata Mąkosa, 2014-03-31
Starogard Gdański

Ogólne, Artykuły

Rodzaje niepełnosprawności i ich podział

- n +

Rodzaje niepełnosprawności i ich podział

Wyjaśnienie pojęcia niepełnosprawności nie jest proste. Nie zdajemy sobie sprawy, że możemy mylnie określić osobę niepełnosprawną. Każdy indywidualnie odbiera osobę sprawnie inaczej. Dla jednych niepełnosprawność jest chorobą, dla innych czymś odbiegającym od normy. Są i tacy, którzy muszą zobaczyć kogoś o wyraźnych cechach niepełnosprawności, lub określają daną osobę po objawach zewnętrznych, np. aparat słuchowy, a przecież osoby upośledzone różnią się tylko ograniczeniem. Od tego kogo uznamy za niepełnosprawnego, zależą jego szanse na normalne życie, na jego funkcjonowanie, jego poczucie przydatności dla społeczeństwa.
Przez wiele lat dla określenia niepełnosprawności używano terminu inwalida. Najogólniej inwalidą jest człowiek, u którego występują wady lub defekty fizyczne lub umysłowe o charakterze trwałym.
Inną terminologię podaje A. Hulek. Autor za inwalidę uważa osobę, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zarobkową, udział w życiu społecznym oraz zajęcia w czasie wolnym od pracy .
K. Zabłocki proponuje następującą definicję: „inwalidą jest osoba niepełnosprawna, której zdolność do pracy została zmniejszona w stopniu wymagającym odpowiedniego szkolenia zawodowego, pomocy w przygotowaniu zawodowym i przystosowaniu do pracy w odpowiednio zabezpieczonych warunkach środowiskowo- materialnych” .
Definicje niepełnosprawności opisane są wielorako, jednak nie pozostają one w żadnej sprzeczności ze sobą, np. „Niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji” .
T. Majewski wyróżnił trzy rodzaje definicji osób niepełnosprawnych: ogólnie osoba niepełnosprawna, definicje dla ściśle określonych celów oraz definicje poszczególnych kategorii osób niepełnosprawnych .
Światowa Organizacja Zdrowia podaje definicje ogólną osoby niepełnosprawnej, u której istotne uszkodzenie i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powoduje utrudnienie, ograniczenie, czy uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych wypełniania ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki społeczne, środowiskowe i kulturowe.
Występują również definicje dla ściśle określonych celów, opracowane dla potrzeb rehabilitacji zawodowej, różnych świadczeń, szkolnictwa specjalnego czy przywilejów, np. definicja osoby niepełnosprawnej wykorzystywana dla celów rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia brzmi następująco: „osoba niepełnosprawna oznacza jednostkę, której szanse uzyskania, utrzymania i awansu we właściwym zatrudnieniu są poważnie ograniczone na skutek fizycznej lub psychicznej niepełnosprawności oficjalnie orzeczonej”.
Innym rodzajem definicji osób niepełnosprawnych odnosi się do poszczególnych kategorii, np. definicja osoby z upośledzeniem umysłowym, u której obserwujemy specyficzny stan funkcjonowania, charakteryzujący się: istotnie niższym od przeciętnej ogólnym poziomem funkcjonowania umysłowego, dwoma lub więcej istotnymi ograniczeniami w funkcjach adaptacyjnych oraz czasem powstania- okres rozwojowy .
Niepełnosprawność jest to obniżony w stosunku do norm stan sprawności organizmu powodujący wyraźne ograniczenia i utrudnienia w wypełnianiu przez człowieka ról społecznych. Może dotyczyć funkcji fizycznych lub psychicznych albo jednych i drugich. Niepełnosprawność jest pojęciem ogólnym, obejmującym wszystkie jej stany niezależnie od stopnia obniżenia sprawności organizmu w stopniu znacznym. Termin niepełnosprawności wspiera stopniowo termin inwalidztwo, który używany jest częściej w znaczeniu formalno - prawnym .
W Polsce termin „niepełnosprawność”, używany był zamiennie z ustawowym pojęciem „inwalidztwa”. Definicję tą zawierała ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i rodzin. Opiera się ona głównie na użyteczności człowieka do pracy w zależności od stopnia niepełnosprawności, czyli długotrwałego lub stałego naruszenia organizmu . Owa definicja zmieniała się wraz z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych z sierpnia 1997 roku. Za osobę niepełnosprawną uważa się taką, która nie może wypełnić ról społecznych, w szczególności chodzi o pracę, czyli określana jest w odniesieniu do przydatności i użyteczności dla społeczeństwa .
Zróżnicowanie grupy osób sprawnych inaczej wynika z różnic płci, wieku, stanu, statusu ekonomicznego i społecznego, zainteresowania pracą, wykształcenia. Związane jest też z rodzajem niepełnosprawności, stopniem uszkodzenia i zakresem zaburzeń. Jednym z najczęściej stosowany rodzaj kategoryzacji grupy osób sprawnych inaczej jest podział ze względu na rodzaj niepełnosprawności:
- Osoby z niepełnosprawnością zmysłową (sensoryczną): niewidomi, niedowidzący, niesłyszący, niedosłyszący.
Niewidomi są to osoby dotknięte ślepotą, czyli głębokim defektem wzroku, charakteryzującym się całkowitym lub prawie całkowitym brakiem funkcji wzroku. Dotyczy obu oczu .
Niedowidzący posiadają znacznie osłabioną ostrość wzroku, niemożliwą do wyrównania szkłami korekcyjnymi. Może być ona skutkiem wady wrodzonej lub niedorozwoju ośrodków mózgowych narządu wzroku, może również wytwarzać się stopniowo przy nie wyrównanej szkłami wadzie .
Ludzie, którzy nie posiadają zdolności odbierania bodźców akustycznych nazywani są głuchymi. Utrata słuchu może być jednostronna, obustronna, wrodzona lub nabyta. Do przyczyn głuchoty zalicza się: uszkodzenie kostek słuchowych lub błony bębenkowej, narządu słuchu oraz szlaku nerwowego, przez który są przekazywane bodźce słuchowe do kory mózgowej, długotrwały hałas, zapalenie ucha środkowego, głuchota starcza, (przez starzenie się komórek słuchowych i neuronów), wrodzone uszkodzenie narządu słuchu, zatrucie. Leczenie jest możliwe, ale nie we wszystkich przypadkach, za pomocą aparatów słuchowych oraz drogą chirurgiczną. Osoby głuche posługują się językiem migowym .
Niepełnosprawni z zaburzeniami czynności motorycznych to tacy, którzy są dotknięci niedowładem lub porażeniem. Ten pierwszy charakteryzuje się ograniczonymi czynnościami ruchowymi, mniejsza sprawnością i poprawnością ruchów, które mogą być spowolnione. Występuje również osłabienie ich sił. Drugim jest porażenie, bezwład, paraliż, czyli całkowite zniesienie czynności ruchowych. Te dwie dysfunkcje posiadają trzy postacie: teraplegia (wszystkie kończyny uległy porażeniu), hemiplegia (tylko jedna strona ciała uległa porażeniu) oraz trzecia zwana paraplegią (w tym przypadku uległy porażeniu tylko kończyny dolne).
Kolejnym rodzajem niepełnosprawności są zaburzenia psychiczne oraz umysłowe, czyli osoby z zaburzeniami i chorobami psychicznymi, z autyzmem, z upośledzeniem umysłowym .
Obecnie istnieje wiele terminologii różniących się, definicji upośledzeń umysłowych, w zależności od ujęcia problemu i doboru kryteriów oceniających ten stan.
Zasadniczo wyróżnione są trzy podejścia:
a) kliniczno - medyczne wszystkie definicje, które ujmują niedorozwój umysłowy jako stan choroby ze zwróceniem uwagi na etiologię i patogenezę,
b) praktyczne - tu zawierające się określenia posiadają charakter prawno- administracyjny,
c) psychologiczno - społeczne - zawarte w tej grupie ujęcia psychologiczne różnią się liczba i rodzajem kryteriów, według których ocenia się ten stan .
Częstym rozumieniem upośledzenia umysłowego jest określenie go jako „stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się. Zaburzenia w przystosowaniu przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania lub przystosowania społecznego” .
Zgodnie z definicją Światowej Federacji Zdrowia z 1959 r., upośledzenie umysłowe jest to powstały w okresie rozwoju jednostki stan charakteryzujący się niższą od przeciętnej ogólną sprawnością, związany z zaburzeniem w obrębie jednej lub więcej dziedzin jak dojrzewanie, uczenie się i przystosowanie społeczne .
Upośledzenie umysłowe różni się od choroby psychicznej tym, że obniżona inteligencja występująca od urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa jest cechą występującą na plan pierwszy .
Zdaniem O. Lipkowskiego upośledzenie umysłowe odpowiada nie tylko stanowi w jakim znajduje się osoba upośledzona, ale również odnosi się do jej sytuacji życiowych i społecznych w środowisku społecznym wśród ludzi normalnych .
Choroba psychiczna jest zaburzeniem nasilonym w stopniu wyraźnie zaburzającym dostosowanie społeczne, w których występują takie objawy, jak: urojenia, omamy, depresja i inne zaburzenia nastroju, świadomości .

Światowa Organizacja Zdrowia w 1980 roku opracowała następującą klasyfikację niepełnosprawności. Jest ona często wykorzystywana w statystykach jak i w badaniach naukowych. Wymienia ona następujące grupy niepełnosprawności:
- niepełnosprawność umiejętności wybiórczych,
- zachowania,
- porozumiewania się,
- lokomocyjna,
- zręczności,
- samoobsługi,
- dowolnych ruchów ciała,
- sytuacyjna,
- inne niepełnosprawności .
Inna klasyfikacja uwzględnia kryterium stopnia niepełnosprawności. Wyróżnia się osoby niepełnosprawne w stopniu:
 Znacznym, u których stwierdzono:
- niezdolność do podjęcia zatrudnienia,
- naruszoną sprawność organizmu,
- konieczność niezbędnej, stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
- zdolność do podjęcia pracy w zakładzie pracy chronionej lub zakładzie aktywności zawodowej.
W stopniu znacznym upośledzenia iloraz inteligencji wynosi 20- 35, czyli nie przekracza 5- 6 roku życia. U tych osób może wystąpić afazja - nic nie mówią, mogą powtarzać 12 sylabowe zdania, pojedyncze lub kilka wyrazów. Potrafią liczyć w zakresie 5, posiadają umiejętność czytania ograniczoną do prostych słów, piszą drukowanymi literami lub używają ruchomego alfabetu aby je poskładać, same się ubierają i rozbierają, jednak ktoś musi im pomóc przy zapinaniu guzików, nie zapamiętują wielu poleceń, w domu mogą wykonywać proste czynności, takie jak wycieranie szafki, ich orientacja w terenie ogranicza się do poruszania się po domu, ośrodku, są zaburzeni osobowościowo.
 Umiarkowanym, u których stwierdzono:
- konieczność częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
- naruszoną sprawność organizmu,
- zdolność do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy odpowiednio przystosowanym do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności.
Umiarkowany stopień upośledzenia charakteryzuje się 35- 50 ilorazem inteligencji, co oznacza, że nie przekraczają 8 roku życia normalnego człowieka. Osoby te posiadają uwagę dowolną, jednak przeważa uwaga mimowolna, potrafią liczyć w zakresie 20, dodawać i klasyfikować, czytają bez zrozumienia, piszą proste zdania, nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych. Ich zaradność życiowa jest podstawowa- potrafią przygotować posiłek, sami się obsłużyć, ale są mało samodzielni. Mają poczucie przynależności, potrzebę miłości, szacunku.
 Lekkim, u których stwierdzono:
- zdolność do podjęcia pracy
- naruszoną sprawność organizmu
- brak konieczności pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społecznych .
Osoby z upośledzeniem w stopniu lekkim posiadają iloraz inteligencji w granicach 52 - 58. „Cechą wszystkich osób niedorozwiniętych umysłowo jest wyraźne obniżenie poziomu inteligencji i zaburzenie zdolności uczenia się” . W zakresie rozwoju ruchowego brak precyzji ruchów, posiadają słabą ich koordynację i słabość fizyczną. „Niedorozwój ruchowy, może mieć przebieg dwojaki, może mianowicie wyrównywać się w ciągu kilku, czy kilkunastu lat życia dziecka, może jednak również przetrwać aż do wieku dojrzałego, pozostawiając ślady na całe życie” .
U osób upośledzonych w stopniu lekkim występują istotne różnice w zakresie poszczególnych procesów orientacyjno- poznawczych, intelektualnych, emocjonalno- motywacyjnych i poziomu funkcjonowania emocjonalnego. Stwierdzono, iż najbardziej typowym objawem oligofrenii „jest odchylenie od normy w rozwoju umysłowym, a szczególnie w funkcji spostrzegania, myślenia, pamięci, uwagi i orientacji społecznej” .
Orzeczenie stwierdza stopień niepełnosprawności ale również zawiera wskazania dotyczące:
- możliwość uczestnictwa w terapii zajęciowej,
- różnego rodzaju szklenia,
- konieczność zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,
- korzystanie z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji ,
- odpowiedniego zatrudnienia, uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,
- korzystania z systemu pomocy społecznej.


Małgorzata Mąkosa














Wyświetleń: 4045


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.