Katalog

Agata Tyczyńska, 2012-12-20
Leszno

Pedagogika, Artykuły

Ideologie w edukacji

- n +

Ideologia „zawiera i wyraża pewne opracowanie idei, które jest spójną całością, zawierającą określoną koncepcję świata i życia.” Światopogląd i ideologia pedagogów miał
i ma wpływ na kształt edukacji i tym samym przejawia się w konkretnych koncepcjach edukacyjnych. Wizja świata dotyczy funkcjonowania szkoły w społeczeństwie oraz działań, jakie powinien podejmować nauczyciel i wychowawca względem ucznia, a także pozycję wychowanka w procesie kształcenia i wychowania. Irena Adamek w książce „Podstawy edukacji wczesnoszkolnej” w rozdziale „Edukacja alternatywna w klasach I-III” przedstawiła wybrane koncepcje pracy, są to: koncepcja pedagogiczna Celestyna Freineta, system Marii Montessori czy koncepcja kształcenia integracyjnego Marii Cackowskiej, Wrocławska Szkoła Przyszłości Ryszarda Łukaszewicza oraz koncepcja kształcenia wyzwalającego Władysław Puśleckiego. Spośród wymienionych wyżej metod pracy przyjrzę się koncepcji pedagogicznej Celestyna Freineta oraz systemowi Marii Montessori i postaram się dokonać analizy porównawczej tych dwóch koncepcji i ukazać podobieństwa i równice między tymi dwoma ideologiami. Trzecim pedagogiem, którego poglądy także wpłynęły na kształt procesu nauczania i wychowania jest ksiądz Jan Bosko. W książce Luciano Ciana „System zapobiegawczy św. Jana Bosko” ukazano charakterystyczne rysy stylu edukacji włoskiego świętego.
W koncepcji francuskiego pedagoga podstawowym hasłem działania jest stwierdzenie: „Pozwól dziecku się wypowiedzieć”. Tym samym największy nacisk jest położony na ekspresję, jest to punkt wyjściowy, bo pobudza w dziecku procesy poznawcze i zachęca do kontaktów społecznych. Ekspresja jest także bezpośrednim źródłem poznania dziecka. Celem wychowawczym koncepcja Freineta jest „dążenie do najpełniejszego rozwoju osobowości dziecka w ramach grupy społecznej."
Natomiast włoska lekarka za najważniejszy cel wychowawczy postawiła sobie „pomoc osobie ludzkiej w osiąganiu przez nią niezależności”. Wychowanie młodego człowieka to dążenie do tzw. normalizacji, czyli stanu harmonii wewnętrznej i zewnętrznej
ze światem oraz stanu harmonii ciała i duszy, co w rezultacie pozwala na integrację człowieka. Hasłem, które przyświeca jej systemowi, jest formuła: „Pomóż mi zrobić to samemu”. Wydaje się, że oba założenia, zarówno Freineta, jak i Montessori, są słuszne
i powinny być rozpatrywane podczas pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym.
Autor opracowania „System zapobiegawczy św. Jana Bosko” wskazuje na najważniejsze założenia pedagogiki Bosko - „System ten opiera się całkowicie na rozumie, religii i miłości wychowawczej”. Najważniejszym celem edukacji młodych ludzi było dla tego włoskiego księdza wychowanie ich na dobrych chrześcijan i uczciwych obywateli, którzy znają i przestrzegają normy społeczne oraz pełnią w nim określone role, np. poprzez wykonywany zawód.
Podstawowe założenia koncepcji Freineta dotyczą kilku elementów, tj. swobodnej ekspresji, metod naturalnych, wychowania przez pracę oraz spółdzielczej samorządności. Można wyróżnić kilka rodzajów ekspresji. Ekspresja słowna, czyli wyrażanie siebie
za pomocą słów zarówno w formie mówionej, jak i pisanej, uważana jest za najlepiej sprawdzający się sposób na naukę i wzbogacanie języka uczniów, jak i wspomagający
w kontaktowaniu się z innymi ludźmi, dzięki niej człowiek odczuwa potrzebę poznania
i nauki zarówno czytania, jak i pisania. Ekspresja plastyczna za pomocą malarstwa, grafiki, rzeźby, ceramiki czy tańca, twórczości muzycznej oraz ekspresja techniczna za pomocą majsterkowania, konstruowania pozwala także wyrażać siebie. Swobodna ekspresja jest bez wątpienie czynnikiem wyzwalającym zainteresowania, a przy tym zaspokaja wiele potrzeb psychicznych, podnosi poczucie własnej wartości, pozwala na osiągnięcie sukcesu każdemu.
Metody naturalne odpowiadają właściwościom i potrzebom dziecka, a w zakresie czytania i pisania, o czym już wspomniano, to przed wszystkim ekspresja i porozumiewanie między ludźmi za pomocą znaków graficznych.
Istotą wychowania przez pracę jest umożliwienie uczniowi zdobywania własnych doświadczeń w czasie różnorodnej działalności, a co za tym idzie możliwość zrozumienia sensu i wartości pracy, bowiem uczy się on pokonywać trudności.
Nowym elementem w koncepcji było wprowadzenie do szkoły spółdzielczych form pracy wychowawczej. Zespół klasowy powinien być autentycznym samorządem uczniów, który włączony jest we współdziałanie z nauczycielem. Nauczyciel powinien wyzwalać twórczość ucznia i razem z nim pracować, poszukiwać, doświadczać i przeżywać świat, okazując mu pełne zaufanie i szacunek.
Zainteresowania, zdaniem Montessori, są najważniejszym czynnikiem w wychowaniu i nauce, tworzą one oś oddziaływań wychowawcy, który ze środowiska wybiera oferty stanowiące dla rozwoju dziecka „pożywkę”. Zdaniem Montessori rozwój dziecka jest możliwy dzięki pewnym właściwościom charakterystycznym dla okresu dziecięcego, tj.„absorbującej psychice” - w tym okresie dziecko całym sobą wchłania bodźce z otoczenia,
a uczenie przebiega bez udziału świadomości; „okresowi szczególnej wrażliwości” – to czas najbardziej korzystny, w którym uczenie się i wychowanie w określonej działalności przynosi najlepsze efekty oraz „polaryzacji uwagi”, która jest zjawiskiem wnikliwego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem lub jedną czynnością – pozwala ona pracować w sposób zdyscyplinowany, przeżywać radość i czerpać satysfakcję z własnych działań. „Polaryzacja uwagi” jest niezwykle ważnym elementem w rozwoju dziecka, a zależy od przygotowania otoczenia i odpowiednio ukształtowanej postawy nauczyciela.
Montessori wymieniła dwa warunki, które muszą być spełnione, by osiągnąć powodzenia szkolne, a mianowicie: uwzględnienie w procesie wychowawczym właściwości psychicznych dziecka i umieszczenie go w odpowiednio zorganizowanym środowisku (społecznym i materialnym) oraz wprowadzenie atmosfery swobody i wolności, która pobudza do samomotywacji, bowiem uczeń wybiera co i kiedy chce robić.
W obu koncepcjach należy zwrócić uwagę na fakt, iż dziecko, przychodząc do szkoły, nie powinno robić niczego wbrew sobie i swoim zainteresowaniom, a które to powinny być rozpoznane przez nauczyciela. Nauczyciel musi tak działać, by zachęcić, a nie zmusić, dziecko do pracy. Zachęcanie dziecka do pracy za pomocą ekspresji uczy rozpoznawania w nim pewnych stanów, uczuć i nazywania ich oraz wyrażania za pomocą różnych form. Zwraca się samym uwagę na to, że każdy jest inny i w odmienny sposób może wyrażać te same uczucia. Natomiast swoboda, na którą zwraca uwagę Montessori, pozwala uczniowi brać odpowiedzialność za swoje czyny. Wszystkie przedmioty w klasie w systemie Montessori są pojedyncze, uczy to dzieci cierpliwości i pokory. Myślę, że to bardzo ważne
ze względu na to, że młodzi ludzie coraz częściej chcą mieć wszystko tu i teraz. Zasada ta sprawdza się także podczas zajęć świetlicowych, kiedy dzieci muszą dzielić się pojedynczymi egzemplarzami gier.
Zdaniem Freineta bardzo ważna jest organizacja pracy. A prawidłowy plan jest najskuteczniejszym środkiem łączenia swobodnej działalności dziecka z wysiłkiem koniecznym, aby osiągnąć cele dydaktyczno-wychowawcze. Nauczyciel tworzy plan,
który zawiera zadania do realizacji (zgodny z programem nauczania). Uczniowie wybierają, co zrobią same lub w grupie i tworzą swoje plany na wybrany okres (tydzień, miesiąc). Nauczyciel ustala z każdym uczniem termin realizacji i formę prezentacji grupie efektów pracy. Odbywają się także lekcje zbiorowe. Uczniowie biorą czynny udział w kontroli
i ocenie prac. Ocena dotyczy jakości, formy realizacji i końcowego efektu. Zamiast nauczania podręcznikowego wprowadzono nowe techniki szkolne, tj. swobodny tekst, korespondencja międzyszkolna, doświadczenie poszukujące, planowanie pracy, fiszki autokreatywne, gazetka szkolna itp. Jedną z bardziej wartościowych technik, moim zdaniem, jest swobodny tekst. Jednakże dzieci w wieku wczesnoszkolnym dopiero uczą się pisać, zatem temat i forma dostosowane muszą być do ich poziomu opanowania techniki pisania. Technika ta dawać może szczególnie dużo satysfakcji, gdy jest połączona z przygotowaniem gazetki klasowej czy kroniki.
Organizacja procesu edukacyjnego u Montessori obejmuje także materiał dydaktyczny, który podzielono na materiał do ćwiczeń życia praktycznego, ćwiczeń związanych z troską o środowisko i samego siebie, dotyczących zwyczajów, materiał sensoryczny, materiał „akademicki” (pomoce do nauki języka, matematyki itp.), materiały artystyczne związane z ekspresją. W systemie tym nie ma podziału na klasy, ale na poziomy wiekowe. Nie stosuje się ocen wyrażonych za pomocą stopni, ale ma ona charakter opisowy. Nie ma dzwonków i przerw międzylekcyjnych, praca odbywa się podczas dnia z dwoma przerwami. Uczniowie sami wybierają materiał do pracy, nauczyciel obserwuje ich postępy
w nauce i uwagi o pracy zapisuje w dzienniku obserwacji. Prowadzone są też „lekcje” indywidualne lub grupowe ukierunkowane na pracę z danym materiałem dydaktycznym.
Ważnym elementem koncepcji Freineta oraz Moarii Montesorii jest zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków do pracy i stworzenie zaplecza, czyli właściwego wyposażenia klasy. W przypadku Freineta mowa tu o narzędziach do prac technicznych, środkach dydaktycznych w każdej klasie, np. bibliotek klasowa, kącików specjalistycznych, sprzętu audiowizualnego, wystawki prac itp. oraz dokumentacji źródłowej. W systemie Montessori ważne jest by klasa była wyposażona w takie sprzęty i materiały, aby umożliwiała poznanie i opanowanie rzeczywistości i aby w klasie zawsze panował porządek, a wszystkie przedmioty mały swoje stałe miejsce, otoczenie szkolne powinno być estetyczne z dużą ilością roślin i kwiatów.
Metoda wychowawcza stosowana przez Jana Bosko nazwana jest systemem prewencyjnym, później nazywanym także zapobiegawczym lub uprzedzającym, który wynikał z praktyki wychowawczej realizowanej przez ks. Bosko w jego ośrodkach wychowawczych, zwłaszcza w Oratorium na Valdocco. System zapobiegawczy polega na tym, że podwładnych zaznajamia się z przepisami i regulaminem, a następnie roztacza się nad nimi taką opiekę, że wychowankowie znajdują się zawsze pod czujnym okiem dyrektora lub asystentów, którzy rozmawiają z nimi, służą im za przewodników, udzielają rad i upominają z miłością. System ten nie dopuszcza żadnych kar surowych i stara się nie stosować nawet kar lżejszych.
W centrum procesu wychowawczego stoi uczeń, na którego oddziałuje wychowawca poprzez zachęcanie, dawanie propozycji i pokazywanie możliwości rozwiązania różnych trudności. Zdaniem Bosko nie jest możliwe pełne wychowania, jeśli nie opiera się na osobistych kontaktach między wychowawcą a wychowankiem w atmosferze zaufania, na szczerej współpracy, która dotyczy zainteresowań i czasu wolnego wychowanka. Rola nauczyciela polega na tym samym, co w przypadku pedagogicznych rozwiązań Freineta i Montesorii. Bosko zauważa jeszcze, że należy dobrze poznać środowisko, z którego wyrasta każdy z uczniów, bowiem w ten sposób łatwiej nawiązać z nimi kontakt, który opiera się między innymi na zrozumieniu potrzeb wychowanka.
System księdza Bosko odwoływał się do wiary chrześcijańskiej, bowiem najwyższym celem było prowadzenie młodych ludzi do świętości. Dbałość o rozwój wychowanków obejmowała sferę fizyczną (poprzez zabawę), sferę religijno-moralną oraz intelektualną. Odwołuje się to do wspomnianych wcześniej postulatów pedagogiki Bosko: rozumie, religii i miłości wychowawczej.
Rozum w koncepcji włoskiego księdza miał bardzo duże znaczenie, bowiem jedynie zdroworozsądkowe myślenie, umiejętność krytycznego podejścia do współczesnego świata, samorealizacja wpływają na to, by młodzi ludzie stawali się pełnowartościowymi obywatelami. Rozumowe postępowanie dotyczy także wychowawców, którzy mają kształtować młodych ludzi do właściwego formowania i posługiwania się rozumem, który stanowi jedną z głównych dróg poszukiwania i odkrycia Boga. Rola rozumu nie dotyczyła zatem tylko kształcenia intelektualnego czy zawodowego, gdyż: kultura, szkoły, dyplomy nie są ostatecznym celem do osiągnięcia.
Edukacja w placówkach prowadzonych przez salezjan nierozerwalnie związana jest z religijnością. Cel ten realizowany był poprzez proponowanie ideału świętości, który wyrażał się w nieustannie ponawianym zaproszeniu do bycia dobrym chrześcijaninem i uczciwym obywatelem. Religia w praktyce wychowawczej realizowana była także jako nauczanie katechizmu rozumiane jako przekazywanie młodzieży fundamentalnych, ponadczasowych prawd. Formułę krótkich katechizmowych stwierdzeń, by nie przeciążać i nie zanudzać, miały tzw. słówka na dobranoc. Prowadził on w ten sposób młodych
do spontanicznego odkrywania w religii i wierze fundamentu ich życia.


Ostatnim elementem systemu księdza Bosko była miłość wychowawcza, która, jak już wspomniano, przybiera formę intensywnego zaufania do wychowanka, poszukiwania prawdy i szczerości, która pozwala niekiedy ranić drugiego, żeby go umocnić w jego autentycznych możliwościach. Tylko wychowawca przesiąknięty prawdziwą miłością wychowawczą będzie potrafił poświęcić się całkowicie dobru swoich wychowanków, żyć ich życiem, okazywać im przyjacielskie zrozumienie w każdej sytuacji. Opiekun musi kochać nie tylko dusze chłopców, lecz także to, co dla nich przedstawia jakąś wartość i staje się przedmiotem ich szczególnego zainteresowania. Miłość wychowawcza zakłada akceptację wychowanka takim, jaki on jest, Ten wzajemny stosunek oparty na bezpośrednich i bliskich kontaktach, skoncentrowany na dobru wspólnym i dobru każdego z członków wspólnoty, na obecności i współuczestnictwu w codziennych sprawach, wzajemnej i bezwarunkowej akceptacji sprawiają, że całe to środowisko wychowawcze, a więc oratoria, szkoły, internaty, zaczynają funkcjonować na wzór rodzinny, a atmosfera rodzinna w nich panująca staje się fundamentem wychowania.
Weinschenk podkreśla, że system prewencyjny wykorzystywany jest w pracy z młodzieżą trudną i z przeszłością kryminalną. Ksiądz Bosko uważał, że państwo powinno chronić szczególnie te dzieci, które narożne są na demoralizację poprzez organizowanie im odpowiednich miejsc na naukę i zabawę. Jedynym sposobem odniesienia sukcesu pedagogicznego jest współdziałanie z młodymi ludźmi, którzy wraz z wychowawcą zaczynają tworzyć pełną ciepła i miłości rodzinę.
Omówione powyżej koncepcje pedagogiczne realizowane są w szkołach prowadzonych wymienionymi metodami pracy z dziećmi i młodzieżą. W szkołach ogólnodostępnych nauczyciele, mając wystarczającą wiedzę, mogą korzystać i wybierać, a czasem także modyfikować, wybrane techniki pracy. W zależności od ideologicznych podstaw pracy w procesie nauczania i wychowania można zauważyć podobieństwa i różnice.
To, co ważne jest we wszystkich ujęciach pedagogów, to nacisk na to, by uczeń pracował samodzielnie, a nauczyciel jedynie pomagał w sytuacji trudnej. Nauczyciel jest postrzegany jako ten, który odpowiada za właściwe przygotowanie otoczenia, stymuluje i zachęca do tego, by korzystać z różnych źródeł. Ważnym założeniem jest to, że uczeń może i powinien nabrać nawyku samokontroli i samooceny poprzez korzystanie z kart samokontroli u Montessori czy fiszek autokorektywnych. Warto zwrócić też uwagę na cele wychowawcze tych koncepcji, bowiem życie w zgodzie z samym sobą oraz umiejętność współdziałania w społeczeństwie, bycie dobrym obywatelem są gwarantem szczęścia i zadowolenia z życia.
Choć najważniejszą osobą w edukacji jest uczeń-wychowanek, to niezależnie od ideologii najwięcej zależy od samego nauczyciela-wychowawcy, który musi umieć odczytywać i zaspokajać potrzeby młodego człowieka. Najjaskrawiej podkreśla to ksiądz Bosko, który od wychowawców wymaga całkowitego poświęcenia się wychowankowi.













Bibliografia
Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000.
Cien L, System zapobiegawczy św. Jana Bosko, Warszawa 2001.
Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa 2008.
Weinschenk R., Podstawy pedagogiki Księdza Bosko, Warszawa 1996.



Wyświetleń: 1433


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.