OPIS I ANALIZA REALIZACJI WYMAGAŃ z § 8 ust. 2 pkt 4 a

PROGRAM ZAJĘĆ BIBLIOTERAPEUTYCZNYCH W ZWIĄZKU Z AKCJĄ „CAŁA POLSKA CZYTA DZIECIOM”


I. Motywacja osobista i źródła inicjatywy.

II. Terapeutyczne walory literatury dla dzieci i zasady terapeutycznego postępowania.

III. Wdrożenie programu.

1. Prezentacja przykładowego wykorzystania literatury dla dzieci do celów terapeutycznych.
Wskazania metodyczne.

2. Prezentacja przykładowego wykorzystania walorów wychowawczych literatury dla dzieci.

3. Znaczenie zajęć czytelniczych dla wsparcia dydaktycznych zadań szkoły.

























MOTYWACJA OSOBISTA I ŹRÓDŁA INICJATYWY
Od kilku lat pracuję jako bibliotekarka szkolna w wymiarze 15h. Wkrótce po objęciu tego stanowiska nabrałam przekonania, że zakres moich obowiązków czyli udostępniania księgozbioru, doradztwo i informacja czytelnicza oraz funkcja kustosza nie przynosi mi spodziewanej satysfakcji. Szukałam pełniejszego wykorzystania bibliotecznych zasobów. Brakowało mi żywego kontaktu z dziećmi, czułam niedosyt oddziaływania dydaktycznego, wychowawczego i opiekuńczego.
Inspiracją stał się dla mnie dawny domowy zwyczaj głośnej lektury. Obraz zasłuchanej rodziny zgromadzonej wokół osoby pochylonej nad książką znany mi tylko z literatury i filmu, dał mi impuls do zweryfikowania funkcji szkolnej bibliotekarki.
Głośna lektura w kręgu światła lampy naftowej, a później żarówki miała nieocenione znaczenie poznawcze i terapeutyczne:
 przyczyniała się do poszerzania horyzontów umysłowych i była forma samokształcenia,
 umożliwiała wspólne przeżywanie różnych stanów uczuciowych,
 kształtowała dobre relacje międzypokoleniowe między dziećmi, rodzicami, dziadkami i innymi członkami rodziny, sprzyjając integracji rodziny i umocnieniu łączących ją więzi,
 była czasem wytchnienia, oderwania się od powszednich trosk i często zaspokajała potrzebę rozrywki.
Uświadomiłam sobie, że biblioterapia była stosowana od dawna w sposób intuicyjny i nie uświadomiony, ale skuteczny i powszechnie stosowany. Propagowana od kilku lat akcja „Cała Polska czyta dzieciom” jest słuszną próbą powrotu do dawnego zwyczaju głośnej lektury.
Żywa narracja lub lektura jest niezastąpionym sposobem przekazywania baśni, legend i opowieści. W społeczeństwie funkcjonuje przekonanie, że efektowne ekranizacje baśni i powieści zwalniają rodziców, babcie i opiekunki od tradycyjnego snucia opowieści i głośnej lektury.
Jest to przekonanie błędne, bo tylko osobisty kontakt z dzieckiem umożliwia mu spontaniczne komentowanie zdarzeń i działania postaci, dzielenie się emocjami, wyrażanie własnych pragnień i marzeń. Dziecko usadowione przed telewizorem pozostaje samotne i milczące
Pojmując funkcję bibliotekarza jako profesję o charakterze misyjnym, czułam się osoba powołaną do włączenia się w akcję „Cała Polska czyta dzieciom”.
W środowisku wiejskim nie ma zwyczaju kupowania i gromadzenia książek. Kupuje się jedynie podręczniki. Książka nie jest atrakcyjnym prezentem dla dziecka. Dzieci i rodzice najchętniej widzą w charakterze upominku zabawki, gadżety elektroniczne, modną odzież, słodycze.
Autorzy hasła „Cała Polska czyta dzieciom” zmierzali do aktywizacji rodziców, aby wdrażali nawyk czytania swoim dzieciom. Jako nauczyciel-bibliotekarz czułam się zobowiązana do wsparcia tej szlachetnej akcji. Poszukiwałam sposobu na pokonanie powszechnej środowisku niechęci do kontaktów z książką a nawet pogardy dla książek, „nieprzydatnych” i „bezwartościowych” z uwagi na niewielką ich wartość materialną. Poszukiwałam metody „oswojenia” dzieci z książką, na uwolnienie ich od lęku przed książką, która kojarzy im się z przymusem nauki.
Kształceniu literackiemu na lekcjach języka polskiego towarzyszy napięcie spowodowane rywalizacją, presją kontroli i oceniania przez nauczyciela, a także znużenie długotrwałym wysiłkiem umysłowym. Tak więc lektura obowiązkowa zalecana przez nauczyciela jest dla uczniów często przykrym obowiązkiem szkolny. Widziałam potrzebę spotkań dzieci z książką wolnych od stresów, a jednak sprzyjających rozwojowi intelektualnemu uczniów, kształcących osobowość, a przede wszystkim pomocnych w przezwyciężaniu różnego rodzaju zaburzeń rozwojowych.
Znalazłam własny sposób realizacji hasła „Cała Polska czyta dzieciom”: wdrożenie dzieci do obcowania z literaturą powiązałam z terapią, a zajęciom czytelniczym nadałam formę odmienną od lekcyjnych zajęć dydaktycznych






I. TERAPEUTYCZNE WALORY LITERATURY DLA DZIECI I ZASADY TERAPEUTYCZNEGO POSTĘPOWANIA

Umiejętnie wybrany utwór ma znaczenie terapeutyczne, gdyż prowadzi do identyfikowania się dziecka z bohaterem baśni lub powieści i przeżywania stanów emocjonalnych tej postaci. Uczestnik zajęć odkrywa w utworze własne problemy, konflikty i kompleksy, i poznaje sposoby pokonywania osobistych trudności. Przez identyfikacje z postacią literacką próbuje zmierzyć się z własnymi kłopotami. Poczuje się silniejszy, gdy bohater odniesie zwycięstwo. Zyskuje wiarę w możliwość pokonania „wroga”, którym dla dziecka może być jąkanie się, trudności z czytaniem i zapamiętywaniem, nieśmiałość lub możliwość usunięcia zła jakim może być przykładowo brak popularności w grupie rówieśniczej, faworyzowanie któregoś dziecka wśród rodzeństwa przez rodziców, niski status rodziny dziecka w środowisku.
Literatura w znacznym stopniu kształtuje emocjonalność. Podczas zajęć dzieci uczą się rozpoznawania, nazywania i wyrażania uczuć. Mogą
w „krzywym zwierciadle” dostrzec swoje negatywne emocje: gniew, złość, irytację. Dzieci nadpobudliwe emocjonalnie dostrzegą potrzebę zapanowania nad nimi.
Mając na uwadze efekty terapeutyczne zajęć czytelniczych sformułowałam kilka zasad postępowania:
 należy zapewnić atmosferę, w której możliwe będzie odprężenie, odreagowanie, doznanie uczucia ulgi od napięć spowodowanych szkolną rywalizacją, presją systemu edukacyjnego i zależnością od dorosłych,
 należy zaspokoić potrzebę pocieszenia i ukojenia po niepowodzeniach szkolnych, rodzinnych i innych,
 trzeba umożliwić dzieciom ekspresję emocjonalną przez działania parateatralne, plastyczne, ruchowe, dźwiękonaśladowcze i wokalne,
 należy uwzględnić naturalną potrzebę rozrywki i beztroskiej zabawy,
 osoba prowadząca zajęcia, terapeuta, musi okazywać uczestnikom życzliwość, serdeczność, musi cieszyć się zaufaniem dzieci, wzbudzać sympatię,
 ze spotkań z książką należy uczynić przyjemność.
Program realizowałam z powodu osobistego przekonania, że biblioterapia ma dobroczynne działanie i służy dzieciom z nadpobudliwością ruchową i emocjonalną, ze skłonnością do agresji, wychowawczo zaniedbanym, wycofanym i nieśmiałym, a także prymusom, którzy odczuwają nieustanne napięcie związane z rywalizacją i „ obowiązkiem” bycia najlepszym. Doszłam do wniosku, że programem biblioterapeutycznym powinnam objąć wszystkie dzieci w danej klasie, bo każde z nich zmaga się z jakimś problemem.




II. WDROŻENIE PROGRAMU


1. Prezentacja przykładowego wykorzystania literatury dla dzieci do celów terapeutycznych.
Wskazania metodyczne.

Opracowałam program zajęć czytelniczych z przeznaczeniem dla dzieci z klasy I i II oraz III i IV oparty na wykorzystaniu terapeutycznych walorów literatury, który realizowałam w szkole przez trzy kolejne lata, w roku szkolnym 2009/10, 2010/11, 2011/12.
W zajęciach uczestniczył cały zespół klasy II i IV, gdyż w każdej z klas szkoły w Mieczkowie uczy się około 10 dzieci, a tyle osób może liczyć grupa uczestników zajęć biblioterapeutycznych.
W programie zajęć dla dzieci młodszych wykorzystałam najpiękniejsze pod względem artystycznym baśnie i wiersze dla dzieci, aby zaspokoić ich potrzebę przebywania w świecie fantazji. W pracy z dziećmi starszymi posłużyłam się literaturą obrazującą świat rzeczywisty. Wprowadziłam powieści i opowiadania o życiu dzieci w „dawnych czasach”, czyli w drugiej połowie XIX w. i na przełomie XX w, aby pomóc zrozumieć różnice kulturowe i zmiany cywilizacyjne w przestrzeni historycznej.
Przedstawię przykładowe wykorzystanie utworów literatury w procesie przełamywania frustracji i zaburzeń rozwojowych.
Baśń „Brzydkie kaczątko” J. CH. Andersena pomaga dzieciom z niską samooceną, wycofanym z powodu nieśmiałości, mankamentów urody
(niski wzrost, okulary), wykluczenia towarzyskiego. Daje im nadzieję rozwoju, wiarę w siebie w ujawnienie się ukrytych zalet i możliwości. Jest zapowiedzią szczęścia więc łagodzi i osłabia uczucie smutku i przygnębienia.
Baśń „Głupi Jaś” J. CH. Andersena poprawia samopoczucie dzieci z trudnościami w nauce, z kompleksem „słabego” ucznia o ograniczonych zdolnościach przyswajania wiedzy. Baśń przywraca takiemu dziecku poczucie własnej wartości, bo ujawnia możliwość sukcesu dzięki zaletom towarzyskim: śmiałości, poczuciu humoru skłonności do żartowania, łatwości nawiązywania rozmowy.
Baśń „Z chłopa król” J. Kraszewskiego przynosi pocieszenie i ukojenie dzieciom cierpiącym z powodu niedostatku i niskiego prestiżu rodziny w środowisku. Ta baśń dodaje im otuchy i nadziei, bo odkrywa prawdę, że dzięki zaletom jak dobroć, miłosierdzie, współczucie można zyskać przyjaciół i sprzymierzeńców, odnieść sukces i zmienić położenie swoje i rodziny.
Baśń „Kopciuszek” Ch. Perrault przydatna jest w terapii dziecka, które czuje się nieszczęśliwe, gdy faworyzowane jest przez rodziców jego rodzeństwo. Dziecko sądzi wtedy, że jest najgorsze, lekceważone, a problem rywalizacji rani je boleśnie. Czasem dziecko cierpi, bo wydaje mu się, że zostało odrzucone, kiedy pojawiło się nowe dziecko w rodzinie. Podczas zajęć dziecko uwalnia się z poczucia krzywdy i bezradności, bo nabiera przekonania, że w przyszłości zostaną wynagrodzone doznane upokorzenia i szlachetne postępowanie.
Powieść „Tajemniczy ogród” F. Burnett pomaga dzieciom z nadpobudliwością emocjonalną, ze skłonnością do agresywnych zachowań, jak wybuchy gniewu, złości, krzyk, płacz, miotanie przedmiotami. Takim dzieckiem jest bohater powieści. Uczestnik zajęć z przejawami agresji widzi siebie w „krzywym zwierciadle” literatury a następnie zauważa absurdalność takiego zachowania, co daje mu impuls do zaniechania agresywnego reagowania na wszelkie przeciwności, trudności i niepowodzenia.
Wykorzystałam terapeutyczne walory humorystycznych wierszy dla dzieci M. Konopnickiej, S. Jachowicza i innych, gdyż uwalniały słuchaczy od powszednich uczniowskich trosk. Pamiętałam, że śmiech sprzyja pogodnej i miłej atmosferze zajęć.
W pracy z dziećmi stosowałam metody aktywizujące. Proponowałam różnorodne działania wyzwalające emocje, rozwijające wyobraźnię, wspomagające rozumienie i zapamiętywanie treści. Istotę metod aktywizujących doskonale wyraża myśl Konfucjusza:
„Powiedz mi, a zapomnę,
Pokaż, a zapamiętam,
Pozwól wziąć udział, a zrozumiem”.


Zajęcia najczęściej przebiegały według schematu scenariusza zawierającego wykazane niżej ogniwa.
1. Czytanie lub opowiadanie baśni bądź fragmentów powieści.
2. Spontaniczne dzielenie się słuchaczy wrażeniami: komentarze, relacja najciekawszego zdarzenia lub budzącego najżywsze uczucie, ocena postaci. Opisywanie ilustracji.
3. Działania terapeutyczne:
 ekspresja parateatralna, a więc czytanie dialogów z podziałem na role, „wchodzenie” w rolę, sceny pantomimiczne, drama z dialogiem improwizowanym, inscenizowanie z użyciem rekwizytu
lub
 ekspresja ruchowa, często z towarzyszeniem nagrania muzycznego,
w związku z treścią wybranego obrazu, zdarzenia, sytuacji, a więc maszerowanie, pląsy, proste układy choreograficzne, naśladowanie czynności, naśladowanie zachowania zwierząt
lub
 ekspresja dźwiękonaśladowcza przez naśladowanie odgłosów natury, instrumentów muzycznych, maszyn i pojazdów
lub
 ekspresja plastyczna przez wykonanie rysunku, rzeźby z plasteliny, wyklejanki, rekwizytu, wykonanie plastycznej pracy zbiorowej.
4. Ewaluacja.
Dzieci wskazują najprzyjemniejsze momenty zajęć. Wysuwają propozycje różnych form ekspresji w związku z utworem.
Realizacja dłuższych utworów i przeprowadzenie związanych z nimi ćwiczeń terapeutycznych zajmuje dwa lub więcej kolejnych spotkań. Zauważyłam, że dzieci najchętniej uczestniczą w ćwiczeniach parateatralnych oraz ruchowych z towarzyszeniem muzyki ilustracyjnej w wykonaniu orkiestrowym. Dzieciom odpowiadały działania zespołowe, bo realizowały wtedy potrzebę zabawy z rówieśnikami. Ćwiczenia plastyczne wymagające indywidualnej koncepcji i skupienia były mniej atrakcyjne.





2. Prezentacja przykładowego wykorzystania walorów wychowawczych literatury dla dzieci.

Poznając treść utworów dziecko przyswaja sobie także wartości dobra, piękna i prawdy. Dzieci w spontaniczny sposób wyrażają potępienie zła, brzydoty i kłamstwa. Literatura wychowuje stawiając wzory postępowania i ukazując konsekwencje złych czynów, podczas gdy wychowanie w rodzinie odbywa się przez stosowanie nakazów i zakazów. Uczestnik zajęć biblioterapeutycznych może wybrać wzór do naśladowania i zmienić swoje dotychczasowe niewłaściwe postępowanie i złe zachowanie. Wskażę tylko kilka przykładów utworów o szczególnych walorach wychowawczych wykorzystanych w realizacji programu.
Powieść „Mała Księżniczka” F. Burnett ukazuje piękny przykład relacji bohaterki z rówieśnikami, uczy koleżeństwa i przyjaźni, uwrażliwia na przejawy niesprawiedliwości, okrucieństwa, poniżania, budząc postawę współczucia i gotowość pomocy i obrony pokrzywdzonych.
Powieść „Spotkanie nad morzem” J. Korczakowskiej i powieść „Tajemniczy ogród” E. Burnett uwrażliwiają na potrzeby rówieśników niepełnosprawnych i chorych. Uczą akceptacji niepełnosprawnego rówieśnika jako towarzysza zabawy. Kształtują postawę troskliwości i opiekuńczości wobec słabszych.
Opowieści „Mały pisarczyk z Florencji” E. de Amicisa i „Mali wędrowcy” F. Burnett dostarczają dzieciom pięknego przykładu mocnych więzi rodzinnych. Lektura tych utworów służy umacnianiu serdecznych relacji dziecka z rodzicami, jak w opowiadaniu „Mały pisarczyk z Florencji”, i z rodzeństwem, jak w opowieści „Mali wędrowcy”.
Baśnie „Kwiat paproci” J. Kraszewskiego i „Złota kaczka” A. Oppmana uświadamiają, jak odrażające są skąpstwo, chciwość i egoizm. Uczą, że bogactwem należy dzielić się z ludźmi potrzebującymi wsparcia, a w postępowaniu kierować się trzeba życzliwością, troską i współczuciem dla bliźnich.





3. Znaczenie zajęć czytelniczych dla wsparcia dydaktycznych zadań szkoły.

Wdrażając program terapeutyczny związany z akcją „Cała Polska czyta dzieciom” wspierałam realizację dydaktycznych zajęć szkoły. Uczestnictwo w zajęciach rozwijało poznawcze zdolności dzieci. Uczyły się skupienia i koncentracji, bo powodowane ciekawością z uwagą, bez oznak znużenia i zniecierpliwienia słuchały coraz dłuższych tekstów. Wzmocnieniu ulegała pamięć, gdyż zmotywowane możliwością działań parateatralnych starały się zapamiętać zdarzenia z zachowaniem chronologii, słownictwo i całe zwroty mowy niezależnej z tekstu.
Literaturę dla dzieci charakteryzuje obrazowość utrzymana w baśniowej konwencji estetycznej, bogactwo środków stylistycznych, wyrazistość gestów postaci i dynamizm sytuacyjny, co sprzyja rozwojowi wyobraźni i fantazji.
Dzieci doskonaliły czytanie ze zrozumieniem treści i z odpowiednią ekspresją. Doskonaliły podstawowe formy wypowiedzi jak opowiadanie i opisywanie.
Zajęcia czytelnicze poszerzały zakres wiedzy o świecie i życiu ludzi z różnych środowisk w dawnych czasach, były źródłem wiadomości o różnicach kulturowych i cywilizacyjnych minionych epok.
Umożliwiały rozwój wrażliwości emocjonalnej i estetycznej dzięki lekturze i dzięki różnym formom ekspresji.

Systematyczna praca przyniosła zauważalne rezultaty. Dzieci nie przejawiają onieśmielenia i skrępowania wobec dorosłych. Nie unikają publicznych wystąpień. Chętnie biorą udział w programach okolicznościowych. Z łatwością nawiązują kontakt z nauczycielami.
Dzieci są pogodne i zrównoważone. Nie dopuszczają się rażących wybryków. Nie ma przypadków agresywnego zachowania: głośnych sprzeczek, bójek, wyzwisk. Obserwuje się poprawne relacje koleżeńskie. Dzieci okazują opiekuńcze odruchy i troskliwość wobec niepełnosprawnego kolegi. Uczniowie nie dopuszczają się niszczycielstwa przyrody ani mienia społecznego, nie popełniają kradzieży.
Po upływie rocznego okresu zajęć zauważa się poprawę czytania ze zrozumieniem i sprawniejsze wypowiadanie się.
Szkoła jest przez dzieci lubiana.

Wyświetleń: 1413