Reforma szkolnictwa w Finlandii

Finlandia od ponad 10 lat zajmuje czołowe pozycje w rankingach PISA, jeśli chodzi o wyniki uczniów w testach sprawdzających umiejętności czytania, matematyczne i przyrodnicze. Co więcej, wszystkie szkoły fińskie wydają się być jednakowo dobre, co odzwierciedla najmniejsza luka pomiędzy uczniami osiągającymi najlepsze i najgorsze wyniki.
Ta dosyć nagła poprawa wyników nastąpiła po latach wyników przeciętnych i nie poprzedził, ani nie towarzyszył jej wzrost wydatków na edukację przypadający na jednego ucznia.
Z pewnością złożyło się na nią wiele czynników, od dobrze wykwalifikowanych nauczycieli, do czynników kulturowych; jednak nie można przeoczyć faktu, że dzisiejszy system szkolnictwa w Finlandii został ukształtowany w wyniku reform rozpoczętych pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku.
Reformy te towarzyszyły transformacji gospodarczej lat 60-tych i 70-tych, kiedy z kraju rolniczego Finlandia przekształciła się w skandynawskie państwo dobrobytu. Reformując szkoły powszechne (podstawowe i ponadpodstawowe – odpowiednik polskich gimnazjów), politycy przyjrzeli się wszystkiemu, od programów nauczania i podręczników, do systemu kształcenia nauczycieli i zarządzania oświatą. Gruntownie zreformowano kształcenie nauczycieli, przyjmując uniwersytecki poziom wykształcenia za konieczny dla wszystkich wykonujących ten zawód. Zaangażowano znaczne środki w edukację dorosłych i szkolnictwo wyższe. Mimo zmieniających się warunków ekonomicznych, reformy były kontynuowane w kolejnych dziesięcioleciach, a ich efektem jest funkcjonujący dziś system szkolnictwa, będący wzorem dla wielu państw Europy i poza nią.
Próba wyodrębnienia czynników sukcesu lub porażki jakiegokolwiek systemu edukacji jest zawsze ryzykowna, jednak E. Aho, K. Pitkanen i P. Sahlberg, autorzy raportu Policy development and reform principles of Basic and secondary education in Finland Since 1968 pokusili się o cztery wnioski :

(1) Szkoły powszechne, które oferują wszystkim dzieciom tę samą najwyższej jakości, finansowaną przez państwo edukację, a także usługi związane ze zdrowiem i żywieniem, doradztwem i wyrównywaniem szans, wydają się odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu skutecznego systemu edukacji. Kluczową wartością stojącą za funkcjonowaniem szkolnictwa w Finlandii jest dobra szkoła dla wszystkich, nie dla wybranych.
(2) Reforma systemu oświaty w Finlandii była raczej ewolucyjna niż rewolucyjna. Już na jej początkowym etapie wszyscy biorący udział w jej formułowaniu i wdrażaniu zaakceptowali i zrozumieli, że w tworzeniu dobrego systemu kształcenia dla wszystkich nie należy kierować się prostymi schematami i stosować szybkich recept. Fińskie szkoły nauczyły się zmieniać i zmieniły się, żeby się uczyć.
(3) Sukces systemu szkolnictwa jest politycznie, kulturowo i ekonomicznie powiązany z pozostałymi sektorami życia społecznego. Te same czynniki, które sprzyjają dobrze funkcjonującej gospodarce, silnym instytucjom publicznym, stosowaniu zasad prawa i rozwojowi demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego, wspierają również oświatę i osiągnięcia naukowe. Dla analizy i zrozumienia systemu edukacji, konieczne jest przyjrzenie się jego politycznemu, społecznemu i ekonomicznemu kontekstowi.
(4) Kluczową rolę odgrywa stabilne otoczenie polityczne. Finlandii udało się wdrożyć reformy edukacyjne, ponieważ ich zasady opierały się na jasnej długoterminowej strategii, ciężkiej pracy, dobrej woli, porozumieniu i szacunku dla fachowców, których wiedza ostatecznie zaowocowała najlepszymi rozwiązaniami i decyzjami.

W tym samym raporcie autorzy wyodrębnili również siedem elementów polityki reformatorskiej, składających się łącznie na zjawisko, które angielski pedagog, A. Hargreaves, nazywa trwałym przywództwem w rozwoju szkolnictwa . Tymi elementami trwałości i stabilności są :

1. Głębokość: Cele kształcenia skupiły się na całościowym rozwoju osobowości, który obejmuje wiedzę, umiejętności, wartości, kreatywność i cechy interpersonalne. Szkoły pozostały miejscem nauki i opieki, gdzie nauka jest stawiana przed testowaniem, a osiągnięcia są definiowane w odniesieniu do indywidualnego rozwoju, a nie do uniwersalnych standardów.
2. Długość: Polityka edukacyjna została stworzona w oparciu o długoterminową strategię i strategiczne cele, takie jak równe możliwości dla wszystkich i położenie nacisku bardziej na naukę niż na nauczanie. Rozwój polityki oświatowej skupił się na tych podstawowych wartościach, nie na szukaniu krótkoterminowych efektów.
3. Szerokość: Idea trwałego przywództwa w edukacji stopniowo rozprzestrzeniała się z centrum na poziom lokalny. Przywództwo nie zostało ograniczone do codziennych obowiązków administracyjnych, ale odnosi się do odpowiedzialności i prawa do wdrażania stałego rozwoju systemu szkolnictwa.
4. Sprawiedliwość: Cel, jakim było zaoferowanie jednakowych szans do dobrego wykształcenia dla wszystkich, wymagało stworzenia i utrzymania sprawiedliwej społecznie sieci szkół obejmującej jednakowo dobre placówki. Ta zasada równości jest czołową ideą polityki edukacyjnej w Finlandii od wczesnych lat siedemdziesiątych.
5. Różnorodność: Sieć szkół została stworzona w oparciu o ideę edukacji dla wszystkich, która promuje różnorodność w szkołach i w klasach. Kierowanie procesami uczenia się i nauczania nie było nigdy oparte na sztywnych pisanych standardach, ale raczej na wytycznych, które sprzyjają innowacyjnym rozwiązaniom w coraz bardziej różnorodnym środowisku społecznym.
6. Kreatywność: Do kierowania szkołami, lokalnymi biurami placówek edukacyjnych i organami centralnymi wybrano kreatywne jednostki i młode talenty. Zrobiono to z wiarą, że kompetencje często przeważają nad rutynowymi doświadczeniami. W latach osiemdziesiątych wprowadzono systematyczne i oparte na badaniach naukowych procedury przygotowywania i ciągłego rozwoju liderów oświaty oraz rozwijania ich wiedzy i umiejętności.
7. Poszanowanie dla tradycji: W polityce reformowania i rozwoju edukacji zachowano równowagę pomiędzy wprowadzaniem innowacji a wykorzystaniem istniejących i ugruntowanych dobrych praktyk. Panowała powszechna zgoda co do tego, że wiele z potrzebnych innowacji edukacyjnych już gdzieś w systemie istniało, należało je tylko trafnie zidentyfikować i zrobić z nich właściwy użytek. Był to ważny krok dla uznania wiedzy czynnych nauczycieli i dla uświadomienia, że nauka w oparciu o poprzednie doświadczenia jest równie istotna jak wprowadzanie zupełnie nowych koncepcji do szkół.



Zbudowanie systemu oświaty, który w równym stopniu służy wszystkim obywatelom i jest kluczowym czynnikiem napędzającym rozwoju społeczno-ekonomicznego, jest możliwe. Nie może jednak polegać na poszukiwaniu szybkich rezultatów poprzez fragmentaryczne i nie powiązane ze sobą reformy.
Jak pokazuje przykład Finlandii, sukces wymaga zarówno perspektywy długoterminowej, jak i klarownej i powszechnej wizji systemu edukacji. Zrozumienie zasad trwałego przywództwa, inwestycje w wiarygodną politykę edukacyjną oraz dążenie do porozumienia między głównymi uczestnikami organów i partii rządzących okazały się być głównymi składnikami finlandzkiej edukacyjnej doskonałości.

Obecna struktura szkolnictwa w Finlandii

Prawo do kształcenia jest w Finlandii prawem podstawowym i jest wpisane w Konstytucję. Władze publiczne są odpowiedzialne za zapewnienie wszystkim mieszkańcom kraju równego dostępu do edukacji, również tej, która nie jest objęta obowiązkiem szkolnym, oraz prawa do indywidualnego rozwoju, niezależnie od ich statusu materialnego. Obowiązujące prawo gwarantuje dostęp do edukacji obowiązkowej oraz prawo do bezpłatnej edukacji przedszkolnej. Większość pozostałych form kształcenia jest również bezpłatna, w tym także uniwersyteckie studia podyplomowe .
Kluczowymi słowami określającymi finlandzką politykę edukacyjną są jakość, skuteczność, równość i umiędzynarodowienie. Oświata jest uważana za czynnik konkurencyjności gospodarki. Obecnymi priorytetami dla dalszego rozwoju edukacji są :

1) podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia i kompetencji wśród ogółu ludności i osób pracujących,
2) poprawa skuteczności systemu kształcenia,
3) zapobieganie wykluczeniu wśród dzieci i młodzieży,
4) zwiększenie możliwości kształcenia dla osób dorosłych.

Szczególny nacisk kładzie się na jakość i internacjonalizację edukacji.
Według finlandzkiego Ministerstwa Edukacji, sukces edukacyjny tego kraju wynika z następujących uwarunkowań :

 równe szanse dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia, płci, sytuacji materialnej, języka czy kultury. Podstawowa edukacja jest bezpłatna i obejmuje zajęcia szkolne, podręczniki, posiłki w szkole, opiekę zdrowotną i dentystyczną, dojazdy oraz zajęcia wyrównawcze dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych;
 powszechność: obowiązek szkolny obejmuje wszystkich w wieku od 7 do 16 lat. W szkołach nie ma selekcji uczniów pod żadnym względem;
 kompetentni i zaangażowani nauczyciele na każdym poziomie kształcenia. Nauczyciele muszą mieć ukończone studia na poziomie uniwersyteckim i tytuł magistra. Ponieważ zawód ten jest w Finlandii bardzo popularny, uniwersytety mogą wyselekcjonować najbardziej zmotywowanych i utalentowanych studentów spośród ubiegających się o przyjęcie na kierunki nauczycielskie. Studia pedagogiczne obejmują praktyki szkolne, a nauczyciele pracują samodzielnie i cieszą się pełną autonomią w klasie;
 doradztwo dla uczniów i edukacja dla uczniów o specjalnych potrzebach, możliwie zintegrowane z kształceniem regularnym, co do których wytyczne wpisane są w narodową podstawę programową. Doradcy zawodowi, dostępni dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych (od trzeciego etapu edukacyjnego w międzynarodowej klasyfikacji), wspierają ich w samej nauce i wyborze dalszych kierunków i form kształcenia;

 wspierające, przyjazne dla uczniów formy oceny i ewaluacji, których celem jest uzyskanie informacji, która wspiera w rozwoju zarówno szkoły, jak i samych uczniów. Nie istnieją żadne rankingi szkół, standaryzowane systemy testowania czy systemy kontroli;

 duże znaczenie edukacji w społeczeństwie. Wykształcenie jest powszechnie cenione, a prowadzona polityka edukacyjna jest owocem powszechnego konsensusu głównych partii politycznych i rządu;

 elastyczność systemu oparta na dużej autonomii władz lokalnych, w oparciu o zasadę centralne wytyczne – lokalna implementacja. Wytyczne centralne to prawo, powszechnie obowiązujące normy, narodowe podstawy programowe i zarządzanie informacją. Gminy są odpowiedzialne za ich wdrażanie, a samym szkołom i nauczycielom zapewnia się dużą samodzielność działania;

 współpraca, wyrażająca się w budowaniu partnerstwa na każdym poziomie: pomiędzy różnymi poziomami administracji, pomiędzy szkołami, władzami i nauczycielami, czy różnymi związkami nauczycielskimi i innymi organizacjami pozarządowymi. Partnerstwa takie są silnym wsparciem dla dalszego rozwoju;

 aktywna, zorientowana na ucznia, koncepcja uczenia się, wdrażana dzięki interakcjom z nauczycielami, innymi uczniami i całym środowiskiem edukacyjnym.

Głównym celem finlandzkiej polityki oświatowej jest osiągnięcie możliwie wysokiego poziomu wykształcenia ogółu ludności. Stąd też, różne możliwości dalszego kształcenia zapewnia się uczniom w każdym wieku, których nie obejmuje już obowiązek szkolny. Obecnie ponad 90 procent absolwentów obowiązkowych szkół powszechnych kontynuuje naukę w ogólnokształcących lub zawodowych szkołach ponadgimnazjalnych.


















Finlandzki system edukacyjny

Ogólną strukturę kształcenia przedstawia poniższy diagram.


Źródło: http://www.oph.fi/english/education/overview_of_the_education_system

Do lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, edukacja obowiązkowa obejmowała sześć klas. Wtedy właśnie Finlandia wkroczyła na długą drogę reformowania szkolnictwa i obowiązek szkolny rozszerzono do dziewięciu lat nauki na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjalnej. W Finlandii ten poziom kształcenia zapewniają szkoły powszechne (comprehensive schools). Obowiązkowi szkolnemu podlegają dzieci, które ukończą siódmy rok życia.
Wcześniej jednak mogą uczęszczać do przedszkoli, i najczęściej tak robią. Chociaż uczestniczenie w formach edukacji przedszkolnej nie jest obowiązkowe, to jednak gminy mają obowiązek zapewnić taką możliwość każdemu dziecku. W 2009 roku 99,4% wszystkich dzieci z tej możliwości korzystało . Celem edukacji przedszkolnej jest nauka podstawowych umiejętności i umiejętności uczenia się, zgodnie z wiekiem i możliwościami poszczególnych dzieci oraz budowanie poczucia własnej wartości.
Naukę przedszkolną dla sześciolatków zapewniają centra opieki dziennej lub szkoły powszechne, albo w oddzielnych oddziałach przedszkolnych, albo w klasach łączonych. Edukacja przedszkolna jest bezpłatna i obejmuje również posiłki oraz opiekę zdrowotną.

Liczbę fińskich dzieci uczestniczących w edukacji przedszkolnej w latach 2005-2009 przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Edukacja przedszkolna w Finlandii (w tys.)
2005 2006 2007 2008 2009
Łącznie 55 219 56 060 56 111 55 933 56 985
Udział sześciolatków uczęszczających do przedszkoli 95.2 97.9 99.8 99.5 99.4%
Źródło: http://www.oph.fi/english/education/pre-primary_education

Edukacja obowiązkowa zaczyna się, kiedy dziecko ukończy siedem lat i zaczyna naukę w szkole powszechnej. Jak już wspomniano, nauka w szkołach powszechnych jest bezpłatna. Prawie wszystkie dzieci podlegające obowiązkowi szkolnemu wypełniają go, uczęszczając do tych szkół.
Naukę w szkole mogą rozpocząć dzieci młodsze, sześcioletnie, jeśli poddane zostaną badaniom psychologicznym i medycznym, a badania te wskażą, że są na wystarczającym poziomie rozwoju, żeby poradzić sobie w szkole.
Odpowiednio, jeśli podobne badania wskazują na zasadność takiego rozwiązania, dzieci siedmioletnie mogą otrzymać pozwolenie na rozpoczęcie nauki o rok później.
Celem edukacji podstawowej jest wspieranie uczniów w rozwoju i zapewnienie im praktycznej wiedzy i umiejętności życiowych.
Po ukończeniu szkoły powszechnej, jej absolwenci mogą kontynuować naukę lub rozpocząć karierę zawodową. Ta druga możliwość nie jest jednak zalecana, dlatego dalsza nauka, w szkołach ogólnokształcących lub zawodowych, jest również bezpłatna.
Finlandzki system edukacji stwarza również możliwość uczęszczania do tzw. dziesiątej klasy. Z możliwości tej korzystają ci, którzy uważają, że wiedza i umiejętności, jakie zdobyli do tej pory w szkole powszechnej, nie są wystarczające do podjęcia dalszej nauki.

Zasady kształcenia podstawowego w Finlandii można ująć następująco :

 dziewięcioletnia powszechna podstawa programowa dla całej grupy wiekowej 7-15 lat;
 nauka w szkołach znajdujących się w pobliżu miejsca zamieszkania;
 nauka nie kończy się uzyskaniem żadnego tytułu, tylko świadectwem ukończenia szkoły;
 nauka, podręczniki, inne pomoce naukowe, transport do szkoły i posiłki szkolne są bezpłatne;
 władze lokalne mogą zapewnić uczniom nieobowiązkowe dodatkowe zajęcia poranne lub popołudniowe;
 nauka wyposaża uczniów we wszystkie umiejętności wymagane na dalszym etapie kształcenia.

Nauka w szkole ponadgimnazjalnej ma w zasadzie te same cele, co edukacja obowiązkowa. Obejmuje młodzież w wieku 16-19 lat i kończy się egzaminem dojrzałości, który daje prawo do dalszej nauki w instytucjach szkolnictwa wyższego.
Nauka w tych szkołach jest elastyczna – nie ma podziału na klasy obejmujące jeden rocznik uczniów. Chociaż program nauczania zaplanowany został na trzy lata, uczniowie mogą tę naukę indywidualnie rozplanować na dwa, trzy lub cztery lata. Mogą również uczyć się w grupie lub indywidualnie – nie istnieją żadne uregulowania dotyczące liczby uczniów przypadających na jednego nauczyciela.
Celem kształcenia ogólnego na poziomie ponadgimnazjalnym jest wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne dla dalszego kształcenia, życia zawodowego, dla wszechstronnego rozwoju ich osobowości indywidualnych zainteresowań.
Kształcenie na tym poziomie jest również bezpłatne, jednak podręczniki, materiały i pomoce naukowe już nie. Także przystąpienie do egzaminu dojrzałości wymaga wniesienia pewnej opłaty stałej i opłaty za każdy egzamin przedmiotowy.
Praktycznie każdy Fin kończący naukę w ogólnokształcącej szkole ponadgimnazjalnej przystępuje do egzaminu dojrzałości, egzamin taki mogą również zdawać uczniowie szkół zawodowych. Ze zdaniem takiego egzaminu łączy się uzyskanie świadectwa dojrzałości, pokazującego przedmioty objęte egzaminem i uzyskane wyniki.

Zasady kształcenia ponadgimnazjalnego ogólnego w Finlandii można zwięźle ująć następująco :

 uczniowie są zazwyczaj w wieku 16-19 lat;
 warunkiem przyjęcia jest ukończenie edukacji w szkole powszechnej;
 szkoły ponadgimnazjalne dzielą uczniów w oparciu o wcześniejsze wyniki w nauce;
 głównym celem jest przygotowanie uczniów do dalszego kształcenia – podjęcia studiów wyższych;
 program zaplanowany jest na trzy lata nauki;
 nauka planowana jest indywidualnie przez każdego ucznia, można ją ukończyć w ciągu dwóch, trzech lub czterech lat;
 naukę w szkołach ponadgimnazjalnych mogą podjąć również osoby dorosłe;
 ponad połowa każdego rocznika kończy szkołę ponadgimnazjalną.

Uczniowie, którzy nie zdecydowali się kontynuować nauki w szkołach ogólnokształcących, mogą skorzystać z możliwości kształcenia zawodowego.
Z różnych form kształcenia i szkoleń zawodowych korzystają najczęściej uczniowie w wieku 16-25 lat. Mają do wyboru szkoły zawodowe, gdzie nauka jest zazwyczaj zorganizowana według klas i roczników, lub system praktyk przyuczających do zawodu. Z tej drugiej możliwości można skorzystać po ukończeniu 15 roku życia, nie ma jednak żadnej górnej granicy wieku.
Kształcenie zawodowe na tym poziomie odbywa się w następujących obszarach :

 pedagogika i nauki humanistyczne,
 kultura,
 nauki społeczne, biznes i administracja,
 nauki przyrodnicze,
 nauki związane z technologią, komunikacją i transportem,
 nauki związane ze środowiskiem naturalnym,
 zdrowie, sport, usługi socjalne,
 turystyka.




Zasady kształcenia ponadgimnazjalnego zawodowego w Finlandii można zwięźle ująć następująco :

 warunkiem przyjęcia jest ukończenie edukacji w szkole powszechnej;
 szkoły dzielą wstępnie uczniów w oparciu o wcześniejsze wyniki w nauce, mogą też organizować egzaminy wstępne;
 głównym celem jest zdobycie konkretnych umiejętności zawodowych;
 dodatkowo, trzyletnia nauka pozwala też na podjęcie studiów na uniwersytetach lub politechnikach;
 kwalifikacje zawodowe można zdobyć uczęszczając do szkoły zawodowej lub uczestnicząc w programie praktyk.

Fenomen szkolnictwa finlandzkiego nie jest wynikiem żadnych szczególnie innowacyjnych rozwiązań, raczej dobrej woli, konsekwencji oraz odwagi przeciwstawienia się polityce szybkich efektów. Należy podkreślić, że efekty mierzone wynikami uczniów w międzynarodowych testach również się pojawiły, ale dopiero po kilkudziesięciu latach konsekwentnego reformowania edukacji. Choć trudno orzec, czy model ten mógłby z sukcesem zostać wdrożony w dowolnym innym kraju, na pewno jednak warto zastanowić się nad zasadnością i niebezpieczeństwami powszechnych fragmentarycznych strategii nastawionych na szybkie efekty.

Fińska szkoła – tak jak i całe społeczeństwo – potrafiła wyciągnąć wnioski z potężnej recesji z początku lat 90., kiedy po rozpadzie ZSRR załamał się system bankowy, a energochłonny przemysł stracił tradycyjnych klientów na Wschodzie. W ciągu kilku lat gospodarkę, kojarzoną dotąd raczej z pulpą drzewną, udało się przedzierzgnąć w światowego lidera innowacyjnych technologii. W miarę jak Nokia podbijała rynki telekomunikacyjne, jej szefowie naciskali na rząd, by oprócz matematyki i fizyki na możliwie najwyższym poziomie uczyć także współdziałania w grupie, zaufania, pomysłowości, nie karać wolnomyślicielstwa, nie zabraniać popełniania błędów, czyli promować umiejętności potrzebne do rozwoju nowych branż i nowoczesnego społeczeństwa .


Bibliografia

E. Aho, K. Pitkanen, P. Sahlberg, Policy development and reform principles of Basic and secondary education in Finland Since 1968, Education Working Paper Series Number 2, The World Bank, Washington, D.C., May 2006

A. Hargreaves, Sustainable Leadership and Development in Education: creating the future, conserving the past, “European Journal of Education”, Vol. 42, No. 2, 2007

http://www.oph.fi/english/education

http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1514600,2,finlandia-szkoly-na-szostke.read

Wyświetleń: 3848