Współczesna szkoła jest nastawiona na przekazywanie wiedzy. Pełni przede wszystkim funkcje dydaktyczne, nie wychowawcze. Programy edukacyjne bazują na koncepcji wiedzy pozytywnej, pewnej, gdzie każde zadanie ma z góry ustalony właściwy wynik rozwiązania. Od ucznia oczekuje się gotowej odpowiedzi, nie ucząc go, jak ma do tej odpowiedzi dojść. Środki masowego przekazu sprawiają, że miliony osób otrzymują w tym samym czasie te same informacje i zaczynają być kształtowane według jednego szablonu. Przy czym, jak zauważa K. Pankowska radio, telewizja i Internet mają siłę oddziaływania przewyższającą wszystko, co istniało w przeszłości. Drastycznie zmieniły się relacje pomiędzy nauczycielami a uczniami. Niestety coraz częściej nauczyciel nie jest już dla swoich podopiecznych autorytetem ani mistrzem.
Głównym celem współczesnego wychowania jest przygotowanie człowieka do życia w sukcesie. Jakie są tego konsekwencje? Młody człowiek jest kodowany w procesie edukacji na konieczność wspinaczki po drabinie sukcesu. Nie jest już, niestety, wyposażony w umiejętności niezbędne nie tylko przy spadaniu z owej drabiny sukcesu, ale i te związane z podejmowaniem różnych trudnych wyzwań losu. Jak zauważa E. Fromm: „wszystko jest dla człowieka ważne z wyjątkiem jego własnego życia oraz sztuki życia. Istnieje on dla wszystkiego, ale nie dla siebie samego.” Tymczasem drama jest właśnie formą ćwiczenia sztuki życia. Wychodzi naprzeciw myśleniu o najważniejszej funkcji, jaką ma do spełnienia każdy człowiek: godnego wypełnienia własnego życia. Drama powierza uczniowi rolę kreatora, sprawcy działań, a nie tylko wykonawcy poleceń nauczyciela. Umożliwia ona bowiem stworzenie dzieciom i młodzieży sytuacji edukacyjnych, wyzwalających aktywność poznawczą oraz zespołową i emocjonalną ekspresję jednostki.
Zdaniem R. Barnesa „Dzieci posiadają wrodzony sposób uczenia się o otaczającej rzeczywistości. Uczą się od swoich kolegów na ulicy, przy telewizorze i na korytarzach szkół. Realizują własny program poznawania świata i kształtują swoje kryteria wartości, nie licząc się z naszym programem. Często uczą się zasad i zachowań, przed którymi pragnęliśmy ich uchronić. Dlatego im wcześniej, poprzez dramę, potrafimy odkryć niebezpieczne tropy dziecka i pomożemy mu dotrzeć do zrozumienia zagrożeń, tym lepiej dla niego. Podczas zajęć dramowych dzieci obnażają świat taki, jaki im się wydaje lub jaki poznały z najgorszej strony.”
W działaniu dramowym pobudzone są jednocześnie reakcje poznawcze (myślenie) i emocjonalne (czucie). To nadaje im szczególną moc. Nowe myśli i uczucia walczą ze starymi, a ze sprzeczności wyłania się nowe pojmowanie poznawanej rzeczywistości. Drama pozwala dostrzec złe i dobre strony improwizowanej sytuacji, wypróbować skutki niewłaściwego wyboru, bez smutnych konsekwencji, jakie wybór ten spowodowałby w rzeczywistości. W dramie można zatrzymać czas i jeszcze raz rozwiązać ten sam problem inaczej.
Drama to proces wychowania do wartości. Drama jest działaniem głęboko wychowawczym. Drama z pewnością nie jest dyrektywna. Polega na dokonywaniu wyborów, a wcześniej na zadawaniu pytań, a nie udzielaniu gotowych odpowiedzi. Odpowiedź należy każdorazowo do ucznia, formułuje się w procesie dokonywania wyborów moralnych i określenia postaw wobec trudnych życiowo problemów. W trakcie działań dramowych trwa przyśpieszona nauka nowych form zachowań i społecznego funkcjonowania człowieka. W dramie uczenie to jest procesem sprzyjającym modyfikacji zachowań pod wpływem indywidualnych doświadczeń jej uczestników. Polega na naśladowaniu, formowaniu i utwierdzaniu pewnych schematów poznawczych i wzorców moralno-społecznych.
W dramie stwarzane są warunki i sytuacje społeczne wytwarzające pożądane doświadczenia poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, sprzyjające efektywnemu uczeniu się społecznemu. Uczenie się nowych form zachowań w warunkach dramowych polega na następujących założeniach:
Uczenie się występuje „tu i teraz”, a więc w sytuacji społecznej bezpośrednio doświadczalnej przez uczestników. Scenariusze dramowe przewidują występowanie wśród wchodzących w role społeczne napięć emocjonalnych niezbędnych w procesie uczenia się społecznego. Z kolei bezpieczeństwo psychiczne i wzajemna akceptacja osłabiają to napięcie i sprawiają, że społeczny kontekst uczenia się nie zaburza jego efektywności.
Dynamiczne sytuacje społeczne „tu i teraz” w akceptującej jednostkę grupie sprzyjają nabywaniu nowych, konstruktywnych w sensie psychospołecznym doświadczeń interpersonalnych. Występuje gotowość do porzucenia starych, stereotypowych rozwiązań i chęć poszukiwania i uczenia się nowych zachowań. Dzięki informacjom zwrotnym i odrzuceniu masek uczestnicy dowiadują się wiele na swój temat.
Drama jako metoda wychowawcza przyjmuje dziecko takim, jakim ono jest naprawdę, ze wszystkimi defektami i zaburzeniami. Paradoksalnie to wejście w rolę dramową pozwala dziecku wyjść ze swoich codziennych ról „wzorowego ucznia” czy „młodszego brata”.
Od nauczyciela dramy należy wymagać szczególnego wyczucia, taktu, wrażliwości na drugiego człowieka, młody człowiek bowiem, z którym ma do czynienia, jest zbyt cennym tworzywem, aby można było z nim eksperymentować. Wobec pytań o wartości nauczyciel dramy nie stoi bezradnie, bowiem nie mając jako jedyny patentu na mądrość – próbuje wspólnie ze swoimi uczniami szukać na nie odpowiedzi.
Wiadomo, jak bardzo ważny jest dla dziecka kontakt z pierwszymi nauczycielami, pierwszymi mistrzami – przewodnikami po życiu. Nauczyciel dramy może stać się takim przewodnikiem w sensie niemal dosłownym, jeśli uznamy, że drama to po prostu trening życia. „To właśnie nauczyciel dramy, jak żaden inny ma szansę rzucić światło wrażliwości i ciekawości na dzieciństwo swojego podopiecznego i ożywić wszystkie tkwiące w nim potencjalne możliwości.”
W literaturze przedmiotu osobę prowadzącą zajęcia nazywa się również animatorem. Jego głównym zadaniem powinno być ożywianie, inspirowanie dzieci w celu rozbudzania ich osobistej ekspresji twórczej. Kierowanie aktywnością uczestników zajęć powinno polegać przede wszystkim na odkryciu własnego ciała, aparatu mowy i pokonywaniu przestrzeni. Niemniej ważne jest zaszczepienie dzieciom wytrwałości, koncentracji uwagi i stawianiu sobie wymagań. Wszystko to wymaga życzliwej atmosfery, wzajemnego zaufania, nieskrępowania, po prostu akceptacji. Błędem byłoby wymagać od wszystkich jednakowego wykonywania zadania, bo każdy człowiek jest inny, niepowtarzalny. Wybór i zestaw zadań dramowych zawsze zależeć będzie od sytuacji oraz grupy: jej liczebności, wieku, możliwości fizycznych, umysłowych i emocjonalnych.
Bardzo ważny jest fakt, że w dramie nauczyciel nie gra roli osoby wszechwiedzącej. Przeciwnie, przysłuchuje się poglądom dzieci i bierze pod uwagę ich punkt widzenia. Podczas dramy nie ma złych i dobrych poglądów. Należy przyjąć postawę akceptacji i odkrywać poprzez dramę przyczyny sytuacji konfliktowych lub trudnych. A nauczyciel jest jedynie pomocnikiem w procesie uczenia się podejmowania decyzji lub dokonywania wyborów.
Niestety nie brakuje przeciwników aktywności dramowej. Należą do nich często ci, którzy sami nie mieli okazji w takich zajęciach uczestniczyć. A dodatkową trudność w upowszechnianiu tej metody stanowi fakt, że nauczyciel dramy nie może bezpośrednio zaprezentować efektów aktywności swoich uczniów. W dziedzinach poznawczych efekt pracy nauczyciela daje się weryfikować natychmiast. Służą temu różnego rodzaju sprawdziany. W dramie, niestety nie ma możliwości, aby równocześnie z tokiem działania pedagogicznego sprawdzać jej wyniki. Jak bowiem sprawdzić, czy dziecko „już się nauczyło” prawdziwej wrażliwości na drugiego człowieka? Albo czy już dostatecznie „rozwinęło” swoją wyobraźnię. Nie istnieje również żadna miarodajna skala, w której można by owe efekty określać. Niestety, praktyka przyporządkowania stopni odpowiedziom uczniów podczas różnego rodzaju sprawdzianów zdominowała myślenie nauczycieli o efektywności ich pracy.
Wychowanie przez dramę, jak mówi B. Way, „nie jest satysfakcjonujące dla tych, którzy nastawieni są zarówno na ilościowe, jak i jakościowe osiągnięcia akademickie. Bezpośrednie doświadczenie jest czasochłonne, trudno uchwytne i przez to niewymierne. Czasem bywa uwieńczone sukcesem w najmniej oczekiwanych momentach.”
Także nauczyciele, którzy mieli okazję poznania strategii i technik dramowych nie zawsze chcą podjąć ryzyko ich zastosowania, zejść z utartych szlaków. Drama wymaga od nauczyciela większego wysiłku i zaangażowania niż tradycyjne metody podające. Tego samego wymaga od uczniów, choć pozornie może wydawać się, że uczniowie „bawią się” na lekcji. A to również może nie podobać się pedagogom – tradycjonalistom.
Doświadczenia emocjonalne i społeczne w dramie przyczyniają się do powstawania określonych efektów uczenia się. Zdaniem K. Pankowskiej można mówić o efektach:
- psychologicznych (np. poprawa samooceny, dowartościowanie obrazu własnej osoby, eliminowanie nieśmiałości),
- rozwojowych (rozwój spontaniczności, integracja uczuć z zachowaniem, tworzenie się tendencji do samorealizacji i odpowiedzialności za swój własny rozwój),
- społecznych (np. rozwój wrażliwości społecznej, umiejętność komunikacji i współdziałania z innymi ludźmi),
- pragmatycznych (umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych).
„Choćbyśmy uczniami byli najtępszymi w szkole świata, nie będziemy repetować żadnej zimy ani lata.” Jak zauważa W. Szymborska nie jest możliwe powtórzenie życia, tak jak możliwe jest powtórzenie tej samej klasy. Nie każdy ma okazję odgrywać różne role i wczuwać się w różne postacie na scenie teatralnej. Każdy natomiast może ćwiczyć sztukę życia w dramie.

Bibliografia:
Machulska H., Pruszkowska A., Tatarowicz J., Drama w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa 1997.
Maksymowicz L., Drama jako metoda wspomagania rozwoju osobowości dziecka w wieku szkolnym, Wyd. Uczelniane PAP, Słupsk 2002.
Maksymowicz L., Gliniecki M., Spotkanie z dramą, Wyd. ODN w Słupsku, Słupsk 1998.
Pankowska K., Edukacja przez dramę, WSiP, Warszawa 1997.
Pankowska K., Pedagogika dramy, Żak, Warszawa 2000.

Wyświetleń: 662