Jedną z najbardziej interesujących przemian, jaka dokonuje się w psychologii współczesnej, jest upowszechnianie się tzw. poznawczych ujęć zachowania się człowieka. Jednostka ludzka jest w nich rozpatrywana jako istota, która formuje sobie określony obraz oddziaływującej na nią rzeczywistości, wytwarza niezwykle skomplikowany system jej „poznawczej” reprezentacji, a także tworzy system poglądów o sobie samej, kształtuje pojęcie o własnym „ja”, nazywano często obrazem własnej osoby. Samoocena jest to zespół różnorodnych sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby, i dotyczą zarówno aktualnych właściwości, jak i potencjalnych możliwości. Poziom samooceny globalnej jest to stopień zbieżności między „ja realnym” a „ja idealnym”. „Ja realne” tworzy to wszystko,
co stanowi aktualne doświadczenie życiowe jednostki. Choć uformowane pod wpływem przeszłości i teraźniejszości, mówi ono o tym, jaki jest aktualnie podmiot. „Ja idealne” obejmuje te cechy, jakie pragnęłoby się posiadać, a także zawiera to wszystko, co składa się na obraz, jakim być się powinno w świetle własnych wyobrażeń, przekonań, ideałów, pragnień i norm moralnych, a zarazem stanowi. Samoocena jest jednym z najważniejszych elementów formującej się w okresie dorastania osobowości, a zarazem stanowi istotny regulator zachowania człowieka. Własna osoba staje się przedmiotem poznania i oceny, co prowadzi do uświadomienia sobie swoich zalet i wad. Zwiększenie efektywności pracy dydaktyczno-wychowawczej wśród młodzieży wymaga głębokiej znajomości osobowości cenionych ucznia, poznania jego wiedzy o sobie samym i stosunku do siebie samego, w celu uświadomienia sobie przez nauczyciela, jak wiedza i przeżycia ucznia związane z jego samooceną wpływają na całokształt sytuacji szkolnej. Potrzeba poznania samooceny dorastającego wynika między innymi z dużej roli tego składnika osobowości w zakresie regulowania kontaktów interpersonalnych, wchodzenia jednostki w grupę i odgrywania w niej określonych ról. Jednostka posiadająca negatywne sądy o sobie, przekonana o braku umiejętności sprostania wymaganiom roli będzie unikać jej podejmowania, co
w konsekwencji może doprowadzić do izolacji społecznej. Poznanie zależności między samooceną dorastających a ich stosunkiem do nauki szkolnej ma ogromne znaczenie dla nauczycieli, może dopomóc w doborze bardziej skutecznych sposobów oddziaływań. Ponadto analiza samooceny ułatwi zrozumienie przyczyn nieadekwatnych i pozornie nieumotywowanych reakcji emocjonalnych uczniów. Pojęcie o sobie samym to nie tylko poznanie samego siebie, uświadomienie sobie przez jednostkę posiadanych cech ale także samoocena, polegająca na ustosunkowaniu się emocjonalnym do percypowanych właściwości i na ich wartościowaniu. Samoocena to zespół i opinii i sądów o sobie, które dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych. Przeprowadzenie oceny samego siebie wymaga odpowiedniego stopnia rozwoju samoświadomości. Świadomość posiadanych właściwości i możliwości, samowiedza, czyli system nagromadzonych informacji o samym sobie, stanowi jakby tworzywo czy materiał, który podlega ocenie. Pozytywny stosunek do siebie, do własnego „ja” we wszystkich jego aspektach jest prawdopodobnie najważniejszym determinantem pomyślnego przystosowania jednostki do otoczenia, warunkiem zadowolenia z samego siebie i poczucie osobistego szczęścia. Samoocena wpływa na myślenie, motywację i zachowanie jednostki. Na ogół proces oceniania siebie dokonuje się w odniesieniu do wartości cenionych przez grupę. Jednostka przyjmuje cele grupy jako swoje i z tego punktu widzenia dokonuje samooceny. Można wyróżnić samoocenę cząstkową i ogólną. Zarówno jedna jak i druga może być: wysoka lub niska, stabilna lub niestabilna, pozytywna lub negatywna, pewna lub zagrożona, trafna lub nietrafna. Samoocena określa także to, czego człowiek gotów jest się podjąć, a czego odmówić, na co się zdecyduje, a czego będzie się obawiał. Pozwalał na dokonanie swoistej „przymiarki” sił do zadań i wymogów otoczenia, aby na tej podstawie określić swoje cele. Wpływa zatem na ustalenie poziomu aspiracji jednostki: „Im wyższa jest samoocena, tym wyższy poziom aspiracji, czyli tym trudniejszy cel”. Znaczenie samooceny dla zachowania jednostki uwidacznia się także tym, iż na jej podstawie kształtuje się wiara w siebie i w swoje możliwości. Istnienie wiary w siebie łączy się z pozytywną i raczej wysoką oceną swoich sił i możliwości, a postępowanie człowieka
w tym przypadku będzie wyrazem przeświadczenia o posiadanych zdolnościach
i umiejętnościach. Brak wiary w swoje możliwości i umiejętności jest następstwem niedoceniania siebie. Kształtowanie się samooceny jest ściśle związane z poznawaniem samego siebie, z rozwojem pojęcia o sobie samym, człowiek zaczyna stopniowo dostrzegać
i rozumieć różne aspekty własnej osoby w różnym okresie swojego życia i stanowi długi
i złożony proces rozwojowy. Szczególnie ważne są te zmiany jakościowe, które dokonują się w końcowej fazie okresu dorastania. Oczywiście w tym okresie nie kończą się zmiany zachodzące w osobowości człowieka. Są to jednak zmiany innego typu, dotyczą one treści życia psychicznego, mają ponadto wolniejsze tempo i mniejszy zakres. Młody człowiek staje się dojrzały biologicznie, osiąga coraz pełniejszą dojrzałość psychiczną oraz wykazuje znaczne postępy w podejmowaniu nowych ról i zadań społecznych. W tej fazie rozwoju młodzież samodzielnie obserwuje i poddaje analizie swoje zachowanie i swój świat wewnętrznych przeżyć. Sądy młodocianych nie są już wierną kopią opinii innych osób, ale następstwem własnych dociekań i autorefleksji. W starszym wieku szkolnym wykształca się uogólniony pogląd na samego siebie. Dopiero w tym okresie rozwoju jednostki można mówić pojęciu o sobie samym, o koncepcji samego siebie, jest to możliwe dzięki już wysoko rozwiniętej funkcji myślenia pojęciowego zdolności do dedukcji i krytycyzmu.
Między poziomem samooceny dorastającej młodzieży a jej pozycją społeczną
w nieformalnej strukturze klasy szkolnej zachodziła istotna statystycznie zależność.
Wyróżnione ze względu na poziom samooceny trzy grupy dorastających osób: badani o wysokim, średnim i niskim poziomie samooceny różniły się- zarówno w aspekcie uznania społecznego, jak i popularności w grupie- akceptacją przez rówieśników.
Największą akceptacją rówieśników cieszyły się osoby o wysokiej samoocenie, badani o niskiej samoocenie mają najniższą pozycję społeczną w klasie szkolnej, i to zarówno pod względem uznania społecznego, jak i popularności. Największe różnice w zakresie pozycji społecznej w grupie występowały między osobami o wysokim i niskim poziomie samooceny.
Młodzież o wysokim poziomie samooceny charakteryzuje się największym zaangażowaniem społecznym, najniższą zaś o niskim poziomie.
Największe różnice w zakresie aktywności, zaangażowania w życie wewnętrzne klasy wystąpiły między dorastającymi o wysokim i niskim poziomie. Niższa aktywność społeczna badanych o niskim poziomie samooceny tkwi w wielu czynnikach, zarówno wspólnych dla chłopców i dziewcząt, jak i zróżnicowanych w zależności od płci. U niektórych dziewcząt poważną przeszkodą na drodze do włączenia się w społeczny nurt życia klasy szkolnej był nieatrakcyjny wygląd zewnętrzny bądź wady budowy ciała. Brak wiary w swoje możliwości
i umiejętności, poczucie nieadekwatności do stawianych przez grupę wymagań oraz zwiększone w związku z tym zagrożenie własnej osoby stanowiły czynniki ograniczające aktywność interpersonalną wielu dziewcząt i chłopców o niskiej samoocenie.
Między dorastającą młodzieżą o różnym poziomie samooceny istnieją różnice
w zakresie zachowania w szkole, zarówno ujętego globalnie, jak i w zakresie poszczególnych składników: stosunku do nauki szkolnej, aktywności społecznej kultury osobistej.
Poziom samooceny różnicował osiągane przez nich rezultaty w nauce szkolnej, najwyższym poziomem osiągnięć szkolnych charakteryzowali się uczniowie o samoocenie wysokiej.

Wyświetleń: 880