Program Bajkoterapii
„Cudowny świat”
w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym
im. dr Władysława Klementowskiego
w Łupkach

Termin realizacji Programu:
wrzesień 2013 – czerwiec 2014

Opracowała: mgr Justyna Siemion
Spis treści:
1. Wstęp
2. Cele ogólne
3. Cele szczegółowe
4. Założenia programu
5. Formy pracy
6. Metody pracy
7. Obowiązki opiekuna
8. Harmonogram zajęć
9. Przewidywane osiągnięcia wychowanków
10. Ewaluacja

1. Wstęp.
Bajkoterapia – to terapia przez bajki.
Bajka od wieków towarzyszy człowiekowi pod postacią mitu, legendy, podania ludowego czy wierszowanej opowiastki. Od wieków także oddziałuje na czytelnika i sięgano po nią bez wiedzy z zakresu psychologii, bez świadomości jej zbawiennego wpływu na psychikę. W potocznym języku pojęcia „bajka” i „baśń” używa się zamiennie, jednak jako utwory literackie mają różne znaczenia. Bajka jest krótkim, dowcipnym utworem, najczęściej poetyckim, o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym. Jej bohaterami są zwierzęta lub ludzie i zwykle zakończona jest morałem. Baśń jest natomiast opowiadaniem narracyjnym, folklorystycznym, gdzie zachowany jest obiektywny stosunek autora do opisywanych zdarzeń. W publikacjach dla dzieci pojęcia te traktowane są zamiennie, przy czym częściej występuje pojęcie bajki.
Bajki jako utwory literackie adresowane do dzieci, cechuje magiczne ujmowanie rzeczywistości, oglądanie świata z perspektywy dziecka i świadomość umowności zdarzeń, czyli rozróżnienie świata realnego i czarodziejskiego. W bajkach, w rozwiązywaniu trudnych sytuacji dominuje magia. Tak właśnie myśli dziecko – „magicznie”, doszukując się u zwierząt czy przedmiotów martwych cech ludzkich. Świat bajek jest umowny, nierealny, o czym wiedzą czytelnicy czy słuchacze. Ta nierealna rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z magicznym myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą światem.
W analizie psychologicznej bajki możemy wyodrębnić dwie warstwy: poznawczą i emocjonalną. Dziecko poznaje otaczający świat poprzez działania bohaterów bajki. Dostarcza ona wzorców moralnych, mówi, co dobre, a co złe i zawsze występek zostaje ukarany. Przedstawiany świat jest uproszczony, ale przez to zrozumiały dla dzieci. Bajka pomaga zrozumieć dziecku ten świat adekwatnie do jego możliwości intelektualnych, pomaga także w budowaniu obrazu samego siebie. Identyfikując się z bohaterem bajkowym, przyjmuje dziecko jego wzorce moralne, sposób myślenia, działania. Dzięki bajkom odkrywa własną tożsamość i pobudza wyobraźnię. Bajka pobudza do wczuwania się w emocje, jakich doświadczają główne postacie bajkowe, a przez to dzieci stają się wrażliwe na zło, niesprawiedliwość, ból. Jednak najważniejsza rola bajki polega na redukcji lęku. Dziecko, identyfikując się z bohaterem ma poczucie, że dobra wróżka nad nim czuwa, że potrafi posługiwać się czarami i odmienić swą sytuację. Bajka daje wsparcie i poczucie siły, zastępczo zaspokaja potrzeby i przez to obniża lek, okresowo nawet może go znosić. Bajka terapeutyczna jako metoda obniżania lęku u dzieci jest zupełnie nowym rodzajem terapii.
Bajki terapeutyczne pozwalają bez lęku spojrzeć na swoje problemy i uczą, jak pomagać sobie samemu w trudnych sytuacjach. Cudowny świat bajek pozwala odmienić zdarzenia, odczarować je poprzez powiązanie przyczyn z ich skutkami, czyli objawami lękowymi. Zdarzenia tajemnicze, mroczne i przerażające, ukazane przez pryzmat powodujących je czynników, znacznie tracą moc wzbudzania lęku. Poprzez bajki dziecko uczy się pozytywnego myślenia o sytuacjach lękotwórczych. W bajkach stosowane są także inne techniki psychologiczne, które uodparniają przed lękiem bądź obniżają jego poziom, umożliwiając w ten sposób stawienia czoła przeciwnościom. W narracji bajki terapeutycznej zastosowano następujące sposoby oddziaływania na bohatera bajkowego:
 Konkretyzację i racjonalizację doznawanych lęków, która dokonuje się poprzez pokazanie dziecku, jakie osoby, przedmioty czy sytuacje go wywołują. Uświadomienie sobie przyczyn i skutków wpływa na racjonalne działanie. Bohater bajkowy prezentuje wzory zachowań umożliwiające skuteczne działanie. Czytelnik czy słuchacz uczy się poprzez to radzenia sobie w nowej, trudnej sytuacji.
 Wzmacnianie poczucia własnej wartości i uczenia pozytywnego myślenia – dokonuje się poprzez nagradzanie bohatera za skuteczność zachowań.
 Powtarzanie bodźców lękotwórczych, które powodują proces „odwrażliwiania” – poprzez bajki terapeutyczne dzieci oswajają się z sytuacjami, osobami czy przedmiotami wywołującymi lęki. Redukcja lęku występuje na skutek częstego kontaktu z bodźcem o średniej sile, w efekcie reakcja na niego zanika.
 Łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami, co w efekcie prowadzi do wyobrażania sobie bodźców lękotwórczych bez doznawania lęku i nie przenoszenia go na realne sytuacje życiowe.

Maria Molicka wyodrębnia trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
 relaksacyjne,
 psychoedukacyjne,
 psychoterapeutyczne.
Bajki relaksacyjne posługują się wizualizacją w celu wywołania odprężenia i uspokojenia. Akcja takiej bajki toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsce, gdzie odpoczywa. Sugestie osoby prowadzącej powinny zawierać trzy struktury: słuchową, wzrokową i czuciową. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: „słyszysz szum drzew”, wzrokowa: „widzisz fale z wolna przybijające do brzegu”, a czuciowa: „wchodzisz na szczyt góry”. Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, a im relaks głębszy, tym łatwiej o uspokojenie i lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki, usuwają się na dalszy plan. Przed opowiadaniem bajki osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: „teraz posłuchamy bajeczki, usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się…”
Bajki psychoedukacyjne to takie bajki, których celem jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka. Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko. Zdobywa ono doświadczenia poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory zachowań należy zastosować, poszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w trudnej sytuacji. Bajki tego typu są głównie wsparciem dla procesu wychowania – to opowiadania dla dziecka opieszałego, bałaganiarza, takiego, które nie chce iść spać. Wiele bajek jest adresowanych do dzieci nieuzyskujących pozytywnych wyników w nauce. Bajki te mają wskazać nowe wzory myślenia o sytuacjach lękotwórczych, przedstawić inne wzory reagowania emocjonalnego. Po przeczytaniu bajki psychoedukacyjnej należałoby zachęcić dzieci do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie bajki. Dzieci same powinny zinterpretować bajkę, dopiero wówczas nabierze ona dla nich znaczenia osobistego.
Bajki psychoterapeutyczne wytyczają nowy kierunek terapii. Bajki te są dłuższe i mają rozbudowaną fabułę. W utworach tych zawarty jest inny sposób myślenia i przez to odczuwania sytuacji lękotwórczej. Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele:
 zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji;
 dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowania pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni, jaką zapewniają bajkowe postacie;
 przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie.
Bajki psychoterapeutyczne maja za zadanie obniżać lęk. Realizacja tych zadań dokonuje się w dziecku. Niektóre bajki przejdą niezauważone, innych dziecko nie zrozumie, co będzie wskazówką, że nie są to problemy ważne dla niego, a jeszcze inne bajki będzie czytało albo prosiło o ich wielokrotne powtarzanie. Będzie to znak, że dziecko tej właśnie bajki potrzebuje, że utożsamia się z jej bohaterami, że daje mu to wiele satysfakcji.

2. Cele ogólne.
 budzenie kreatywności i wyobraźni,
 kształtowanie nawyku słuchania i opowiadania,
 nauka szacunku do książek,
 rozwój osobowości dzieci,
 wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka,
 wypracowanie przez dzieci własnych sposobów i umiejętności radzenia sobie z takimi emocjami jak smutek, strach, zazdrość, złość.

3. Cele szczegółowe:
 doraźna pomoc w radzeniu sobie z emocjami powstałymi na skutek niepomyślnych zdarzeń,
 dostarczanie nowej wiedzy o świecie i innych ludziach,
 leczenie niepożądanych stanów psychicznych takich jak lęk, poczucie mniejszej wartości, osamotnienie, nuda, apatia,
 nauka zachowań prospołecznych,
 odreagowywanie napięć,
 pomoc w rozwiązywaniu osobistych, trudnych problemów i sytuacji,
 pomoc w zaakceptowaniu swoich mocnych i słabych stron,
 pomoc w zrozumieniu siebie i świata,
 relaks, odprężenie, zabawa,
 rozwijanie wyobraźni,
 uczenie przestrzegania zakazów i bycia dobrym,
 uwrażliwienie na przeżycia emocjonalne,
 wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa poprzez bycie w grupie.

4. Założenia programu.
Zajęcia bajkoterapii realizowane w ramach zajęć opiekuńczo-wychowawczych (Art. 42 Karty Nauczyciela), skierowane są do uczniów o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Do tej grupy zaliczamy dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym. Uczestnikami tych zajęć będą uczniowie klas I-VI szkoły podstawowej. Grupa terapeutyczna będzie liczyła maksymalnie 10 osób.
Poprzez realizację Programu, chcę pomóc w wypracowaniu przez uczniów własnych sposobów i umiejętności radzenia sobie z emocjami.

5. Formy pracy.
 czytanie bajek,
 inscenizacje,
 prace plastyczno-techniczne,

6. Metody pracy.
 aktywizujące,
 czynnościowe,
 eksponujące.

7. Obowiązki opiekuna.
Osobą odpowiedzialną za realizację Programu jest pani Justyna Siemion – koordynator powiatowy kampanii społecznej „Cała Polska czyta dzieciom”. Do jej obowiązków należy opracowanie Programu, harmonogramu zajęć, przygotowanie tekstów bajek terapeutycznych i materiałów do dodatkowej pracy.

8. Harmonogram
Zajęcia bajkoterapii będą odbywały się jeden raz w tygodniu w wymiarze jednej godziny (60 min.) We wrześniu i październiku będą czytane bajki relaksacyjne. To będzie czas na poznanie uczestników podczas zajęć i ich problemów. Od listopada natomiast - baki psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne. Nauczyciel prowadzący zajęcia dostosuje ich tematykę w zależności od potrzeb uczestników, np.

1. Nikt mnie nie lubi - „Emilka i Trampkowa Księżniczka”, „Misiulek w przedszkolu”, „Dziewczynka z obrazka”, „Karolina w krainie baśni”.
2. Nie wierzę w siebie - „Admiralskie saboty”.
3. Wszyscy muszą robić tylko to, co ja chcę - „Królewicz”.
4. Wszystkiego się boję - „Strach ma wielkie oczy”, „Duch krecik”.
5. Jestem inny -„Rubinek”, „Lisek Łakomczuszek”.
6. Dlaczego prąd nie nadaje się do zabawy? - „Tygrys w ścianie?!”.
7. Dlaczego, kiedy many nie ma, w ciemności mieszka tyle potworów? - „Strachy spod łóżka”, „Mrok i jego przyjaciele”.
8. Kłócę się i rywalizuję z moim rodzeństwem - „Fik i Mik”.
9. Ja na pewno dziś nie sprzątam! - „Porządeczek i Bałaganik”.
10. Nie potrafię powiedzieć „NIE”… - „O zającu, który psom się nie kłaniał”.
11. Zgubiłem się i co teraz? - „Zagubiony Promyczek”.
12. Na kilka dni muszę rozstać się z rodzicami - „Zuzi-Buzi”, „Kurek i Kwaczuś”.
13. Nie lubię, jak coś mnie boli - „Ufuś”, „Rycerz i jego giermek”.
14. Umarło moje ukochane zwierzątko - „Domek na drzewie”.
15. Chcę, żeby rodzice mnie kochali - „Piłeczka”, „O laleczce, która była klaunem”.

9. Przewidywane osiągnięcia
Uczeń:
 jest samodzielne w działaniu,
 nabywa większej pewności siebie,
 umie współpracować w grupie,
 wyraża swoje myśli, emocje, przeżycia w sposób społecznie akceptowany,
 zna sposoby przezwyciężania własnych lęków.

10. Ewaluacja Programu
Ewaluacja Programu dokonana zostanie po zakończeniu jego realizacji, tj. w lipcu 2014 roku (po zakończeniu roku szkolnego 2013/2014).
Będzie ona polegała na obserwowaniu reakcji, zaangażowaniu i aktywności uczniów po każdorazowych zajęciach.

Dopuszcza się możliwość modyfikacji Programu w trakcie jego realizacji.

Wyświetleń: 3070